Apteczka na odporność

Infekcje najszybciej rozwijają się u osób, których układ odpornościowy nie pracuje na pełnych obrotach. Dlatego tak istotny jest tryb życia pozwalający uniknąć nawracających przeziębień. Wzmacnianie organizmu poprzez zbilansowaną dietę, bogatą w witaminy i mikroelementy, oraz umiarkowany, regularny wysiłek fizyczny, a także odpowiednią ilość odpoczynku i snu, jest bardzo istotne w profilaktyce chorób zakaźnych.

Na tę kondycję pracujemy przez cały rok. Niektóre pokarmy (zwłaszcza te bogate w cukier czy wysokoprzetworzone) prowadzą do niedoborów bezcennych składników odżywczych i osłabiają organizm. Z kolei inne są źródłem dobroczynnych substancji, dających komórkom układu odpornościowego siłę do intensywnej pracy. Oczywiście jeśli na co dzień nieszczególnie dbasz o swój jadłospis, trudno będzie Ci w ciągu kilku dni nadrobić zaległości. Nie jest to jednak niemożliwe. Jak wykazują badania, odpowiednia dieta i suplementacja mogą skutecznie zapobiegać infekcjom, łagodzić ich przebieg oraz ograniczać nawroty.

Podstawą jest oczywiście jadłospis bogaty w warzywa i owoce pełne wartościowych składników odżywczych. To właśnie brak witamin oraz mikro- i makroelementów powodują bowiem, że organizm skupia się na przetrwaniu, a nie na pokonywaniu wroga.

Cynk wzmacnia odporność

Chcąc wzmocnić naturalne możliwości obronne swojego organizmu, jak najczęściej sięgaj po pełnoziarniste pieczywo, wątróbkę lub ostrygi. Te produkty są bowiem cennymi źródłami cynku. Niedobór tego pierwiastka powoduje osłabienie śluzówek, co ułatwia wirusom przedostanie się do wnętrza organizmu. Cynk odgrywa istotną rolę już na najwcześniejszych etapach odpowiedzi immunologicznej. Naukowcy udowodnili, że nawet niewielki jego niedobór zakłóca równowagę między limfocytami Th1 i Th2 oraz powoduje zaburzenia układu odpornościowego. Jednocześnie wszystkie jego funkcje zostają przywrócone po rozpoczęciu odpowiedniej suplementacji¹.

Liczne badania in vitro oraz kliniczne potwierdziły skuteczność cynku w zwalczaniu wirusów przeziębienia, grypy i opryszczki. Przy podawaniu tabletek do ssania zawierających glukonian cynku zaobserwowano również skrócenie czasu występowania takich objawów jak gorączka, nieżyt nosa i złe samopoczucie².

Witamina C na straży odporności

Ten niezwykle silny antyoksydant uczestniczy w tworzeniu i zachowaniu sprawności immunologicznej. Badania wykazują, że kiedy organizm atakuje infekcja, stężenie komórkowe kwasu askorbinowego gwałtownie spada i wraca do normy dopiero po wyleczeniu³. Sugeruje to, że uzupełnienie jej poziomu - zwłaszcza na początkowym etapie zakażenia - może ograniczyć namnażanie się wirusów oraz skrócić czas choroby, naturalnie pobudzając układ odpornościowy do walki.

Potwierdzają to badania przeprowadzone na Uniwersytecie Helsińskim, w których stwierdzono, że regularne przyjmowanie witaminy C w dawkach powyżej 0,2 g dziennie skraca infekcje zarówno u dorosłych, jak i dzieci⁴. Ponadto pozwala uniknąć nawrotów choroby przeziębieniowej.

Jej najlepszym rodzimym źródłem jest dzika róża, działająca przeciwzapalnie i wzmacniająco. Spore jej ilości znajdziesz również w malinach oraz pigwowcu japońskim, którego owoce Chińczycy od wieków stosują w leczeniu astmy i przeziębienia. Oczywiście witamina C znajduje się również w owocach cytrusowych, choć jej ilości są tam mniejsze, niż powszechnie się sądzi.

Witaminy na odporność

Równie ważne w profilaktyce infekcji są inne witaminy: A stymuluje produkcję białych krwinek, E jest silnych antyoksydantem, a B6 wspomaga proces tworzenia przeciwciał. Dlatego włącz do diety mleko, sery, wątróbkę, drób, orzechy, oleje roślinne, nasiona słonecznika, banany i awokado.

Nie zapominaj również o słonecznej witaminie. Według różnych badań moduluje ona odpowiedź immunologiczną dzięki 2 mechanizmom: uczestniczy w wytwarzaniu tzw. naturalnych antybiotyków (katelicydyny i defensyny) i reguluje funkcje limfocytów T⁵. W efekcie co czwarta osoba z niedoborem D₃ zmaga się z nawracającymi infekcjami górnych dróg oddechowych. Tego składnika nie dostarczysz sobie jednak z dietą, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym - niezbędna jest zatem suplementacja, przynajmniej od września do kwietnia.

Jednak wzrost stężenia poziomu D₃ w surowicy pociąga za sobą nieprawidłowe, wzmożone wchłanianie jelitowe wapnia oraz zaburzenia jego transportu: osadza się on w naczyniach krwionośnych, powodując ich zwapnienie, co sprzyja miażdżycy. By tego uniknąć, witaminę D₃ najlepiej stosować razem z K₂, która reguluje aktywność substancji odpowiedzialnych za prawidłowy transport wapnia. Jeśli w Twojej diecie brakuje warzyw i owoców ze sprawdzonego źródła - te uprawiane masowo mogą być pozbawione dobroczynnych składników - rozważ również przyjmowania suplementu multiwitaminowego. Taki preparat powinien zawierać przede wszystkim witaminy A, C, D i z grupy B.

Miód manuka wzmacnia odporność

Ten słodki specjał wytwarzają pszczoły z Nowej Zlenadii. Jak udowodnili niemieccy naukowcy, miód manuka zawiera najwyższe znane stężenia metyloglioksalu (MGO), czyli substancji działającej jak naturalny antybiotyk, o właściwościach przeciwzapalnych, antybakteryjnych, przeciwwirusowych i przeciwgrzybiczych.

Głównie dzięki tak dużej zawartości MGO miód pozyskiwany z kwiatów drzewa herbacianego (zwanego przez Maorysów manuka) wykazuje aktywność przeciwwirusową. Wykazano jego skuteczność m.in. w infekcjach wywoływanych przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca⁶. Miód manuka hamuje również replikację wirusa grypy, a zdaniem badaczy wykazuje potencjalną wartość leczniczą w przypadku tej infekcji⁷.

Oprócz tego podnosi ogólną odporność organizmu, również pośrednio - działa bowiem probiotycznie, wspierając rozwój prawidłowej mikroflory w jelitach.

Jednak nie zapominajmy, że również nasze rodzime miody cechują się bogatym składem odżywczym oraz cennymi dla układu immunologicznego właściwościami (patrz ramka pt. "Leki z pasieki").

Leki z pasieki

Zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu objawów infekcji sprawdzają się wytwory pracowitych pszczół, które wykazują szerokie właściwości odżywcze i terapeutyczne.

Najpopularniejsze słodkie lekarstwo to oczywiście miód, nie bez przyczyny stosowany od wieków w zwalczaniu przeziębień. Pomaga on złagodzić takie objawy jak kaszel, katar, chrypka, ból i drapanie gardła. Stosowany przy ostrych i przewlekłych stanach zapalnych gardła i migdałków stopniowo likwiduje uczucie suchości, nawilża błony śluzowe i eliminuje ropną wydzielinę¹.

Fot. Pixabay / reizneidalarm

Najlepsze efekty przynosi stosowanie go na początkowym etapie infekcji, ponieważ wtedy najskuteczniej chroni drogi oddechowe przed rozwojem zakażenia.

Oprócz tego miód pszczeli jest bogaty w enzymy, kwasy organiczne, mikro- i makroelementy (żelazo, miedź, magnez, chrom i cynk), witaminy, proteiny, polifenole i aminokwasy².

Schorzenia gardła i krtani łagodzi również propolis. To żywiczny produkt zbierany i używany przez pszczoły do zamykania otworów w plastrach, pokrywania wewnętrznych ścian i ochrony wejścia przed intruzami. W celach leczniczych najczęściej wykorzystuje się jego etanolowy ekstrakt EEP (ang. ethanolic extract of propolis). Z badań wynika, że po 3 miesiącach leczenia przewlekłego zapalenia oskrzeli uzyskano znaczną poprawę zdrowia u 93% chorych, a dzięki inhalacjom z propolisu wyleczono ok. 75% pacjentów z zapaleniem gardła i ok. 77% ze stanem zapalnym krtani³.

Również pobierany przez pszczoły z kwiatów pyłek, mieszany później ze śliną i przenoszony do ula, podwyższa fizyczną, psychiczną i immunologiczną odporność organizmu na szkodliwe czynniki środowiskowe⁴. Zawiera ponad 200 substancji odżywczych, z których najważniejsze są białka, węglowodany, kwasy tłuszczowe (linolowy i arachidowy), witaminy A, E, D, C i z grupy B oraz flawonoidy⁵.

I wreszcie pierzga, czyli pyłek kwiatowy przyniesiony do ula jako pokarm na zimę, który zostaje powleczony miodem i woskiem, a w warunkach beztlenowych podlega fermentacji mlekowej. Dzięki wszystkim tym procesom biochemicznym pierzga wykazuje silniejsze niż pyłek działanie antybiotyczne (bakteriostatyczne i bakteriobójcze), podnosi ogólną odporność organizmu, a ponadto jest stosowana w leczeniu niedokrwistości, chorób jelit, cukrzycy, braku łaknienia, w stanach wyczerpania oraz podczas rekonwalescencji⁶.

Bibliografia

1. Post Fitoter 2007; 4: 202-206
2. Molecules 2012; 17: 4400-4423
3. Otolaryng. Pol. 1989; 43: 180
4. Post Fitoter 2005; 3-4: 103-108
5. Post Fitoter 2006; 4: 213-222
6. Pszczelarstwo 2002; 6: 8-9

Omega-3 i odporność

W diecie wspierającej odporność nie może zabraknąć też naturalnych źródeł niezbędnych kwasów omega-3, takich jak ryby morskie, orzechy włoskie i oleje roślinne. Wzmacniają one mechanizmy obronne organizmu i przyspieszają jego regenerację po przebytej infekcji. Pozytywne działanie kwasów omega-3 polega m.in. na hamowaniu nadmiernej odpowiedzi immunologicznej, a także ograniczaniu ostrości przebiegu procesów zapalnych o etiologii wirusowej i bakteryjnej8.

Probiotyki na odporność

Jeśli chcesz zadbać o swoją naturalną odporność w domowych pieleszach, koniecznie naucz się przygotowywać kiszonki. Są one naturalnym źródłem probiotyków - dobroczynnych drobnoustrojów bytujących w ludzkich jelitach, które modulują również odpowiedź układu odpornościowego. Badania wykazały, że podawanie dzieciom probiotyków LGG lub L. Casei DN-114 przez 3 miesiące zmniejszyło u nich ryzyko chorób infekcyjnych, w tym zapalenia górnych dróg oddechowych⁹. W innej analizie stwierdzono z kolei, że dzięki przyjmowaniu bakterii Lactobacillus acidophilus NCFM dzieci w wieku 3-5 lat szybciej radziły sobie z gorączką, kaszlem i katarem¹⁰.

Spośród wielu mechanizmów działania probiotyków z punktu widzenia profilaktyki infekcji największe znaczenie mają: zmniejszanie stanu zapalnego, aktywacja receptorów pobudzających układ odpornościowy, a także pobudzanie syntezy przeciwciał i cytokin oraz stymulacja fagocytozy, co wpływa na odpowiedź immunologiczną organizmu¹¹.

Fot. Pixabay / PublicDomainPictures

Pikantne przyprawy poprawiają odporność

Niektóre ziołowe dodatki do potraw działają na organizm rozgrzewająco, dzięki czemu stymulują aktywność układu odpornościowego.

Niekwestionowanym liderem wśród takich przypraw pozostaje imbir. Jeśli już teraz stosujesz jego kłącze w swojej diecie, na pewno pamiętasz, jak błyskawicznie rozgrzewa cały organizm i oczyszcza drogi oddechowe. Imbir to źródło przeciwzapalnych substancji (jak zingiberol, gingerol i zinferol). Dodatkowo działa odkażająco, stąd stosowany jest w infekcjach jamy ustnej czy gardła¹².

Równie pożądaną przyprawą w antywirusowej diecie jest chili, które oczyszcza drogi oddechowe, rozgrzewa i pobudza komórki nerwowe. Wszystko dzięki obecnej w przyprawie kapsaicynie, która odpowiada za jej ostry smak oraz wykazuje działanie termogeniczne¹³.

Podobnie korzenny w smaku kardamon wykazuje działanie rozgrzewające. Dodatkowo pomaga usuwać toksyny i zwalczać zakażenia. Łagodzi też objawy przeziębienia i kaszel oraz działa przeciwzapalnie w błonach jamy ustnej i gardła¹⁴.

Z kolei czosnek niedźwiedzi - podobnie jak tradycyjny - należy do silnych naturalnych antybiotyków, wspomagających profilaktykę oraz leczenie chorób górnych dróg oddechowych. Pobudza wydzielanie śluzu w oskrzelach, zabija bakterie, zapobiega infekcjom wirusowym, stymuluje produkcję przeciwciał i ułatwia odkrztuszanie¹⁵.

Zioła dobre na odporność

W podnoszeniu odporności sprawdza się również fitoterapia. Do najbardziej znanych roślin immunostymulujących należy jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea), która zapobiega przeziębieniom lub przynajmniej zmniejsza ich nasilenie i przyspiesza ustąpienie objawów¹⁶. Właściwości te zawdzięcza dużej zawartości polisacharydów, które m.in. pobudzają leukocyty do wydzielania substancji przeciwwirusowych, a limfocyty do obrony organizmu.

Preparaty zawierające jeżówkę purpurową zaleca się w zakażeniach układu oddechowego, przede wszystkim do odbudowy obniżonej odporności u osób cierpiących z powodu powtarzających się infekcji wirusowych i bakteryjnych.

Również czarny bez, w tradycyjnej medycynie stosowany przy kaszlu i infekcjach, reguluje mechanizmy obronne organizmu i może zapobiegać grypie. Póki co w badaniach naukowych udowodniono przeciwzapalne właściwości ekstraktów z jego owoców i kwiatów¹⁷.

W profilaktyce grypy i przeziębień warto też stosować zioła bogate w witaminy i składniki odżywcze, które uzupełniają ich niedobory, a dzięki temu pozwalają wzmacniać cały organizm. Należą do nich m.in. wiesiołek dziwny, berberys zwyczajny, głóg jedno- i dwuszyjkowy oraz czarna porzeczka¹⁸.

Siara bydlęca wzmacnia odporność

Pierwsze mleko pozyskiwane od krów korzystnie wpływa na odporność noworodków, starszych dzieci i dorosłych, ponieważ charakteryzuje się składem bardzo zbliżonym do ludzkiego. W siarze bydlęcej zidentyfikowano ok. 250 składników aktywnych, spośród których najważniejsze są immunoglobuliny odpowiedzialne za zwalczanie infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych oraz wzmacniające układ odpornościowy. Colostrum bovinum zawiera 3 klasy przeciwciał, w tym te najważniejsze dla człowieka: IgA oraz IgG. Ich stężenie jest bardzo wysokie, co sprawia, że skutecznie wspierają one budowanie odporności. IgA efektywnie chronią przed infekcjami, a ponieważ są odporne na trawienie przez enzymy żołądkowo-jelitowe, mogą być dostarczone do krwi, a stamtąd - na powierzchnię błon śluzowych wszystkich układów¹⁹.

Istnieją nawet badania, według których siara bydlęca jest skuteczniejsza niż szczepionki w profilaktyce grypy. W jednym z nich część spośród 137 pacjentów przyjmowała colostrum bovinum w dawce 400 mg na dobę przez 8 tygodni. Po 3 miesiącach obserwacji okazało się, że całkowita liczba dni złego samopoczucia w tej grupie wyniosła 13, a u osób szczepionych - 41 (u ochotników niestosujących żadnej profilaktyki było to 57 dni). Grypa trwała wyniósł kolejno 4,6 dnia w grupie colostrum; 4,3 wśród osób, które otrzymały zarówno siarę, jak i wakcynę; 11,3 dnia u pacjentów wyłącznie szczepionych oraz 13,2 w grupie kontrolnej. Badacze podsumowali, że siara bydlęca jest co najmniej trzykrotnie skuteczniejsza w profilaktyce grypy²⁰.

Co więcej, z innych odniesień wynika, że na jej działanie wrażliwe są wirusy opryszczki, cytomegalii, RSV, rotawirus, adenowirus i enterowirus²¹. Choć mechanizm tej aktywności nie został do końca wyjaśniony, wiadomo, że w przypadku tych drobnoustrojów siara bydlęca działa przede wszystkim na początkowych etapach zakażenia.

Powietrze ma znaczenie!

Fot. Pixabay / Clker-Free-Vector-Images

 

Ponieważ w sezonie jesienno-zimowym śluz chroniący komórki nabłonka oddechowego jest szczególnie narażony na uszkodzenie (ze względu na mroźne, suche powietrze), nie należy zapominać o odpowiednim nawilżaniu gardła.

Najlepiej sprawdzi się w tym przypadku… zwykła woda, którą należy popijać często, ale w małych ilościach.

Z kolei lepiej ograniczyć odwadniającą kawę, a czarną herbatę zastąpić ziołową.

Profilaktycznie można też płukać gardło naparami z tymianku, goździków, jałowca lub mięty. Obecne w nich garbniki i olejki eteryczne działają odkażająco i osłonowo.

Choć wiele osób nie zwraca na to uwagi, istotne jest również oddychanie przez nos, które ogranicza napływ zimowego powietrza - w jamie nosowej zostaje ono ogrzane, oczyszczone i nawilżone, dlatego tak ważna jest jej drożność.

By ją utrzymać, można stosować inhalacje olejkami eterycznymi lub przemywanie solą morską.

Przeciwutleniacze i odporność

Na listę suplementów warto wpisać również najsilniejsze antyoksydanty, które, zwalczając wolne rodniki, wspomagają funkcjonowanie całego organizmu i jego czujność w przypadku inwazji wirusów.

Pierwszy z nich - glutation - jest niezbędny z punktu widzenia układu odpornościowego, ponieważ od jego obecności zależy rozwój limfocytów. W ten sposób glutation bezpośrednio wpływa na polepszenie odpowiedzi immunologicznej, a dodatkowo zapewnia sprawność komórek odpornościowych zwanym "naturalnymi zabójcami" (NK), które stoją w pierwszej linii obrony przed infekcjami. Warto przy tym przyjmować go wraz z witaminą C (lub zadbać o jej odpowiednią podaż w diecie), ponieważ zwiększa ona jego poziom w komórkach układu odpornościowego²².

Koenzym Q₁₀ to kolejny potężny antyutleniacz, niezbędny do tworzenia energii komórkowej w całym organizmie, w tym mitochiondrialnej. Jego niedobory wiążą się bezpośrednio z osłabieniem układu odpornościowego, a w badaniu na myszach wykazano, że po podaniu suplementu gryzonie wykazywały o wiele większą odporność na wirusa grypy²³.

Olejek z oregano na straży odporności

Wśród najsilniejszych i wszechstronnych naturalnych antyseptyków prym wiedzie olejek z dzikiego oregano, który samoczynnie zabija lub blokuje rozwój praktycznie wszystkich grzybów, a także niszczy wirusy i pasożyty. Ponadto zabija większość bakterii oraz hamuje ich rozwój²⁴. Nie bez przyczyny nazywany jest jednym z najsilniejszych naturalnych antybiotyków. Według badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Georgetown już w 2004 r. olejek z oregano zabija nawet oporne na antybiotyki bakterie! Co równie ważne, pomaga w niwelowaniu skutków ubocznych wywołanych infekcjami.

Dzikie oregano wzmacnia też cały organizm i sprawdza się w profilaktyce, ponieważ jest prawdziwą skarbnicą naturalnych minerałów, takich jak wapń, magnez, żelazo, fosfor, miedź, cynk, bor, potas oraz mangan.