Nokturia. Jak zapobiegać oddawaniu moczu w nocy?

Czym jest nokturia?

Konieczność budzenia się w nocy, by pójść do łazienki, może w znacznym stopniu pogorszyć komfort snu, co przekłada się na kondycję całego organizmu - już 2 nocne mikcje uznaje się za uciążliwe¹. Dolegliwość tę nazywa się nokturią lub częstomoczem nocnym. Wbrew pozorom to dość częsty problem, którego prawdopodobieństwo rośnie z upływem czasu. Szacuje się, że zmaga się z nim prawie 20% osób w wieku 30-39 lat, 41% w grupie 60- 79 lat i nawet 90% seniorów po 80. r.ż., niezależnie od płci². U większości z nich (do 70%) pojawiają się przewlekłe zaburzenia snu - zarówno trudności z zasypianiem, jak i przedwczesne przebudzenia nad ranem.

Nokturia jest jednym z objawów ze strony dolnych dróg moczowych (LUTS), który towarzyszy takim jednostkom chorobowym jak przerost, rak lub zapalenie stercza, stan zapalny dróg moczowych, guzy albo wypadanie miednicy. Przykładowo łagodny rozrost stercza (BPH) powoduje utrudnienie odpływu moczu z pęcherza i powstanie swoistej przeszkody podpęcherzowej, która powoduje częstomocz, parcia naglące lub nietrzymanie moczu. Z drugiej strony dolegliwość ta pojawia się najczęściej u osób starszych, ponieważ z wiekiem pogarsza się kurczliwość mięśnia wypieracza pęcherza moczowego, powodująca zmniejszenie nocnej pojemności pęcherza. W połączeniu z pojawiającymi się zaburzeniami endokrynologicznymi sprzyja to poliurii (wielomoczowi), czyli zwiększeniu objętości oddawanego moczu³.

Jakie są przyczyny nokturii

Sama poliuria z kolei może być efektem źle kontrolowanej cukrzycy, zbyt dużej podaży płynów (łącznie z polidypsją, czyli nadmiernym pragnieniem), deficytu hormonu antydiuretycznego (co skutkuje brakiem zagęszczania moczu w godzinach snu), niewydolności krążenia (zastoinowa niewydolność serca powoduje zwiększenie filtracji kłębuszkowej w pozycji leżącej) lub nadużywania środków diuretycznych. Częstomocz nocny bywa też związany z nadaktywnością pęcherza. Co więcej, nokturia może nie tylko pogarszać jakość snu, ale również wynikać z jego zaburzenia.

Jak się okazuje, bezsenność, płytki lub przerywany sen czy zbyt długie przebywanie w łóżku (w porównaniu do liczby przespanych godzin) to często gwarantowana nocna wizyta w toalecie⁴. To swego rodzaju błędne koło niesie spore ryzyko, ponieważ przewlekły niedobór snu może doprowadzić do zaburzeń układu odpornościowego, nerwowego i metabolicznego, zwiększa podatność na procesy zapalne, zaburzenia czynności serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, depresję, a nawet progresję nowotworów⁵.

Czy nokturia wpływa na jakość życia?

Powtarzające się nocne wyjścia do toalety znacznie utrudniają regenerację podczas snu, a w efekcie istotnie pogarszają stan zdrowia, możliwość koncentracji i aktywności za dnia oraz ogólną jakość życia. W jednym z badań, przeprowadzonym wśród 201 Polaków, 60% mężczyzn z nokturią potwierdzało, że czuje osłabienie, 39% było podenerwowanych, 47% skarżyło się na senność w ciągu dnia, a 36% na rozdrażnienie⁶. Co ciekawe, podobne negatywne odczucia zgłaszały ich partnerki, a w przypadku 29% par nokturia powodowała zaburzenia życia seksualnego.

Zagrożenia związane z nokturią

Inni badacze stwierdzili, że częstomocz może mieć nawet poważniejszy wpływ na zdrowie. U starszych osób odległymi następstwami zaburzeń snu, których główną przyczyną pozostaje nokturia, są częstsze zasłabnięcia, omdlenia oraz upadki niejednokrotnie prowadzące do złamań i wypadków w domu i na drodze⁷. Częstość występowania w tej grupie zaburzeń czynności serca, zawrotów głowy oraz zmęczenia w ciągu dnia zależy od liczby nocnych mikcji - jeśli pojawiają się one co najmniej 3 razy, jest ona nawet dwukrotnie większa.

Nokturia - metody leczenia

Jak widać, problem jest bardzo złożony, nokturia nie może być traktowana jako samoistna jednostka chorobowa, a jako objaw jednego z wymienionych schorzeń. Dlatego leczenie tej dolegliwości wymaga przeprowadzenia dokładnego wywiadu, który pozwoli zidentyfikować jej pierwotną przyczynę i wdrożyć optymalną terapię. 

Liczba potencjalnych przyczyn jest duża. Przykładowo jeśli pierwotnym schorzeniem okazuje się poliuria nocna, powinno się rozważyć podawanie desmopresyny (analog wazopresyny o działaniu antydiuretycznym wynikającym z możliwości regulacji resorpcji zwrotnej wody w kanalikach nerkowych), co może zmniejszyć objawy nokturii⁸. Jednak nawet lekarze medycyny konwencjonalnej zalecają, by przed wdrożeniem farmakoterapii nakierowanej na częstomocz nocny wprowadzić kilka zmian w swoim stylu życia, które zwykle okazują się pomocne.

Wiele osób w obawie przed nocnym parciem na pęcherz ogranicza ilość płynów wypijanych w ciągu dnia. Jest to jednak błędne podejście, które na dłuższą metę może nawet prowadzić do odwodnienia, zaparć i zagęszczenia moczu, co powoduje rozregulowanie pracy pęcherza. Dlatego w ciągu dnia należy sięgać po odpowiednią ilość płynów, ograniczając ich podaż dopiero wieczorem. Nie rezygnuj z płynów.

Według naukowców w przypadku częstomoczu nocnego najlepiej jest wypijać 6-8 szklanek wody dziennie, najpóźniej 2-3 godz. przed snem⁹.

Jakie sposoby stosować, aby ograniczyć ryzyko nokturii lub zmniejszyć jej objawy?

Dozuj owoce i warzywa działające moczopędnie

Warto przy tym pamiętać, że duże ilości wody znajdują się również w niektórych pokarmach. Dlatego wieczorem nie należy sięgać po ogórki, arbuza, żurawinę, owoce cytrusowe, pomidory, a także czekoladę oraz kwaśne lub pikantne potrawy, które mogą działać moczopędnie.

Prowadź dzienniczek spożywanych posiłków 

Ponieważ reakcja organizmu na różne pokarmy jest indywidualna, dobrym pomysłem jest zapisywanie potraw i napojów spożywanych w ciągu dnia. Ułatwi to wskazanie tych, po których częściej pojawia się konieczność nocnej mikcji.

Ogranicz spożycie alkoholu i kawy

Kofeina i napoje wyskokowe mogą zwiększać częstotliwość nocnych wizyt w toalecie¹⁰. Dlatego osoby cierpiące na nokturię powinny zminimalizować ich spożycie - nie tylko wieczorem, ale również w ciągu dnia. Co ciekawe, w kilku badaniach okazało się, że umiarkowane spożywanie alkoholu jest w tym przypadku korzystniejsze niż całkowita abstynencja¹¹. Z kolei każda filiżanka kawy dziennie podnosi ryzyko nokturii o ok. 5%.

Ogranicz spożycie soli - może powodować nokturię

Japońscy naukowcy uważają, że uznawana dziś za normę dzienna dawka soli (12,5 g) może powodować nokturię. Jej zmniejszenie pomaga z kolei przesypiać całą noc, na co wskazują badania przeprowadzone wśród 728 osób, które spożywały średnio 9 g soli - czyli jeszcze mniej niż maksymalna ilość. Dopiero ograniczenie dawki o 2 g przyniosło u nich pozytywny efekt. Z kolei zwiększenie spożycia powodowało częstsze wizyty w toalecie w nocy¹².

Nieleczona depresja sprzyja rozwojowi nokturii

Badania wskazują na wyraźny związek między częstomoczem nocnym a zaburzeniami emocjonalnymi, takimi jak niepokój, obciążenia psychiczne i depresja. W jednym z nich oceniono wpływ objawów depresyjnych na częstość występowania nokturii u mężczyzn. Okazało się, że zwiększały ono ryzyko 2,8 razy, a wraz z ich nasileniem rosło prawdopodobieństwo częstomoczu, co potwierdza, że nieleczona depresja sprzyja rozwojowi tej dolegliwości¹³.

Prawidłowa masa ciała pomaga kontrolować pęcherz

Nokturia ma związek zarówno z otyłością, jak i z zespołem metabolicznym. Mężczyźni z BMI przekraczającym 30 kg/m2 są 1,6 razy bardziej narażeni na jej łagodną postać, a na umiarkowaną lub ciężką - nawet 2,3 razy¹⁴. Nadmierna masa ciała może wywierać nacisk na mięśnie pęcherza i miednicy, z kolei utrzymanie prawidłowego zakresu wagi pomaga kontrolować pęcherz.

Regularne ćwiczenia zmniejszają liczbę nocnych wybudzeń

Regularna aktywność fizyczna przede wszystkim pozwala utrzymać prawidłową wagę. U osób zmagających się z bezsennością i nokturią (bez względu na to, która dolegliwość jest pierwotna) przynosi jednak dodatkowe korzystne efekty. Wieczorny jogging lub spacer mogą znacznie poprawić jakość snu i zmniejszyć częstotliwość wybudzeń spowodowanych parciem na pęcherz¹⁵.

W jednym z badań przeanalizowano wyniki ponad 28 tys. mężczyzn w wieku 55-74 lata. Okazało się, że panowie aktywni fizycznie co najmniej raz w tygodniu o 13% rzadziej zgłaszali łagodną nokturię (2 mikcje w ciągu nocy) i aż 34% rzadziej jej ciężką postać (co najmniej 3 pobudki)¹⁶. Zdaniem autorów badania aktywność fizyczna może chronić przed nocnym oddawaniem moczu nie tylko poprzez zmniejszanie masy ciała i poprawę snu, ale również regulację aktywności układu współczulnego i obniżanie poziomu ogólnoustrojowego stanu zapalnego.

Ćwiczenia dna miednicy pomocne w nokturii

Ćwiczenia mięśni Kegla (dna miednicy) mogą ułatwić kontrolę nad pęcherzem¹⁷. Ponieważ dzięki takiemu treningowi mięśnie stają się silniejsze i bardziej elastyczne, pomaga on zapobiegać nie tylko nokturii, ale i nietrzymaniu moczu z różnych przyczyn.

Zwalcz obrzęki - mogą mieć związek z częstomoczem nocnym

Wiele osób cierpiących z powodu częstomoczu nocnego zmaga się równocześnie z obrzękami i zatrzymywaniem wody w organizmie za dnia. Wówczas zmiana pozycji w nocy stanowi sygnał do pozbycia się jej nadmiaru, co powoduje zwiększoną potrzebę oddawania moczu¹⁸. Dlatego korzystne może być stosowanie pończoch uciskowych lub elastycznych bandaży, które zapobiegają powstawaniu obrzęków (ograniczają gromadzenie się wody). Wieczorem warto też unieść na kilkanaście minut nogi powyżej poziomu serca, by dać im odpocząć.

Przed snem idź do łazienki

Innym naturalnym sposobem łagodzenia objawów częstomoczu nocnego jest tzw. podwójna próżnia. To prosta technika, która zakłada, że przed pójściem spać należy oddać mocz 2 razy w krótkich odstępach czasu. Niektórzy urolodzy twierdzą, że najlepiej będzie pójść do łazienki, umyć zęby i wykonać wszystkie inne rutynowe czynności, a następnie tuż przed pójściem do łóżka jeszcze raz skorzystać z toalety - nawet jeśli nie czuje się takiej potrzeby.

Zadbaj o prawidłową higienę snu

Jak już wspomniałem, zaburzenia snu mogą być zarówno przyczyną, jak i skutkiem nokturii, dlatego zadbanie o dobre warunki nocnego wypoczynku bywa zwykle bardzo pomocne. I nie chodzi tu jedynie o ograniczenie płynów czy określonych pokarmów bezpośrednio przed pójściem do łóżka. Warto utrzymać odpowiednią, dość niską (17-18°C) temperaturę w sypialni (najlepiej przewietrzyć pokój), a także ograniczyć rozpraszające bodźce (hałas i światło), np. używając stoperów do uszu lub masek na oczy.

 

Należy przestrzegać regularnych godzin snu, pamiętać o wygodnym materacu i kontrolować choroby przewlekłe, ponieważ nawet niepozorne dolegliwości, jak kaszel czy ból, znacznie utrudniają nocny wypoczynek, czasem wręcz uniemożliwiając głęboki, regenerujący sen¹⁹. W przypadku stresu utrudniającego zasypianie można sięgnąć po uspokajające zioła (np. melisę) lub wziąć gorącą, relaksującą kąpiel z olejkami eterycznymi. U osób zmagających się z bezsennością sprawdza się również ograniczenie czasu spędzanego w łóżku. Chodzi o to, by był on jak najbardziej zbliżony do czasu snu - niedopuszczalne jest zatem np. czytanie "do poduszki". Skrócenie przebywania w łóżku o 30 min pozwala uniknąć zakłóceń ciągłości i głębokości nocnego wypoczynku, co z kolei zmniejsza częstotliwość wizyt w toalecie²⁰.

Istnieje kilka roślin, które usprawniają pracę układu moczowego, a jednocześnie pomagają radzić sobie z bezsennością, zwłaszcza spowodowaną nadmiernym stresem Działają przy tym dużo łagodniej niż syntetyczne leki, dzięki czemu są obciążone mniejszym ryzykiem działań niepożądanych.

Oto lista ziół pomocnych przy nokturii:

• Dzięgiel litwor (Angelica archangelica) W randomizowanym, podwójnie ślepym badaniu wykazano, że korzeń tej rośliny przynosi złagodzenie objawów nokturii u pacjentów z obniżoną nocną pojemnością pęcherza²¹. W pozostałych grupach nie był skuteczniejszy od placebo. Niemniej w medycynie tradycyjnej arcydzięgiel stosowany jest jako łagodny środek uspokajający w przypadku wyczerpania emocjonalnego, uczucia niepokoju,bezsenności lub innych zaburzeń na tle nerwowym, stąd może być pomocny. Jednak osoby, które wykazują nadwrażliwość na promienie słoneczne, powinny stosować arcydzięgiel ostrożnie, gdyż ma on właściwości fotouczulające.
• Bocznia piłkowana (Serenoa repens) Roślina znana bardziej jako palma sabałowa nawet przez medycynę konwencjonalną została uznana za oficjalny, skuteczny i bezpieczny środek w leczeniu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego (BPH) i towarzyszących mu objawów. Na podstawie 18 badań z udziałem prawie 3 tys. mężczyzn naukowcy stwierdzili, w porównaniu z placebo bocznia znacznie poprawia przepływ w drogach moczowych oraz zmniejsza nokturię²². Dodatkowo zmniejsza obrzęk błon śluzowych i mięśniówki prostaty, co powoduje ustąpienie pieczenia i bólu przy oddawaniu moczu oraz uczucia parcia na pęcherz.
• Wąkrota azjatycka (Centella asiatica) Według zielarza Eda Smitha to ziele znane również jako gotu kola zwiększa integralność i unaczynienie tkanki łącznej, która składa się na wewnętrzną warstwę pęcherza, pomaga w leczeniu nietrzymania moczu i stymuluje naturalny wzrost tkanki podtrzymującej pęcherz, dzięki czemu zmniejsza częstomocz nocny²³. Dodatkową jego zaletą są właściwości uspokajające i antydepresyjne.
• Gosha-jinki-gan - to jedna z najlepiej przebadanych mieszanek tradycyjnych chińskich ziół. Hamuje aktywność pęcherza (zmniejsza częstotliwość i intensywność jego skurczów), co zostało udowodnione w badaniach na zwierzętach²⁴.

Olej z pestek dyni przy nadmiernym oddawaniu moczu

Może on pomóc zwłaszcza w przypadku nokturii związanej z nadreaktywnym pęcherzem. Po 12 tygodniach doustnej suplementacji doszło do znacznego złagodzenia symptomów choroby25. Również wcześniejsze badania kliniczne z udziałem ponad 2 tys. mężczyzn cierpiących na łagodny przerost gruczołu krokowego (BPH) olej istotnie złagodził zaburzenia związane z nadmiernym oddawaniem moczu w nocy.

Uzupełnij niedobory witaminy D3

Okazuje się, że słoneczna witamina może mieć wpływ także na nocną mikcję, przynajmniej u pań. Wyższe poziomy witaminy D zmniejszają ryzyko zaburzeń dna miednicy, w tym nietrzymania moczu. Z kolei jej niskie stężenie wpływa negatywnie na wystąpienie tego typu schorzeń w późniejszych latach życia - zarówno u kobiet, jak i mężczyzn z grup ryzyka²⁶.

Ponieważ jej naturalna synteza przez skórę jest ograniczona, zwłaszcza w okresach małego nasłonecznienia, najlepiej sięgnij po suplement witaminy D₃.

Suplementuj wodorotlenek magnezu

W prospektywnym, randomizowanym, podwójnie zaślepionym badaniu z grupą kontrolną, 40 kobiet z zaburzeniami czucia lub niestabilnością wypieracza i nokturią otrzymywało losowo wodorotlenek magnezu lub placebo. Porównano objawy przed terapią i po niej, a także wykresy częstości i objętości oddawanego moczu oraz wyniki badań cystometrycznych. W efekcie okazało się, że spośród 11 z 20 pacjentek otrzymujących magnez (55%) zgłosiło subiektywną poprawę objawów w porównaniu z 5 przyjmującymi placebo (20%)²⁷.