Statyny a nowotwory - co mówią badania naukowe?

Statyny, złoty standard walki z cholesterolem, stały się cudownym reme­dium naszych czasów. Lekarze przepisują je na wszystko, od osteoporozy po otępienie star­cze, ponieważ wczesne badania sugerowały, że mogą one mieć działanie zapobiegawcze. Dziś wiadomo już, że ten kij ma stanowczo dwa końce.

Czy statyny są szkodliwe dla zdrowia?

Gdy wczesne dowody laborato­ryjne wykazały, że statyny wywo­łują apoptozę (śmierć komórek) i zmniejszają wzrost i rozprzestrze­nianie się komórek raka prostaty¹, medycyna uznała, że leki te są silnym środkiem zapobiegającym rozwojowi guzów². Wówczas bada­nia poparły ten pogląd, przynosząc wstępne dowody, że długotrwałe stosowanie statyn może zapobiegać nowotworom piersi, prostaty, krwi i jelita grubego. Analizy populacji z rakiem prostaty wykryły powią­zania tych medykamentów z zapo­bieganiem bardziej zaawansowa­nym formom tej choroby³. Lekarze nabrali szczególnego entuzjazmu, gdy badanie kliniczno-kontro­lne wykazało obniżenie ryzyka raka o 20% za sprawą statyn⁴.

Obecnie reputacja statyn jako silnego leku zapobiegającego nowotworom została nadwątlona w wyniku odkrycia, że mogą one wręcz wywoływać raka prostaty u mężczyzn z nadwagą. Naukowcy z ośrodka onkologicznego Fred Hutchinson Cancer Research Cen­ter w Seattle w stanie Waszyng­ton odkryli to powiązanie, gdy badali ponad 1 000 przypadków raka prostaty, zdiagnozowanych w 2002-2005 r., w porównaniu do grupy kontrolnej o zbliżonym wieku i liczebności. Chociaż nie było ryzyka rozwoju tej choroby u mężczyzn o prawidłowej wadze ciała przyjmujących te leki, nawet tych, którzy brali je przez ponad 10 lat, to panowie z nadwagą – o wskaźniku masy ciała wyż­szym niż 30 kg/m2 – zwiększali swe ryzyko 1,5 raza w porównaniu do kolegów z nadwagą, którzy nie stosowali statyn. Ryzyko to wzra­stało do 1,8 raza przy użyciu tych leków przez 5 lub więcej lat⁵.

Statyny a nowotwory

Lecz dowody z Seattle nie są jedynymi, które podważyły mit o zapobieganiu rakowi. Dokonany na uniwersytecie w Atenach prze­gląd 19 badań epidemiologicznych nie zdołał odnaleźć dowodów na ochronne działania statyn, a nawet zasugerował, że wcześniej­sze dowody na obniżenie ryzyka były jedynie dziełem przypadku⁶. W trakcie bardziej szczegółowych analiz stwierdzono rzadsze występo­wanie zaawansowanego nowotworu, ale brak było obniżenia ryzyka ogólnego raka prostaty³. Jeszcze większa metaanaliza 35 randomi­zowanych badań z grupą kontrolną wykazała powiązanie między lekiem a występowaniem raka, uzależnione od wieku pacjenta: im starszy był mężczyzna, tym większe było praw­dopodobieństwo, że rozwinie się u niego nowotwór⁷. Kolejna meta­analiza prawastatyny u pacjentów w podeszłym wieku potwierdziła związek między tym lekiem a podwyższonym ryzykiem raka wraz ze starzeniem się⁸.

Odnosząc się do innych rodzajów nowotworów, zespół z katedry farmako­logii wydziału medycznego uniwersytetu w Atenach doko­nał systematycznego badania i połączenia wszystkich dowo­dów dotyczących użycia statyn i występowania raka. Ich przegląd 14 prac nie potwierdził, by stoso­wanie statyn mogło chronić przed nowotworami złośliwymi krwi, takimi jak białaczka⁹. Naukowcy nie znaleźli również dowodów na to, by leki te mogły znacząco obniżać ryzyko raka jelita grubego, chociaż wyrazili pogląd, że może istnieć pewien wpływ w przypadku więk­szych dawek¹⁰. Ta sama metodolo­gia nie wykazała także, aby środki te mogły obniżać ryzyko zarówno nowotworów trzustki, jak i piersi¹¹.

Inny zespół badawczy, tym razem z wydziału epidemiologii i badań obserwacyjnych Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego, stwierdził, że ani krótko-, ani długo­trwałe (5 lat lub dłużej) stosowanie statyn nie zapobiega rakowi jelita grubego¹². Podobnie, w badaniu Boston University, obejmującym ponad 3,6 tys. pacjentów z Mas­sachusetts, nie zdołano wykryć działania ochronnego innego niż obniżone ryzyko stadium IV raka (zaawansowanego, z przerzutami) wśród użytkowników statyn, a i to powiązanie wymaga, zda­niem autorów, potwierdzenia¹³.

Ostateczny cios zadała metaana­liza wydziału farmacji University of Connecticut, obejmująca blisko 90 tys. uczestników wszystkich badań donoszących o działaniu ochronnym wobec wszystkich rodzajów raka. Także i w tym przypadku dane wskazują, że uży­cie statyn nie wywiera wpływu na żaden z typów nowotworu¹⁴. Poza dowodami obalającymi pogląd o roli statyn w zapobie­ganiu rakowi, najnowsze bada­nia przynoszą także potwier­dzenie, że nie zapobiegają one złamaniom kości ani cukrzycy typu 2¹⁵. Obala to kilka filarów, na których opierała się reputacja statyn jako leku zapobiegawczego.

Bierz tak mało, jak tylko się da

Jeżeli musisz przyjmować lek statynowy, bierz najmniejszą możliwą dawkę. Nowe dowody pokazują, że nawet minimalna dawka dzienna 20 mg wywo­łuje potencjalnie śmiertelny ból i osłabienie mięśni – i może nawet prowadzić do całkowitego rozpadu tkanki mięśniowej¹⁶. Wyższe dawki lub przyjmowa­nie statyn wraz z innymi lekami miało działanie potęgujące ten efekt, wywo­łując znacznie większy odsetek miopatii niż wykazują dane oficjalne.