Co to jest choroba zakrzepowo-zatorowa (zakrzepica) i jaką stosować dietę?

Na czym polega choroba zakrzepowo-zatorowa?

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, zwana po prostu zakrzepicą, to choroba potencjalnie niebezpieczna. Wywołują ją zakrzepy, czyli kumulujące się na ścianach żył trombocyty - czerwone krwinki biorące udział w procesie gojenia ran (tzw. strup). W niektórych przypadkach odklejają się one od ścian naczyń krwionośnych i wraz krwią rozpoczynają wędrówkę po ciele.

Jeżeli zatrzymają się w żyle w nodze, mogą wywołać zakrzepicę żył głębokich, która niekiedy mija bezobjawowo, często jednak wywołuje szereg komplikacji zdrowotnych. Jeśli zaś przedostaną się do serca, stamtąd trafiają do płuc, wywołując zatorowość płucną, która może doprowadzić do śmierci nawet w ciągu kilku sekund.

Zakrzepica wiąże się z długotrwałym przebywaniem w pozycji siedzącej - są na nią narażeni kierowcy ciężarówek, pasażerowie międzykontynentalnych rejsów lotniczych oraz osoby starsze. Również leczenie złamania lub operacja chirurgiczna mogą przyczynić się do powstania skrzepów.

To jednak nie wszystko. Jeżeli zakrzepica rozwinie się w tętnicach, może spowodować udar mózgu, chorobę zrostową tętnic czy zawał serca. Nigdy więc nie należy lekceważyć żadnej postaci zakrzepicy.

Zakrzepica żył głębokich - co to takiego?

To schorzenie objawia się obecnością skrzepów krwi w naczyniach krwionośnych nóg, zwłaszcza ud i łydek. Wyróżnia się 3 rodzaje zakrzepicy, zależnie od miejsca jej wystąpienia:

Zakrzepica dystalna:

Dotyczy dalszego odcinka kończyny, zwykle łydki; najczęściej jej przebieg pozostaje niezauważony i sam ustępuje, nie pociąga też za sobą znaczącego ryzyka wystąpienia zatorowości płucnej - niestety, niekiedy może postępować i zmienić się w zakrzepice proksymalną; to najczęstsza postać zakrzepicy.

Zakrzepica proksymalna:

Rozwija się bliżej tułowia, a więc w żyłach pod kolanami, w udach, biodrach i w żyle głównej dolnej; można ją rozpoznać po charakterystycznych objawach; jest niebezpieczna - stwarza wysokie ryzyko wystąpienia zatorowości płucnej.

Obrzęk bolesny:

To ostra postać masywnej zakrzepicy żylnej większości naczyń krwionośnych odprowadzających krew z nogi; towarzyszy mu ból i silny obrzęk.

Objawy zakrzepicy żył głębokich:

• ból łydki podczas chodzenia,
• opuchlizna łydki lub całej nogi (zwykle jednostronna),
• chora noga jest cieplejsza niż reszta ciała,
• poszerzenie żył powierzchniowych w przypadku uniesienia nogi pod kątem 45 st.,
• niekiedy stan podgorączkowy lub gorączka.

Chociaż zakrzepica żył głębokich atakuje głównie naczynia w nogach, może ona rozwinąć się również w żyłach rąk, jest to jednak rzadsze zjawisko.

Osoba podejrzewająca u siebie zakrzepicę żył głębokich powinna skonsultować się z flebologiem i kardiologiem celem wykluczenia żylaków i chorób układu krążenia, takich jak nadciśnienie tętnicze¹. Nieleczona zakrzepica żył głębokich może zmienić się w zatorowość płucną.

Zatorowość płucna - co to takiego?

To zamknięcie lub zwężenie tętnicy płucnej bądź jej rozgałęzień skrzeplinami krwi, które dostały się tam z żył głębokich w nogach lub w miednicy mniejszej.

Inne, rzadsze przyczyny zatorowości płucnej:

• skrzepliny z górnej połowy ciała,
• kule cholesterolu,
• pęcherzyk powietrza,
• płyn owodniowy, który mógł się podczas porodu lub jego komplikacji przedostać do żył miednicy mniejszej.

Rodzaje zatorowości płucnej:

• zatorowość płucna dużego ryzyka,
• zatorowość płucna niedużego ryzyka, czyli:
  • zatorowość płucna pośredniego ryzyka,
  • zatorowość płucna małego ryzyka.

Stopień ryzyka jest oznaczany przez lekarza na podstawie oszacowanego prawdopodobieństwa zgonu pacjenta w ciągu 30 dni od początku choroby. Wpływ na to ryzyko mają między innymi ewentualne objawy niewydolności prawej komory serca.

Objawy zatorowości płucnej:

• duszność,
• ból w klatce piersiowej,
• kaszel (u większości pacjentów suchy),
• zasłabnięcie bądź omdlenie,
• plucie krwią.

Ponadto chorobie mogą towarzyszyć objawy zakrzepicy żył głębokich lub też niekiedy przebiega ona bezobjawowo. To ważne, by zgłosić się do lekarza w przypadku jakiegokolwiek podejrzenia u siebie zatorowości płucnej, ponieważ nieleczona, choroba ta może być śmiertelna².

Zakrzepica - jak leczyć?

Najważniejszy jest ruch. Kiedy chodzimy, mięśnie kończyn masują naczynia krwionośne i usprawniają przepływ krwi.

Ważną rolę odgrywa farmakoterapia. U chorych stosuje się często antykoagulanty, które usprawniają przepływ krwi, co jest dobre przy zakrzepicy.

Niektórym pacjentom zaleca się pończochy uciskowe lub tzw. kompresję pneumatyczną. Tę ostatnią wykonuje się przy pomocy specjalnych urządzeń, które na przemian napełniają się powietrzem i spuszczają je, celem wymuszania ucisku na naczynia krwionośne podobnie jak podczas chodzenia. Jak spać przy zakrzepicy?

Najlepiej z lekko uniesionymi nogami. To usprawnia powrót krwi do serca i zapobiega powstawaniu zakrzepów. Jeśli nie możesz trzymać nóg na poduszce przez całą noc, unieś nieco nogi łóżka (1-15 cm) stawiając je np. na książkach³.

Dieta przy zakrzepicy - ogólne założenia

Chociaż podstawą leczenia pozostają ruch i przyjmowanie leków rozrzedzających krew, a w razie konieczności - operacja chirurgiczna, trudno nie doceniać roli diety w łagodzeniu objawów żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej.

Podstawowe założenia obejmują ograniczenie podaży witaminy K. Wiele leków na zakrzepicę to antagoniści witaminy K, a spożywanie warzyw będących jej źródłem zmniejsza skuteczność terapii przeciwzakrzepowej.

Nie oznacza to jednak ich wykluczenia, a jedynie zmniejszenie ich ilości i w miarę możliwości praktykowanie równomiernej podaży: każdego dnia należy spożywać taką samą ilość pokarmu będącego źródłem witaminy K. Warto też powiadomić o tym swojego lekarza.

Źródła witaminy K w diecie:

• warzywa: awokado, brokuły, brukselka, kapusta, liście karczocha jadalnego, szczypior, skórka ogórka (ogórek bez skórki nie zawiera witaminy K), cykoria, liście kapusty włoskiej i sałaty, pietruszka, groszek, liście szpinaku, fasola sojowa, rzepa, rzeżucha,
• owoce: kiwi,
• zioła: gorczyca sarepska, kolendra, liście herbaty (herbata już nie), liście mięty,
• oleje: rzepakowy, oliwa z oliwek,
• wodorosty purpurowe⁴.

Należy też ograniczyć podaż tłuszczów pochodzenia zwierzęcego i cukru, rzucić palenie, zmniejszyć spożycie kawy i alkoholu. Warto natomiast przyjmować duże ilości płynów podczas podróży, żeby rozcieńczyć krew. Ostatni posiłek powinno się spożywać ok. 2 godzin przed pójściem spać⁵.

Co jeść przy zakrzepicy - najważniejsze składniki diety

Ważnym składnikiem diety przeciwzakrzepowej jest błonnik pokarmowy rozpuszczalny.

Jego źródłem są:

• wszystkie owoce, w tym suszone,
• warzywa i nieoczyszczone produkty zbożowe (również owies).

Źródła białka:

• chude mięso: z indyka i kurczaka, cielęcina, ryby (tłuste ryby morskie w ograniczonej ilości),
• chude wędliny,
• chude sery i mleko z małą zawartością tłuszczu,
• mleko fermentowane: jogurty i kefiry. Dodatkowo warto stosować różnego rodzaju zioła, musztardę i sok z cytryny, które dodadzą potrawom aromatu⁵.

Warto też pamiętać o zdrowych tłuszczach, w tym o olejach: sojowym, słonecznikowym, kukurydzianym i rzepakowym oraz o oliwie z oliwek. Ostanie dwa należy konsumować z rozwagą ze względu na zawartość witaminy K.

Czego nie wolno przy zakrzepicy - przeciwwskazania w diecie

Zakazane są:

• solone przekąski: chrupki, paluszki, orzeszki, produkty zawierające benzoesan sodu,
• tłuste mięso i sery, smalec, boczek, słonina,
• olej kokosowy i palmowy, wiórki kokosowe,
• zabielacz do kawy,
• twarda margaryna i tłuszcze kuchenne.

Warto ograniczyć:

• czerwone mięso,
• sól (max. 5-6 g dziennie),
• cukier, miód, słodkie dżemy⁵.

Zioła na zakrzepicę

Imbir

Korzeń tej rośliny zawiera salicylan, z którego otrzymuje się kwas acetylosalicylowy - aspirynę. Lek ten jest znany ze swoich właściwości rozrzedzających krew. Możesz dodawać świeży korzeń imbiru do potraw lub też pić napar (herbatkę) imbirową.

Kurkuma

Jej najważniejszy składnik, kurkumina, wykazuje działanie przeciwzakrzepowe. Dodaj sproszkowaną kurkumę do jedzenia lub pij z mlekiem i miodem. Możesz też zaopatrzyć się w suplementy na bazie kurkumy.

Pieprz cayenne

Podobnie jak imbir, zawiera on salicylan⁶. Możesz dodawać go do potraw w całości lub zmielony.

Uwaga: Jeśli przyjmujesz leki przeciwzakrzepowe, miej na uwadze, że zioła mogą nasilać ich działanie. Skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, aby uniknąć problemów zdrowotnych.

Czego nie wolno robić przy zakrzepicy?

Nie wolno palić. Nikotyna przyczynia się do zwężenia światła naczyń krwionośnych oraz do zmniejszenia ich elastyczności, zwiększając ryzyko zakrzepicy żył głębokich. Nie wolno długo trwać w bezruchu. Pacjenci przebywający w pozycji leżącej są poddawani rehabilitacji celem usprawnienia przepływu krwi przez organizm.

Jeżeli dużo podróżujesz, rób przerwy co godzinę na krótki spacer lub też wstawaj z miejsca w samolocie czy pociągu, by zrobić kilka kroków. Nie wolno zakładać nogi na nogę ani krzyżować nóg podczas siedzenia. W takiej pozycji dochodzi do ucisku naczyń krwionośnych i zwężenia ich światła³.