Czy produkty bogate w tłuszcze podnoszą cholesterol?

Każdego roku wydajemy ok. 26 mld dolarów na statyny i co naj­mniej 2 razy więcej na niskotłuszczową żywność, smarowidła (takie jak marga­ryna) i napoje (mleko) – w celu obniżenia poziomu „złego”, zatykającego tętnice, choleste­rolu LDL. Wygląda jednak na to, że staliśmy się ofiarami najwięk­szego w historii fałszywego tropu medycyny i od 50 lat prowadzimy wojnę z tłuszczem, który może ratować nam życie, zapewniać zdrowie, a nawet chronić nas przed chorobami serca, które rzekomo miałby wywoływać.

Czy produkty wysokotłusz­czowe podnoszą poziom choleste­rolu?

To zadziwiające, że teoria mówiąca, iż produkty wysokotłusz­czowe – takie jak mięso i nabiał – podnoszą poziom choleste­rolu, powodując przez to odkła­danie się tłuszczu w tętnicach, nigdy nie została udowodniona. A jednak dziś wciąż jest propa­gowana, tak jak i przez cały czas, od kiedy po raz pierwszy przed­stawiono ją w połowie lat 50. Popularne strony internetowe radzą czytelnikom chcącym obniżyć cholesterol LDL, by sto­sowali diety z niską zawartością tłuszczów nasyconych, w któ­rych poczesne miejsce zajmują obniżające poziom tego lipidu margaryny, ignorując 40 lat badań naukowych, stojących w sprzecz­ności z tymi twierdzeniami. Co więcej, wciąż publikowane są nowe prace, potwierdzające to, co zawsze podejrzewała mniej­szość specjalistów kardiologów: produkty wysokotłuszczowe nie podnoszą poziomu cholesterolu.

Uczeni odkrywają także coś, co zupełnie przeczy całej teorii cholesterolu: otóż w rzeczywisto­ści związek ten chroni nas przed chorobami serca. „Zły” chole­sterol LDL (czyli lipoproteiny o niskiej gęstości) odgrywa tu całkiem szczególną rolę. Pierwsza część hipotezy – mówiąca o tym, że dieta wysokotłuszczowa powoduje choroby serca – została obalona przez trwające 10 lat badanie obejmujące 3 630 kobiet i męż­czyzn w średnim wieku, których podzielono na 1 815 przypad­ków po przejściu zawału serca, i taką samą liczbę zdrowych uczestników kontrolnych.

Akademicy z Brown Uni­versity w Providence w stanie Rhode Island odkryli, że obie grupy spożywały podobne ilości produktów nabiałowych, takich jak mleko, ser, jogurt i masło, które są pełne rzekomo szkodli­wych tłuszczów nasyconych. Jak stwierdzili, niektórzy członkowie grupy zdrowej objadali się wprost wysokotłuszczowym nabiałem, spożywając go do 593 g dzien­nie, a mimo to żaden z nich nie doznał zawału. We wniosku badacze stwierdzili, że „brak jest dowodów” wspierających teorię związku produktów wysokotłusz­czowych z chorobami serca¹.

Naukowcy z Texas A&M University poszli o krok dalej: odkryli, że „zły” cholesterol LDL jest w rzeczywistości dla nas dobry. W studium obejmu­jącym 52 osoby w wieku 60-69 lat, cieszące się dobrym stanem zdrowia, ale nieaktywne fizycznie, odkryli oni, że tylko osoby z wysokim pozio­mem cholesterolu LDL wykształ­cały po intensywnych treningach największą masę mięśniową. Kierownik zespołu badawczego Steve Riechman powiedział: „Prawda jest taka, że cały cho­lesterol jest dobry. Po prostu nie można usunąć z organizmu całego »złego« bez wywołania poważ­nych problemów. Ludzie mówią często: »Chcę się pozbyć całego złego cholesterolu«, ale gdyby tak rzeczywiście zrobili, umarliby”².

Chociaż odkrycia tego rodzaju publikowane są w czasopismach medycznych od lat 60. XX w., nie­zmiennie odrzucane są jako anomalne lub wprost błędne, ponieważ nie pasują do ist­niejącego paradygmatu. Mniejszość badaczy i lekarzy – włącznie z członkami grup takich, jak Międzynarodowa Sieć Sceptyków Cholesterolu (THINCS), którą kieruje duński naukowiec dr Uffe Ravn­skov – utrzymuje od lat, że lipid ten ma żywotne znaczenie dla naszego serca, organizmu i zdrowia psychicz­nego. Jeżeli to prawda, to nie jest zaskoczeniem, że statyny – leki obni­żające jego poziom – wymieniane są jako przyczyny uszkodzeń mięśni, otępienia, ogólnego spadku zdol­ności poznawczych, a nawet raka. Jednak problem istnieje nadal. Choroby serca są zabójcą numer 1 na Zachodzie, a w tętnicach ofiar zawałów często znajdowane są złogi tłuszczowe, powstające w procesie zwanym miażdżycą. Jeśli więc teoria tłustych pokarmów, cholesterolu i miażdżycy jest tak błędna, to skąd się w ogóle wzięła?

Niejasne przyczyny chorób serca

W 1950 r. choroba wieńcowa serca była już głównym zabójcą w kra­jach pierwszego świata. W Stanach Zjednoczonych odpowiedzialna była za 1/3 wszystkich zgonów, a większość z nich następowała w wyniku zawału mięśnia serco­wego. Ponad 500 tys. Amerykanów umierało każdego roku z powodu zawału, podczas gdy w 1930 r. liczba ta wynosiła tylko 3 tys. Co wywołało tę nagłą epidemię? Po niedostatkach wywołanych przez II Wojnę Światową temat diety i odżywiania był bardzo na czasie, a naukowcy szybko podchwy­cili pomysł, że winę za tę plagę musi ponosić to, co jemy. Niektó­rzy sugerowali, że spowodowało ją rosnące użycie uwodornionych olejów roślinnych w nowszych produktach, takich jak margaryna i herbatniki, i że odsetek chorób serca zmniejszyłby się, gdybyśmy powrócili do produktów mniej przetworzonych, takich jak masło, które jedli nasi dziadkowie.

Na horyzoncie pojawiła się jed­nak kolejna teoria żywnościowa. David Kritchevsky, badacz z Wistar Institute w Filadelfii w stanie Pen­sylwania, wykazał, że cholesterol, którym żywiono króliki, powodował u nich miażdżycę³. Później w tym samym roku poinformował także Amerykańskie Towarzystwo Che­mików Oleju, że tłuszcze wielonie­nasycone – występujące w olejach z warzyw i kukurydzy, w nasionach soi, krokosza i słonecznika – mogą obniżać poziom cholesterolu.

W ciągu 2 lat hipoteza lipidowa nabrała rozpędu. Amerykańskie Sto­warzyszenie Kardiologiczne ogłosiło w 1956 r. w audycji telewizyjnej transmitowanej na całe Stany Zjed­noczone tzw. Rozważną Dietę, w któ­rej olej kukurydziany, margaryna, kurczak i zimne płatki śniadaniowe zastępują masło, smalec, wołowinę i jaja. Jednym z ekspertów panelu w tym programie był Ancel Keys, badacz z University of Minnesota, którego nazwisko miało stać się synonimem hipotezy cholesterolu.

W 1958 r. Keys rozpoczął bardzo wpływowe Badanie Siedmiu Kra­jów, które dało początek konceptowi diety śródziemnomorskiej i dodało wiarygodności teorii lipidowej. Badanie to wykazało bezpośrednią korelację między chorobami serca a ilością tłuszczu zwierzęcego w die­cie w populacjach 7 krajów, m.in. Japonii, Finlandii i byłej Jugosławii⁴.
Późniejsze analizy tego badania, przeprowadzone przez Ravnskova i innych, pokazały, że Keys bardzo wybiórczo podchodził do swych danych i wykorzystywał tylko te, które wspierały hipotezę wyso­kotłuszczową. W rzeczywistości zebrał on dane z 22 państw, a więc zignorował rezultaty z 15 krajów. Gdyby Keys włączył do bada­nia wszystkie dane, które zebrał, powiązanie diety z cholesterolem zniknęłoby, jak twierdzi Ravnskov w swej książce pt. „Cholesterol – naukowe kłamstwo” (Wydaw­nictwo WGP, 2015) – pozycji tak znieważanej przez medyczny establishment, że w Finlandii jej kopię spalono podczas telewi­zyjnego programu na żywo!

Jaki związek mają choroby serca i produkty wysokotłuszczowe?

Jednakże Ravnskov nie był jedynym, który miał trudności ze znalezie­niem związku między produktami wysokotłuszczowymi a chorobami serca. Ku swemu zażenowaniu, ponosząc przy tym znaczne koszty, ten sam problem miał urząd Naczel­nego Lekarza USA. Przez 11 lat – od 1988 do 1999 r. – nad ostatecznym raportem dotyczącym tłuszczów i chorób serca pracowało 4 urzęd­ników, przekonanych, że istnieją dla niego podstawy naukowe. W końcu urząd wystosował list, napisany przez ostatniego urzęd­nika zajmującego się tym projektem, w którym poinformowano, że raport nie zostanie nigdy ogłoszony.

Bill Harlan, wicedyrektor Urzędu Zapobiegania Chorobom (ODP) Ame­rykańskich Narodowych Instytutów Zdrowia (NIH), który pomagał nad­zorować projekt, oznajmił: „raport został zainicjowany z powziętym wcześniej przekonaniem co do wypływających z niego wniosków”, lecz przyznał, że przekonanie to nie ma uzasadnienia naukowego⁵. Nie tylko dieta wysokotłuszczowa nie podnosi poziomu cholesterolu, ale i dalsza część teorii, mówiąca o tym, że związek ten powoduje cho­robę wieńcową oraz zawały serca, także nie znalazła potwierdzenia. Ravnskov odnalazł ok. 15 badań, które wyraźnie dowodzą, że cho­lesterol nie odgrywa roli w wystę­powaniu choroby wieńcowej⁶.

Nawet prestiżowe badanie Fra­mingham, śledzące zdrowie serca populacji małego miasteczka w Mas­sachusetts od 1948 r., przyniosło wniosek, iż wysoki poziom lipidu nie jest prognostykiem śmiertel­nego zawału serca. Prawdę mówiąc, naukowcy odkryli coś zupełnie przeciwnego: u osób z niskim poziomem cholesterolu prawdo­podobieństwo śmierci z powodu choroby serca było wyższe⁷!

Badanie z 1997 r., obejmujące osoby w wieku lat 70 i starsze, rów­nież nie zdołało odnaleźć powiąza­nia. Uczeni stwierdzili, że wysoki poziom cholesterolu nie był zwią­zany z żadnym podwyższeniem ryzyka zgonu z jakiejkolwiek przy­czyny, śmierci z powodu zespołu wieńcowego czy zawału serca⁸. Statystyki oferują równie mało wsparcia, co nauka. Odsetek męż­czyzn w Wielkiej Brytanii, mających niebezpieczny poziom cholesterolu – czyli 5 mmol/l lub więcej – spadł z 75% w 1994 r. do 58% w 2008 r. Naj­większy spadek nastąpił w zakresie wiekowym powyżej 75 lat, gdzie zaledwie 39% populacji męskiej wykazało niebezpiecznie wysoki poziom tego lipidu w porówna­niu do 79% w 1994 r. A jednak, mimo tak dramatycznego spadku liczby osób z wysokim poziomem cholesterolu, zachorowalność na chorobę wieńcową uparcie pozo­stała niezmieniona przez dekadę poprzedzającą 2008 r. Odsetek przy­padków choroby niedokrwiennej serca wzrósł nawet lekko u osób po 75. r.ż. – a więc w grupie, która wykazała największy spadek występowania wysokiego poziomu cholesterolu – z 24% w 1988 r. do ok. 30% w 2008 r.⁹.

Co jest przyczyną choroby wieńcowej?

Te same statystyki wskazują jednak i na najważniejszy problem: zespół wieńcowy pozostaje głównym zabójcą na Zachodzie i jest odpo­wiedzialny za 1 na każde 3 zgony. Główną przyczyną tej choroby jest miażdżyca, a częstość jej występo­wania nieubłaganie wzrasta. Angio­plastyka – podczas której tętnice rozszerzane są poprzez wprowadze­nie cewnika i „balonika”, rozgnia­tającego złogi tłuszczu na ścianach tętnicy – jest obecnie bardziej popularna niż kiedykolwiek wcze­śniej; w Wielkiej Brytanii co roku przeprowadza się 80 tys. takich zabiegów, co jest liczbą 3-krotnie wyższą niż 10 lat wcześniej.

No dobrze, problem istnieje i wcale się nie zmniejsza. Co zatem, jeśli nie tłuste produkty, jest przyczyną zatkanych tętnic? Medycyna przyjmuje, że przy­czyną choroby wieńcowej i miaż­dżycy może być stan zapalny. Nawet konserwatywne grupy, takie jak Amerykańskie Stowarzyszenie Kardiologiczne (AHA) uznają jego rolę w chorobie niedokrwiennej serca, a związek ten potwierdzony już został w kilku badaniach. W jednym z nich, gdzie porówny­wano 506 mężczyzn po przebytym zawale serca z 1 025 zdrowymi członkami grupy kontrolnej, stan zapalny był ważnym wskaźnikiem choroby wieńcowej. Ci uczestnicy, którzy mieli we krwi najwyż­szy poziom białka C-reaktyw­nego – uznanego markera stanu zapalnego – byli ponad 2-krotnie bardziej narażeni na wystąpie­nie zespołu wieńcowego¹⁰.

Jednakże stan zapalny nie jest przyczyną – on jest odpowiedzią układu odpornościowego na stres i infekcję. W medycynie pojęcie stresu odnosi się do każdego nie­właściwego traktowania ciała, takiego jak zła dieta, złożona z fast-foodów i produktów prze­tworzonych, ekspozycja na wpływ zanieczyszczeń środowiskowych, jak również napięcie nerwowe i depresja, czy też poczucie samot­ności, odizolowania i bezradności.

Jaką rolę odgrywa jednak w tym wszystkim cholesterol ogólnie i jego odmiana LDL w szczegól­ności? Chociaż medycyna uznaje związek między stanem zapalnym i chorobą wieńcową, to podtrzy­muje konwencjonalny pogląd, iż cholesterol LDL nie służy żadnemu użytecznemu celowi. Jak utrzymuje strona interne­towa AHA: „gdy we krwi krąży zbyt dużo cholesterolu LDL, może on powoli odkładać się na wewnętrz­nych ścianach tętnic, doprowa­dzających krew do serca i mózgu [...] i może tworzyć blaszki, grube i twarde złogi, mogące zwężać tętnice”^11. A „zbyt dużo” choleste­rolu LDL dostarcza nam m.in. spo­żywanie tłustych produktów.

Cholesterol - czy jest nam potrzebny?

Nowa szkoła myślenia twier­dzi, że lipoproteiny o niskiej gęstości mają jednak korzystny wpływ na nasze zdrowie i dobre samopoczucie. LDL może być mar­kerem stanu zapalnego, ale może też być pogromcą infekcji, który próbuje naprawić stan zapalny tęt­nic. Jeśli tak jest, to „zły” cholesterol przypomina pozytywnego bohatera, próbującego wyręczyć na miejscu zbrodni policję, a ta zatrzymuje i oskarża niewłaściwego człowieka.

Jeśli ta teoria jest słuszna, to cho­lesterol LDL zaczyna odkładać się w tętnicach, by wskazać lub naprawić uszkodzenia wywo­łane przez stan zapalny – będący następstwem infekcji lub stresu – a nie dlatego, że zjedliśmy zbyt dużo tłustych potraw. Znaczenie cholesterolu LDL potwierdzono w licznych badaniach. W metaanalizie 19 prac naukowych ze Stanów Zjednoczo­nych, Izraela i Japonii, obejmujących 68 406 zgonów, większość zmarłych z powodu chorób układu oddecho­wego lub pokarmowego – zazwyczaj w wyniku infekcji – miało bardzo niski poziom cholesterolu¹².

W innym studium ryzyko śmierci pacjentów z przewlekłą niewydol­nością serca powiązano z ich pozio­mem cholesterolu. Osoby z wysokim jego poziomem miały znacznie większe szanse przeżycia niż te, u których jego poziom był niski¹³. Inne prace sugerują związek między niskim poziomem cho­lesterolu LDL i pewnymi rodza­jami raka, takimi jak szpiczak mnogi i rak przewodu pokarmo­wego¹⁴. Jednakże nie jest jasne, czy niski poziom lipoprotein o niskiej gęstości jest przyczyną, czy rezultatem tych chorób. Rola cholesterolu w utrzymywaniu zdrowia staje się jeszcze ważniejsza, gdy się starzejemy. W badaniu obej­mującym 724 uczestników w prze­ciętnym wieku 89 lat naukowcy odkryli, że każdy 1 mmol/l wzrostu całkowitego cholesterolu równał się 15-procentowemu spadkowi śmiertelności (odsetka zgonów). Innymi słowy, ci, którzy mieli jego najwyższy poziom, żyli dłu­żej. Ogólnie cholesterol miał najwyraźniej działanie ochronne przed rakiem i infekcjami¹⁵. Okazuje się też, że pomaga zacho­wać ostrość umysłu z biegiem lat i chroni nas przed otępieniem oraz spadkiem zdolności poznaw­czych. W badaniu obejmującym 1 051 osób w wieku 65 lat i star­szych stwierdzono, że otępienie dotykało szczególnie tych, którzy mieli niski poziom cholesterolu¹⁶.

Niewłaściwa teoria cholesterolu i tragiczne skutki dla zdrowia

W latach 70. dr George Mann z Vanderbilt University w Nashville w stanie Tennessee badał diety i zdrowie plemienia Masa­jów we wschodniej Afryce. Ich jadłospis składał się niemal wyłącznie z mięsa, krwi i mleka bydła, a jednak ich poziom cho­lesterolu był niski, a o chorobie wieńcowej mało kto słyszał. W podsumowaniu określił on teorię cholesterolu i chorób serca jako „największe oszustwo w historii medycyny”¹⁷. Była ona oszustwem, ponieważ przemysł spożywczy – a później farma­ceutyczny – zarobiły na tej teorii fortunę i zarabiają na niej nadal.

To nie tylko smutne – to wręcz tragedia. Atakując choleste­rol LDL, zubażamy nasze zasoby niezwykle ważnego tłuszczu, który jest jednym z naszych najwięk­szych sprzymierzeńców w walce ze stanem zapalnym i infekcją. Jest on nam szczególnie potrzebny, gdy się starzejemy, i chroni nas przed otępieniem oraz spadkiem zdolno­ści poznawczych – a jednak to oso­bom starszym szczególnie zaleca się przyjmowanie obniżających cholesterol statyn, tak jak i więk­szość innych, dostępnych leków. Otępienie może być nie tylko oznaką podeszłego wieku, ale także przykrym spadkiem po największym oszustwie w historii medycyny.

Bryan Hubard