Melisa - właściwości lecznicze i działanie zdrowotne

Melisa (Melissa officinalis) należy do rodziny roślin jasnotowatych, a więc tej samej co pokrzywa zwyczajna, lebiodka pospolita (oregano) i jasnota biała. Melisa ma jasnozielone karbowane liście porośnięte drobnym meszkiem – wygląda zatem podobnie do innych roślin z tej rodziny. Kwiaty melisy przypominają kwiaty oregano: są białe lub lila, i wyrastają tuż przy łodydze tworząc niby- obręcze wokół niej¹.

Melisa jest bogata w fenole: kwas rozmarynowy i kofeinowy, a także flawonoidy, w tym luteolinę i apigeninę. Substancje te to antyoksydanty – związki chemiczne, które spowalniają procesy wyniszczenia i starzenia się organizmu. Ponadto w liściach melisy można znaleźć olejki eteryczne z nerolem – cytral B, geraniolem – cytral A, cytronelalem, linalolem i charakterystycznym dla tego olejku β-kariofylenem. Niewykluczone, że w zielu melisy lekarskiej znajdują się jeszcze inne, niezbadane substancje czynne o właściwościach leczniczych, jako że w niektórych przypadkach nie udało się specjalistom odkryć, w jaki sposób zioło to działa leczniczo, mimo że samego jego wpływu na dane schorzenie nikt nie podaje w wątpliwość².

Melisa rośnie właściwie wszędzie: znajdziemy ją zarówno w ogrodach, jak i przydrożnych rowach. Znana jest głównie ze swoich właściwości uspokajających i nasennych. Po konsultacji z lekarzem dzieci mogą pić melisę lub przyjmować suplementy w celu złagodzenia stanów lękowych oraz bólu brzucha. Nazwa rośliny pochodzi od imienia nimfy, która narzucała się Zeusowi. Zmęczony zalotami pan Olimpu zamienił ją w pszczołę (mellita), z której ciała po śmierci wyrosła roślina. Łacińskie słowo melissa zbudowane jest na słowie mel, -is, które oznacza miód. Ojczyzną melisy lekarskiej jest basen Morza Śródziemnego.

Melisa lekarska - na co pomaga?

Liście melisy to jej najważniejsza dla medycyny część (surowiec zielarski). Od wieków robi się z nich napary (herbatki), które pomagają przy problemach trawiennych, a także łagodzą stany lękowe i podenerwowanie. Melisa lekarska to znany od wieków naturalny lek nasenny.

Melisa lekarska uspokaja

Od ok. 70 lat podejrzewa się, że za właściwości uspokajające i nasenne melisy odpowiadają zawarte w niej olejki eteryczne. Potwierdziły to badania na myszach, którym podawano olejek z melisy dopyszcznie, chociaż specjaliści nie zauważyli, by efekt ten był zależny od dawki.

Natomiast badanie z udziałem 72 pacjentów cierpiących z powodu demencji wykazało kojący wpływ melisy lekarskiej na stany nadmiernego podniecenia, nierzadko towarzyszące temu schorzeniu. Przez 4 tygodnie 36 z nich (grupa badana) miało smarować sobie twarz i ramiona olejkiem z melisy. W tym czasie grupa kontrolna wcierała w skórę placebo. Pod koniec eksperymentu u ponad połowy ochotników z grupy badanej zauważono mniejsze podniecenie. W grupie kontrolnej również odnotowano poprawę, była ona jednak o wiele mniejsza (14% w porównaniu do 30% w grupie badanej). Co więcej, podniosła się jakość życia tych pacjentów; chętniej spędzali oni czas w towarzystwie innych osób oraz na podejmowaniu różnych aktywności².

Melisa lekarska na niestrawność

Melisa pobudza wydzielanie kwasów żołądkowych. Badania laboratoryjne potwierdzają jego zdolności stymulujące skurcze jelit, dwunastnicy, a nawet... nasieniowodów. Wszystkie te eksperymenty przeprowadzono na tkance zwierzęcej. W innym badaniu również zauważono właściwości rozkurczowe melisy. Specjaliści odnotowali też, że jedna z jej substancji czynnych, cytral, jest tak samo skuteczna jak "zwykły" olejek z melisy².

Melisa obniża ciśnienie

Od wieków stosuje się melisę w leczeniu palpitacji serca. Obecnie badania na szczurach potwierdzają skuteczność alkoholowego wyciągu z melisy w zapobieganiu migotaniu komór i częstoskurczu. Co prawda nie udowodniono, by melisa obniżała ciśnienie krwi u ludzi, jak to ma miejsce u zwierząt, jednak u pacjentów z łagodną palpitacją zmniejszała częstotliwość ataków³.

Melisa na opryszczkę

Udowodniono skuteczność ekstraktu z liści melisy w zwalczaniu zakażeń wirusem HSV-1 odpowiedzialnym mi. in. za opryszczkę ust. W innym badaniu wodno-alkoholowy ekstrakt z liści melisy miał zredukować zmiany zachodzące pod wpływem herpeswirusa typu 2 (HSV-2) wywołującego opryszczkę okolic intymnych. W badaniu porównano melisę z acyklowirem, który jest typowym lekiem na zakażenie herpeswirusem⁴. Za przeciwwirusowe właściwości melisy lekarskiej odpowiadają taniny i kwasy fenolowe².

Melisa działa przeciwbakteryjnie

Zarówno olejek z liści melisy, jak i alkoholowy ekstrakt są w stanie zahamować rozrost chorobotwórczych szczepów bakterii. W pewnym badaniu porównano skuteczność 3 olejków z roślin jasnotowatych w zwalczaniu bakterii i grzybów – to właśnie olejek z melisy okazał się najlepszy. W innym badaniu alkoholowy ekstrakt z melisy zahamował rozwój szkodliwych szczepów bakterii Helicobacter pylori odpowiedzialnych za chorobę wrzodową żołądka². W kolejnym badaniu sprawdzono skuteczność melisy lekarskiej w zwalczaniu bakterii beztlenowych, które pobrano z jamy ustnej ochotników.

Mesila działa na takie bakterie jak:

• Peptostreptococcus anaerobius (bakteria Gram-dodatnia występująca zwykle w żeńskich drogach płciowych i wywołująca zakażenie pochwy),
• Propionibacterium acnes (bakteria Gram-dodatnia odpowiedzialna za trądzik oraz za infekcje oczu),
• Bacteroides fragilis (bakteria Gram-ujemna zamieszkująca na stałe jelita, jednak czasem wywołująca zakażenia po przedostaniu się do układu krwionośnego),
• Fusobacterium nucleatum (bakteria wywołująca paradontozę, powiązana ponadto z rakiem jelita grubego),
• Fusobacterium necrophorum (bakteria Gram-ujemna wywołująca między innymi zapalenie gardła),
• Prevotella bivia (bakteria Gram-ujemna wywołująca infekcje dróg rodnych),
• Prevotella intermedia (bakteria Gram-ujemna wywołująca zapalenie dziąseł i paradontozę).

Wszystkie badane szczepy okazały się podatne na działanie olejku z melisy lekarskiej, z tym że beztlenowe bakterie Gram-dodatnie były bardziej wrażliwe niż bakterie Gram-ujemne. Olejek z melisy najsilniej oddziaływał m. in. na Peptostreptococcus anaerobius, natomiast Prevotella bivia znalazła się wśród drobnoustrojów najbardziej opornych na jego działanie⁵.

Melisa lekarska pomaga na kolkę

Kolka niemowlęca to częsty problem noworodków i niemowląt objawiający się bólem brzucha, skurczem jego mięśni oraz trudnościami w oddawaniu gazów. W pewnym badaniu udowodniono, że ekstrakt z melisy już w 1 tydzień poprawia samopoczucie niemowląt karmionych piersią⁴.

Melisa lekarska jest antyoksydantem, być może chroni przed parkinsonem

Ekstrakt z melisy lekarskiej działa ochronnie na tkanki, zmniejszając skutki stresu oksydacyjnego. Udowodniono, że może on zapobiegać uszkodzeniu ścianek lipidowych komórek przez wolne rodniki. To nie wszystko: niewykluczone, że melisa chroni przed chorobami powiązanymi ze stresem oksydacyjnym, który jest jedną z przyczyn starzenia się organizmu. Wśród takich schorzeń wymienia się mi. in. alzheimera i parkinsona6. W innym badaniu porównano działanie 21 ziół pod kątem możliwości antyoksydacyjnych. Melisa lekarska okazała się porównywalnie silnym przeciwutleniaczem jak zielona herbata².

Melisa lekarska obniża poziom cukru we krwi

Olejek z melisy wykazuje działanie przeciwcukrzycowe i poprawia tolerancję glukozy: według specjalistów nawet codziennie zażywany w małych dawkach może tak wpłynąć na proces przyswajania cukrów, że czasem wywołuje hipoglikemię. Ponadto olejek z melisy hamuje ekspresję (aktywowanie) genów powiązanych z glukoneogenezą – zachodzącym w wątrobie procesem przemiany niecukrowych substancji chemicznych w glukozę6. W efekcie we krwi znajduje się mniej cukru, co sprzyja walce z insulinoopornością i cukrzycą.

Melisa lekarska obniża cholesterol LDL

Badanie na szczurach ze sztucznie wywołaną hipercholesterolemią (zbyt wysoki poziom cholesterolu w organizmie) wykazało, że berberys i melisa zmniejszają ilość cholesterolu LDL (tzw. złego cholesterolu) i trójglicerydów we krwi. Alkoholowy wyciąg z melisy okazał się przy tym skuteczniejszy, ponieważ dodatkowo zwiększał poziom hormonów tarczycy (niedoczynność tego gruczołu sprzyja otyłości)⁶.

W innym badaniu wyciąg wodny z liści melisy nie tylko korzystnie wpłynął na gospodarkę lipidową u szczurów, ale też zwiększył poziom glutationu, antyoksydantu, który neutralizuje azotowe wolne rodniki. Ponadto w tym samym badaniu ekstrakt z melisy wspomógł regenerację wątroby². Nie wiadomo jednak dokładnie, w jaki sposób melisa reguluje gospodarkę lipidową. Specjaliści zauważyli jednak, że codzienne picie naparu z liści melisy reguluje poziom cholesterolu we krwi⁶.

Melisa lekarska działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie

Naukowcy nie są pewni, jak melisa łagodzi ból, podejrzewają jednak, że wpływa ona na receptory opioidów i zauważają, że jej działanie niewiele się różni od działania aspiryny czy morfiny. Jednak w przypadku dłuższego stosowania melisa nie jest tak skuteczna jak opioidy i niesteroidowe leki przeciwzapalne⁶.

Melisa lekarska reguluje pracę tarczycy

Melisa to naturalny lek na chorobę Gravesa–Basedowa. To schorzenie o prawdopodobnie immunologicznym podłożu, w przebiegu którego dochodzi do nadmiernej aktywności (nadczynności) tarczycy. Bezpośredni wpływ na czynność tego gruczołu ma przysadka mózgowa, która wytwarza hormon tyreotropowy (tyreotropina, TSH). W odpowiedzi na jego obecność następuje rozrost tarczycy, zwiększenie przepływu krwi przez gruczoł oraz zwiększenie wydzielania jego hormonów. Melisa lekarska potrafi zahamować odpowiedź komórek tarczycy na obecność TSH, czym zapobiega nadczynności tarczycy. Badania potwierdzające tę zdolność przeprowadzono zarówno na samej tkance tarczycy, jak i na żywych organizmach².

Melisa lekarska na zdrowy układ nerwowy – czy wyleczy alzheimera?

Co prawda ekspertom nie udało się udowodnić, że melisa lekarska wpływa na serotoninę, hormon szczęścia, którego niedobór wywołuje m. in. agresję i stany depresyjne. Okazuje się jednak, że melisa pobudza wydzielanie enzymu AChE (acetylocholinoesterazy), który metabolizuje ważny neuroprzekaźnik acetylocholinę m. inn. w cholinę. Nieprawidłowy poziom tej ostatniej powiązano z kilkoma schorzeniami układu nerwowego, w tym z chorobą Huntingtona i alzheimerem⁶.

Czy zatem melisa lekarska chroni przed chorobą Alzheimera? Eksperci postanowili to sprawdzić. Zaprosili do badania młode osoby, które podzielili na 2 grupy: podczas gdy jedna z nich co 7 dni przyjmowała ekstrakt z liści melisy lekarskiej, druga przyjmowała placebo. Uczestnicy mieli za zadanie wykonać specjalne testy przed podaniem leku lub placebo oraz 1 godzinie, po 2,5 godziny, po 4 i po 6 godzinach od podania leku.

Pojedyncze dawki melisy wywołały u ochotników lepsze samopoczucie oraz poprawiły u nich uwagę. Na początku (po godzinie oraz po 2,5 godziny od podania) melisa działała też uspokajająco. Okazuje się jednak, że w wyższych dawkach wyciąg z melisy lekarskiej potrafił np. zmniejszyć czujność u uczestników badania. Zdaniem autorów pracy najlepiej działała dawka 600 mg.

W innym eksperymencie ochotnicy przyjmowali 600 mg, 1000 mg lub 1600 mg sproszkowanych liści melisy lub placebo co 7 dni, a stan uczestników monitorowano przed podaniem oraz po 1 godzinie, po 3 oraz po 6 godzinach po podaniu leku. Również w tym przypadku rezultaty okazały się zdumiewające. Najwyższa zastosowana dawka poprawiła pamięć i uspokoiła uczestników. Jednocześnie wielkość dawki wiązała się z odwrotnie proporcjonalnym czasem zapamiętywania².

Melisa lekarska to naturalny lek na raka

Udowodniono, że wyciąg z melisy działa przeciwnowotworowo – tę zdolność zawdzięcza właściwościom antyoksydacyjnym oraz antycytotoksycznym.

Badania laboratoryjne wskazują, że melisa lekarska zwalcza komórki:

• raka drobnokomórkowego (SCLC); nie może on być operowany, pacjentów poddaje się chemioterapii bądź radioterapii,
• raka jajnika;
• raka prostaty.

Wodno-alkoholowy ekstrakt z melisy lekarskiej miał hamować proliferację komórek nowotworowych, a zdolność ta nie była powiązana z jego dawką, a z typem raka: nowotwory hormonozależne okazały się bardziej podatne na działanie wyciągu ziołowego⁷. W innym badaniu, tym razem na szczurach, udowodniono, że ekstrakt z melisy spowalnia rozrost nowotworu piersi o 40% względem grupy kontrolnej. W innym badaniu zauważono, że wyciąg z melisy wykazuje działanie przeciwmutagenne, tj. chroni przed zmianami w materiale genetycznym, które mogą m. in. sprzyjać rozwojowi raka⁶.

Melisa wspomaga leczenie męskiej niepłodności

Jedną z przyczyn niepłodności mężczyzn są żylaki powrózka nasiennego. Zwiększony z ich powodu przepływ krwi w okolicach jąder podnosi ich temperaturę i tym samym niekorzystnie wpływa na plemniki. W pewnym badaniu usunięto szczurom żylaki powrózka nasiennego lewostronnego, co jest standardową terapią w przypadku tej choroby. Zwierzęta następnie przyjmowały przez 10 tygodni ekstrakt z melisy lekarskiej (grupa badana) lub sól fizjologiczną (grupa kontrolna). Po tym czasie okazało się, że o ile sam zabieg miał na celu leczenie niepłodności, o tyle w grupie badanej zaobserwowano lepsze parametry dot. nasienia niż w grupie kontrolnej. Autorzy pracy podejrzewają, że melisa lekarska łagodzi skutki zabiegu usunięcia żylaków powrózka nasiennego⁸.

Melisa lekarska w kuchni

Jednym z podstawowych zastosowań liści melisy lekarskiej jest sztuka kulinarna. Melisa nie tylko nada mięsu łagodny cytrynowy posmak, ale też usunie charakterystyczny zapach ryby, jeśli natrzesz nią filet na godzinę przed obróbką termiczną. Melisa to doskonały dodatek do zup, sałatek, a nawet twarożku – chyba nie ma dania, do którego by nie pasowała. Lemoniada z liściem melisy lub szklanka wody z jej gałązką pomoże ci przetrwać upalne dni. A jeśli lubisz alkohol smakowy, spróbuj likieru z olejkiem z melisy¹.

Jak należy uprawiać melisę?

Melisa potrzebuje nieco wilgotnej gleby o odczynie od lekko kwaśnego, nawet po lekko zasadowy. Nie ma szczególnych wymagań: lubi nasłonecznione miejsca, ale będzie rosnąć również w półcieniu. Melisa jest tzw. rośliną miododajną, co sprawia, że owady chętnie ją odwiedzają. Jeśli zatem planujesz posadzić melisę, weź pod uwagę liczną obecność pszczół i trzmieli w ogrodzie. Jeśli natomiast zamierzasz uprawiać ją w doniczce, pamiętaj, że melisa dorasta nawet do 1 m wysokości¹.

Melisa lekarska: kiedy sadzić, zbierać i suszyć?

Melisa to bylina, czyli roślina wieloletnia, która rozsiewa się za pomocą nasion, a także poprzez podział kłącza1. Jeśli zamierzasz posadzić nasiona melisy, zasiej je w doniczkach w marcu, a w maju, kiedy gleba będzie już nagrzana od słońca, przesadź roślinę do ogrodu. Liście w celach leczniczych zbieraj na początku okresu kwitnienia melisy, tj. na wiosnę. Jak wszystkie zioła susz melisę w zaciemnionym miejscu, ponieważ ekspozycja na promienie słoneczne może pozbawić ją cennych olejków.

Przeciwwskazania do stosowania melisy

• Osoby chore na epilepsję powinny najpierw skonsultować się z lekarzem: udowodniono, że melisa przyspiesza pojawienie się ataku padaczkowego i wydłuża go. Jednocześnie bywa ona stosowana w terapii⁶.
• Osoby z jaskrą powinny mieć się na baczności, ponieważ melisa może zwiększać ciśnienie wewnątrz gałki ocznej⁹.
• Inne możliwe działania niepożądane obejmują: nadwrażliwość, zapalenie skóry, ból głowy, nudności i problemy z sercem.

Wszystkie te przypadki jednak pojawiają się rzadko. Melisa lekarska prawdopodobnie może być bezpiecznie spożywana przez kobiety ciężarne i karmiące piersią. Zważywszy na to, że poprawia funkcje tarczycy (w połogu może rozwinąć się niedoczynność tego gruczołu) oraz łagodzi kolkę niemowlęcą, nie wydaje się, by stanowiła zagrożenie dla matki lub dziecka. Jeśli jednak masz obawy przed włączeniem jej do swojej diety, porozmawiaj z lekarzem, by wyjaśnić wszelkie wątpliwości.