Konopie jako naturalne wsparcie w walce ze stresem

Kannabidiol wpływa na organizm poprzez rozloko­wany w naszych tkankach układ endokannabinoidowy (EKAN), który reguluje m.in. działa­nie systemu odpornościowego, hor­monalnego i autoimmunologicznego, a także samopoczucie, sen i apetyt. Prawidłowe działanie tych układów ulega zaburzeniu w wyniku wielu czynników, w tym przez nadmierne napięcie psychiczne. Ze względu na te zależności CBD jest w stanie łagodzić negatywne skutki stresu, a tym samym poprawić funkcjo­nowanie całego organizmu.

Czym są receptory kannabinoidowe?

Przełomem w badaniach nad pozna­niem mechanizmu działania kannabi­noidów było odkrycie specyficznych miejsc wiązania dla tych substancji, czyli receptorów kannabinoidowych. Hipoteza ich istnienia została sfor­mułowana na podstawie obserwacji farmakologicznych, a następnie udowodniona metodami bioche­micznymi i techniką radiorecepto­rową w latach 80. XX w. Od tamtej pory postęp badań wciąż nabiera tempa. Dzięki temu wiemy dziś, że w ludzkim organizmie funkcjo­nuje układ endokannabinoidowy, który reguluje wiele procesów fizjo­logicznych, w tym mechanizmy równowagi energetycznej, meta­bolizm lipidów i węglowodanów oraz magazynowanie tłuszczów, a także oddziałuje na czynność układu dokrewnego i odpornościo­wego, a przede wszystkim ośrod­kowego układu nerwowego.

Lecznicze właściwości konopi

Kiedy podczas egipskiej kampa­nii Napoleona marihuana trafiła do Europy, mieszkańcy kontynentu szybko docenili jej właściwości. Stosowano ją przede wszystkim jako używkę, ponieważ dawała uczucie euforii i odprężenia. Jednak szybko dostrzeżono, że przynosi również pewne korzyści dla organizmu – przede wszystkim tłumi wymioty i nudności oraz ogranicza spadek masy ciała i poprawia apetyt¹. Niespełna 50 lat temu udało im się wyizolować z kwiatów i liści (czyli marihuany) oraz żywicy z łodyg (tj. haszyszu) tych roślin związek znany dziś jako tetrahydrokannabi­nol, czyli THC. To zapoczątkowało serię dalszych analiz, dzięki którym poznano wiele innych kannabino­idów.

Z czasem okazało się, że ze względu na swoją aktywność wpły­wają one na reakcje psychiczne i stan dobrego samopoczucia, łagodzą sytuacje stresowe, zmniej­szają ból, a także regulują moto­rykę przewodu pokarmowego oraz czynność układu odpornościowego i sercowo-naczyniowego, a nawet mogą zostać zastosowane w leczeniu zespołu wyniszczenia w przebiegu AIDS, choroby Alzheimera oraz w długotrwałej chemioterapii². Pozostało jedynie pytanie, jakie mechanizmy sprawiają, że egzogenne (a więc zewnętrzne w stosunku do ludzkiego orga­nizmu) związki mogą działać na wszystkie te sposoby?

Czym jest układ endokannabinoidowy?

Odpowiedź przyniosły szczegółowe badania, które wykazały, że u wielu organizmów, łącznie z ludzkim, następuje biosynteza endogennych związków naśladujących w dzia­łaniu kannabinoidy. Te wytwa­rzane m.in. przez układ nerwowy substancje naturalne nazwano endokannabinoidami (od greckiego endo – wewnątrz – i łacińskiej nazwy konopi Cannabis)³. Są one pochodnymi wielonienasyconych kwasów omega-6, a pierwszym, którego strukturę udało się odkryć, był anandamid (AEA – amidowa pochodna kwasu arachidonowego). W obrębie układu nerwowego endokannabinoidy wytwarzane są w błonie komórek neuronu postsynaptycznego. Ponieważ mają krótki okres półtrwania, proces ten odbywa się na bieżąco (czyli w zależności od aktualnych potrzeb), a ich działanie pozostaje jedynie lokalne. W przeciwień­stwie do neuroprzekaźników organizm ich nie magazynuje, a błyskawicznie metabolizuje⁴.

Receptory endokannabinoidowe - co to takiego?

Na układ endokannabinoidowy składają się endokannabinoidy, receptory odpowiedzialne za ich działanie (CB1 i CB2) oraz enzymy związane z biosyntezą i degradacją⁵. Receptory CB1 zlokalizowano w ośrodkowym układzie nerwowym (głównie w podwzgórzu, jądrach pnia mózgu i układzie limbicznym), przysadce, tkance tłuszczo­wej, przewodzie pokar­mowym, mięśniach, wątrobie, sercu, płu­cach oraz pęcherzu moczowym. Z kolei CB2 odkryto prawie wyłącznie w obrę­bie komórek układu odpornościowego (przy czym makrofagi mają również receptory CB1), adi­pocytów oraz keranocytów⁶. Związki endokannabinoidowe pobudzają receptory CB1, a to powoduje wielokierunkową akty­wację szlaków metabolicznych i kinaz białkowych, które wpływają na ekspresję genów, podziały, róż­nicowanie i apoptozę komórek. Tą drogą aktywowana jest m.in. ekspresja czynnika martwicy nowo­tworów TNF-α⁷. Układ endokanna­binoidowy uczestniczy także w pro­cesach kościotworzenia, odporności komórkowej i humoralnej (obwo­dowe receptory CB2 na powierzchni limfocytów T i B oraz monocytów)⁸.

Jak działają receptory?

Jak zatem widać, specyficzne roz­mieszczenie receptorów i związków należących do układu endokannabi­noidowego sprawia, że EKAN regu­luje różnorodne procesy w organi­zmie. Podobnie efekty wywoływane przez kannabinoidy są ściśle związane z lokalizacją recepto­rów CB1. Występują one, jak wspo­mniano, głównie na powierzchni neuronów ośrodkowego i obwo­dowego układu nerwowego, a ich pobudzenie prowadzi do zahamowa­nia uwalniania wielu neuroprzekaź­ników (acetylocholiny, noradrena­liny, dopaminy, serotoniny). Działają zatem przede wszystkim ośrodkowo, ale jednocześnie wszechstronnie. Rozmieszczenie tych recepto­rów wyjaśnia zatem wielokierun­kowe działanie konopi. Wpływ na psychikę wynika z aktywacji receptorów CB1 znajdujących się w korze mózgowej. Upośledzenie pamięci jest związane z działa­niem na receptory kannabinoidowe hipokampa – struktury mózgu ściśle związanej z zapamiętywa­niem.

W wyniku modulacji funkcji pnia mózgu i rdzenia kręgowego następuje złagodzenie odczuwania bólu, a powstrzymywanie odruchu wymiotnego jest również związane z hamowaniem komórek nerwowych w pniu mózgu. Podwzgórze zawia­duje apetytem, a ciało migdałowate kieruje emocjami, co również jest efektem działania na te struktury związków kannabinoidowych⁹. Z kolei ich działanie w tkankach obwodowych w dużym stopniu wiąże się z wpływem na układ immunologiczny, np. przez zmianę odpowiedzi komórek immuno­logicznych na cytokiny, lub też z wpływem na produkcję cytokin¹⁰.

Wpływ konopi na mózg

W literaturze przedmiotu opisano znaczny wpływ EKAN na koor­dynację tworzenia sieci neuro­nów w hipokampie i móżdżku, poprzez które pośrednio uczestni­czy on w procesach pamięci oraz koordynacji motorycznej. Wykazano, że to endokannabinoidy są prze­kaźnikami informacji w procesach remodelowania połączeń między neuronami oraz uczestniczą w róż­nicowaniu neuronów. Funkcje te zapewniają właściwy przekaz informacji w mózgu i wpływają na wiele zachowań¹¹. To głównie anandamid bierze aktywny udział w procesach uczenia i pamięci.

Rola neuroprzekaźników

Naukowcy z Uniwersytetu Sao Paulo oraz z londyńskiego King’s College postanowili przyjrzeć się związ­kowi CBD ze stresem, niepokojem i stanami lękowymi. Okazało się, że w odpowiednio dużych dawkach kannabidiol wykazuje działanie uspokajające nie tylko przez oddzia­ływanie na EKAN, ale także poprzez wpływ na receptory serotoniny¹². Z chemicznego punktu widzenia ten neuroprzekaźnik to pochodna tryptaminy, określana często w skrócie jako 5-HT. Wiąże się z receptorami różnych typów, a kannabidiol modyfikuje jeden z nich (5-HT 1A), którego dysfunk­cja może powodować depresję oraz stany lękowe. CBD stymuluje go, co w efekcie powoduje m.in. zwiększe­nie produkcji serotoniny i dopaminy, które pomagają zwalczyć objawy niepokoju. Jak wykazują badania, stres zmniejsza się już po podaniu pojedynczej dawki kannabidiolu.

CBD - sposób na traumę

Opublikowane w 2018 r. wyniki badań sugerują z kolei, że CBD jest skuteczny w leczeniu zespołu stresu pourazowego i innych fobii. Wstrzyknięcie zwierzętom CBD w dawce 10 mg skutecznie zmniejszyło objawy znierucho­mienia u szczurów poddanych wcześniej silnie uwarunkowanemu strachowi (tzw. zamrożenie jest powszechną reakcją występującą wśród zwierząt drapieżnych). Co więcej, gryzonie otrzymujące CBD znacznie rzadziej bały się, gdy później zastosowano wobec nich te same warunki stresowe. Analogicz­nie kannabidiol może być bardzo pomocny w zmniejszaniu lęku, zaburzeń poznawczych i dyskom­fortu u pacjentów z fobią społeczną.

Deficyt endokannabinoidów przyczynia się do powstawania stresu

Układ endokannabinoidowy jest ponadto zaangażowany w regu­lację funkcji układu endokryn­nego, hamując i stymulując czynności osi podwzgórze-przy­sadka-gruczoły w odpowiedzi na krótko- i długotrwały stres¹³. Jak wykazały badania, myszy pozbawione receptorów CB1 uczą się reakcji warunkowego strachu, lecz – w przeciwieństwie do nor­malnych zwierząt – nie potrafią jej wygasić. Wyniki te pokazują, że endokannabinoidy odgrywają ważną rolę w tłumieniu przykrych uczuć i bólu wywołanego przez przypomnienie wcześniejszych doświadczeń. W związku z tym mała liczba receptorów lub zabu­rzenia uwalniania endokannabino­idów mogą być przyczyną zespołu stresu pourazowego, fobii i róż­nych form bólu przewlekłego¹⁴.