Dieta ketogeniczna przy padaczce – czy warto stosować dietę keto?

Niemal co trzeci epileptyk nie może łagodzić objawów choroby lekami. Ponieważ kwasy tłuszczowe omega-3 odgrywają ważną rolę w pracy mózgu, specjaliści podejrzewają, że bogata w nie dieta ketogeniczna może poprawić jakość życia pacjentów z padaczką.

Dieta ketogeniczna – co to?

Klasyczna dieta ketogeniczna to dieta wysokotłuszczowa (tłuszcze stanowią ok. 90% przyjmowanych składników odżywczych) i niskobiałkowa oraz niskowęglowodanowa. Ważne jest w niej nie tylko ograniczenie podaży kalorii, ale też restrykcyjne podejście do spożywania płynów przy jednoczesnej odpowiedniej podaży witamin i minerałów.

Poprzez wprowadzanie pewnego rodzaju postu dieta ta wpływa na metabolizm: zamiast glukozy spalane są tłuszcze. W wyniku tego w wątrobie powstają ciała ketonowe (ketony), które są produktami metabolizmu kwasów tłuszczowych – zostają one wydalone wraz z moczem. Stan, kiedy w organizmie zwiększa się poziom ketonów, nazywamy ketozą.

Co prawda utrzymująca się długo ketoza jest szkodliwa dla organizmu – grozi kwasicą ketonową, której skutkami są między innymi wymioty, osłabienie i ból w klatce piersiowej – jednak stosowana przez krótki czas zdaje się mieć dobroczynny wpływ na organizm, niejako resetując niektóre zachodzące w nim procesy i ułatwiając opanowanie różnych chorób¹.

Dieta keto przy padaczce – podejście naukowe

Padaczka (epilepsja) to często występująca choroba – lub raczej grupa chorób, objawiających się nadmierną aktywnością mózgu, a w konsekwencji utratą przytomności i drgawkami. Co prawda u większości pacjentów objawy udaje się załagodzić jednym lub kilkoma farmaceutykami, jednak prawie 30% chorych cierpi z powodu padaczki lekoopornej. Ponieważ niektórzy z nich nie mogą być poddani operacji, specjaliści postanowili sprawdzić, czy dieta ketogeniczna poprawi ich stan zdrowia.

Obecnie istnieje wiele wariantów diety ketogenicznej, w tym dopuszczające większe ilości białka oraz mniej restrykcyjnie podchodzące do tematu kalorii i podaży płynów. Kilka badań wskazuje, że mają one podobną skuteczność co klasyczna dieta ketogeniczna¹.

Dieta keto przy padaczce – zmodyfikowana dieta Atkinsa

Jej skuteczność sprawdzono w badaniu z udziałem dzieci cierpiących na lekooporną padaczkę. Kiedy 20 ochotników na 6 miesięcy skierowano na wysokotłuszczową dietę zawierającą jedynie 10 g węglowodanów na dobę, u 65% z nich zaobserwowano co najmniej 2 razy mniej ataków padaczkowych. Co więcej, 35% badanych doświadczyło niemal 100-procentowej redukcji objawów, a czworo dzieci przez kolejne 6 miesięcy nie doświadczyło ani jednego epizodu choroby. Wcześniej dzieci te miały co najmniej 3 ataki tygodniowo^1,2. W innym badaniu przeprowadzonym przez specjalistów z Korei Południowej u pięciorga z 14 dzieci na diecie ketogenicznej (ponownie była to zmodyfikowana dieta Atkinsa) po 6 miesiącach zauważono poprawę, a u trójki z nich nie zaobserwowano żadnego epizodu choroby^1,3.

Ten sam wariant diety ketogenicznej okazał się skuteczny w łagodzeniu objawów epilepsji u dorosłych i młodzieży z lekooporną padaczką. W tej grupie dzienna podaż węglowodanów podczas badań jest większa niż u dzieci i wynosi zwykle 15-20 g na dobę. Jednocześnie w tej grupie odnotowuje się niższy wskaźnik redukcji napadów, tj. dorośli i młodzi uczestnicy badań nie osiągają tak dobrych wyników w łagodzeniu objawów choroby, jak dzieci. W pewnej metaanalizie (przeglądzie badań) z udziałem łącznie 338 pacjentów w wieku 15-86 lat przebywających na diecie 3-36 miesięcy (zależnie od badania) zauważono, że redukcji drgawek o ponad połowę doświadczało 20-70% pacjentów, a 7-30% ochotników nie przebyła przez pewien czas żadnego ataku.

Specjaliści zwracają uwagę, że zmodyfikowana dieta Atkinsa wpływała ponadto korzystnie na samopoczucie chorych. Niestety stosowanie jej wiązało się również z szeregiem działań niepożądanych, takich jak:

• zaburzenia pracy układu pokarmowego,
• dyslipidemia,
• utrata wagi.

Mimo to autorzy pracy uznali dietę za dobrze tolerowaną¹.

Dieta z niskim indeksem glikemicznym

Dieta z niskim indeksem glikemicznym składa się w 60% z tłuszczów, w 30% z białka i w 10% z węglowodanów pochodzących z produktów o niskim indeksie glikemicznym. W porównaniu z klasyczną dietą keto wytwarza ona mniej ciał ketonowych przy jednocześnie podobnej skuteczności, lepszej tolerancji i łatwiejszym wdrożeniu. Udowodniono, że ten wariant diety ketogenicznej jest efektywny w łagodzeniu zarówno drgawek kończyn, jak i całego ciała. W badaniach klinicznych poprawę obserwowano po upływie 3-14 miesięcy, a pozytywne efekty utrzymywały się nawet rok po zakończeniu badania.

W 2005 r. eksperci przepisali dietę ketogeniczną z niskim indeksem glikemicznym 20 pacjentom w wieku 5-34 lata z lekooporną padaczką. Okazało się, że po 20 tygodniach połowa uczestników badania doświadczyła ograniczenia drgawek o ponad 90 procent. W innym badaniu z udziałem 15 dzieci i młodych osób z lekooporną encefalopatią padaczkową po wdrożeniu na okres 1 roku diety keto z niskim IG zauważono, że liczba ataków choroby zmniejszyła się o 75-90% u 6 pacjentów, natomiast 2 ochotnicy doświadczali dwa razy mniej epizodów.

Niepożądane działania towarzyszące diecie ketogenicznej z niskim indeksem glikemicznym to:

• zaparcia,
• wymioty¹.

Dieta ketogeniczna przy padaczce – czy rzeczywiście działa?

Na to pytanie starali się znaleźć odpowiedź specjaliści z Instytutu Cochrane, którzy zajmują się ocenianiem metodologii badań i punktowaniem ewentualnych błędów i przeoczeń, które mogły się w nich znaleźć. Sprawdzili oni wpływ diety ketogenicznej na kontrolę drgawek, a także na ważne funkcje mózgu – zdolność uczenia się i zapamiętywania – oraz na zachowanie dzieci. Jednocześnie eksperci postanowili sprawdzić, czy badania te są wiarygodne. Przeanalizowali zatem 13 badań z udziałem łącznie 932 ochotników. Okres trwania eksperymentu był inny w każdym przypadku - najkrótszy wynosił 2, a najdłuższy 16 miesięcy.

Specjaliści z Instytutu Cochrane ustalili, że:

• ponad 6 razy częściej u dzieci na diecie ketogenicznej odnotowywano zmniejszenie częstotliwości drgawek o co najmniej połowę,
• u dzieci na diecie ketogennej ponad 3 razy częściej obserwowano brak jakichkolwiek drgawek niż u dzieci z grup kontrolnych,
• w jednym z badań u ponad połowy dzieci na klasycznej diecie ketogenicznej ustały drgawki (w przypadku zmodyfikowanej diety Atkinsa było to 15% badanych),
• w badaniach z udziałem dorosłych ochotników nie odnotowano przypadku okresu bez drgawek, mimo to oni również odnoszą pewne korzyści w postaci ograniczenia liczby napadów,
• dzieci na diecie keto nie doświadczały pogorszenia zdolności uczenia się czy zapamiętywania, nie wpłynęła ona również negatywnie na ich zachowanie – co więcej, dzieci te były aktywniejsze i spokojniejsze.

Autorzy metaanalizy zwracają uwagę, że badania te były przeprowadzane na małych grupach ochotników i nie wiadomo, jak tak naprawdę dieta ketogeniczna wpływa na organizm pacjentów z padaczką. Mimo to specjaliści konkludują, że dieta ketogeniczna może być pomocna w terapii dzieci z lekooporną padaczką, natomiast w odniesieniu do dorosłych pacjentów konieczne są dalsze badania⁴.