Nasze magazyny
U pewnej pacjentki, która musiała zidentyfikować ciało swego ojca po tym, jak popełnił on samobójstwo, wystąpiła później gastropareza, czyli dotkliwe schorzenie, charakteryzujące się mdłościami, wymiotami i bólem brzucha. W końcu jej stan pogorszył się do tego stopnia, że nie mogła już wychodzić z domu.Gdy odwiedziła mnie po raz pierwszy, nie była w stanie prowadzić samochodu – wspomina. – Podczas sesji czuła taki lęk i mdłości, że nawet nie rozmawiałyśmy o niczym związanym z traumą. Nie mogłyśmy. Zamiast tego nauczyłam ją oddychania przeponowego (które stymuluje nerw błędny) i robiłyśmy to razem. W trakcie tej jednej sesji zdołała obniżyć o połowę poziom lęku i problemów fizjologicznych. To był ogromny postęp.
Dr Schwartz pomogła pacjentce przeanalizować jej konkretny uraz podczas późniejszych sesji, włączając do nich pracę somatyczną (z ciałem) i terapię EMDR. Skrót ten oznacza „desensytyzację i przetwarzanie za pomocą ruchu gałek ocznych” (ang. eye movement desensitization and reprocessing), formę medycyny energetycznej, opracowaną w celu redukcji stresu po urazach psychicznych metodą wspominania traumy przy jednoczesnym skupianiu wzroku w pewnym punkcie. Jednakże terapie te wprowadziłyśmy dopiero wtedy, gdy pacjentka była na nie gotowa – mówi dr Schwartz. – Najpierw musiałyśmy ustabilizować jej układ nerwowy, by mogła spać w nocy i lepiej trawić pokarm, gdyż jej trauma wszystko to zaburzyła. Dr Schwartz nauczyła kobietę domowych technik samodzielnej stymulacji nerwu błędnego, które mogła stosować między sesjami, gdy czuła, że nasilają się objawy fizyczne i lęk. W ciągu 3 miesięcy pacjentka zaczęła znów wychodzić z domu, prowadzić samochód i odzyskała zdolność do prowadzenia stosunkowo normalnego życia.
Czym jest nerw błędny i jak wpływa na nas jego stymulacja?
Stymulacja nerwu błędnego jest skutecznym i natychmiastowym sposobem łagodzenia objawów zespołu stresu pourazowego, lęku i innych rodzajów stresu, ponieważ nerw ten (nervus vagus) jest głównym przewodnikiem komunikacji między mózgiem a resztą ciała, przenoszącym zarówno informacje motoryczne, jak i sensoryczne. Vagus po łacinie oznacza „wędrowiec”.
Nerw błędny jest najdłuższym nerwem czaszkowym; ma swój początek w pniu mózgu, biegnie w dół poprzez szyję, klatkę piersiową i brzuch aż do okrężnicy. Jest on jednym z głównych sterowników autonomicznego (niezależnego od woli) układu nerwowego i kontroluje szeroki zakres funkcji organizmu, takich jak rytm pracy serca, ciśnienie krwi, trawienie, oddychanie, pocenie się, wydzielanie śliny, odruchy kaszlu i wymiotów, przełykanie i koordynacja głosowa.
Są to właściwie 2 nerwy, z których jeden biegnie wzdłuż prawej strony ciała, a drugi – wzdłuż lewej, choć zazwyczaj określa się je zbiorczo mianem nerwu błędnego. Nadmiernie stymulowany lub zbyt słabo funkcjonujący nervus vagus powoduje zespół dolegliwości zdrowotnych, znanych ogólnie jako dysautonomia, czyli zaburzenie funkcjonowania nerwów regulujących funkcje mimowolne. Dysautonomia, dotykająca według szacunków ponad 70 mln osób na całym świecie, jest regularnie błędnie diagnozowana i czasem potrzeba kilku lat, by została zidentyfikowana.
Na czym polega teoria poliwagalna?
Jednym z systemów terapeutycznych, jakie wykorzystuje dr Schwartz, jest terapia poliwagalna, opracowana przez dr. Stephena Porgesa, wykładowcę psychiatrii z University of North Carolina oraz dyrektora i założyciela Konsorcjum Badań nad Stresem Urazowym przy Indiana University. Ten twórca kilku protokołów interwencji w przypadkach urazów psychicznych ukuł termin „neurocepcja” na opisanie nieustannego, wysoce czułego „skanowania” niebezpieczeństw, jakie prowadzi autonomiczny układ nerwowy. Jego zdolność wyczuwania jest znacznie bardziej subtelna niż postrzeganie zmysłowe i całkowicie omija normalną świadomość.
Dr Porges identyfikuje 3 ścieżki odpowiedzi neurocepcyjnej:
- Ścieżka grzbietowa błędna przywspółczulnej gałęzi układu nerwowego – poziom najbardziej prymitywny, z reakcją „zamarcia”, czyli unieruchomienia.
- Współczulna gałąź układu nerwowego, która rozwinęła się w następnej kolejności, dając nam zdolność działania (walki lub ucieczki).
- Ścieżka brzuszna błędna gałęzi przywspółczulnej – najnowsze osiągnięcie ewolucji, umożliwiające nawiązywanie relacji i bezpieczne zaangażowanie w związki społeczne.
Gdy jesteśmy mocno zakorzenieni w naszej brzusznej ścieżce błędnej, czujemy, że jesteśmy bezpieczni, powiązani z innymi, spokojni i uspołecznieni. Poczucie (neurocepcja) niebezpieczeństwa może wytrącić nas z tego stanu i cofnąć na ewolucyjnej osi czasu do gałęzi współczulnej. Mobilizujemy się, by zareagować i podjąć działanie – tak Deb Dana, terapeutka poliwagalna i współpracowniczka dr. Porgesa, opisuje wzajemne interakcje tych 3 ścieżek. – Podjęcie działań może pomóc nam powrócić do stanu bezpiecznego i społecznego. Kiedy jednak czujemy się uwięzieni w pułapce i nie możemy uciec przed zagrożeniem, grzbietowa ścieżka nerwu błędnego ciągnie nas wstecz, aż do naszych ewolucyjnych początków jako pradawnych zwierząt kręgowych. W takim stanie jesteśmy unieruchomieni. Zamykamy się, by przeżyć. Daleka droga dzieli nas od poczucia bezpieczeństwa i więzi społecznych, a przebycie jej jest bolesne.
Jakie są objawy słabego napięcia nerwu błędnego?
Ponieważ nerw błędny odgrywa rolę w tak wielu funkcjach organizmu – rytmie pracy serca, trawieniu, oddychaniu, napięciu ścian naczyń, wokalizacji itd. – to objawy spadku jego napięcia są liczne i zróżnicowane. Do wczesnych oznak należą:
- Lęk i depresja Słabe napięcie nerwu błędnego wiązane jest z upośledzeniem neurotransmisji monoamin w mózgu (neuroprzekaźnikami monoamin są takie neuroprzekaźniki i neuromodulatory, jak serotonina, dopamina i norepinefryna); rozregulowaniem aktywności między podwzgórzem, przysadką mózgową i nadnerczami; zmniejszeniem plastyczności neuronalnej oraz przewlekłym stanem zapalnym w mózgu. Wszystkie te stany wywołują depresję1. Ponieważ nerw błędny jest odpowiedzialny za regulowanie współczulnego układu nerwowego i odpowiedzi organizmu na stres, to słabe napięcie tego nerwu może także być przyczyną przewlekłego lęku2.
- Bóle głowy, migreny i drgawki Włókna nerwu błędnego przeplatają się z nerwem trójdzielnym, twarzowym, językowo-gardłowym i podjęzykowym, i przypuszcza się, że sterują one ścieżkami mózgowymi bólu głowy. Kiedy nerw błędny nie działa prawidłowo, mogą pojawiać się bóle głowy, klasterowe bóle głowy, migreny i drgawki3.
- Bradykardia, tachykardia, arytmia Słabe napięcie nerwu błędnego może wpływać negatywnie na zmienność rytmu pracy serca, ponieważ nerwy błędne mają wtedy mniejszą zdolność przenoszenia regulujących pracę serca sygnałów z mózgu. Może to powodować spowolnienie pracy serca (bradykardię), przyspieszenie jego pracy (tachykardię) lub pracę nieregularną.
- Zawroty głowy i/lub omdlenia Słabe napięcie nerwu błędnego, wpływające negatywnie na układ krążenia, może prowadzić do epizodów skrajnie niskiego ciśnienia krwi, czego skutkiem mogą być zawroty głowy, a nawet omdlenia.
- Trudności z przełykaniem Może nastąpić upośledzenie pracy języka i automatycznych skurczów przełyku.
- Przewlekła suchość w ustach i gardle, której towarzyszy suchy kaszel. Ponieważ nervus vagus uczestniczy w sterowaniu śliniankami, jego słabe napięcie może powodować suchość w ustach i suchy kaszel.
- Zmiany wokalne Mogą być to chrypka, trudności z koordynacją języka podczas mówienia oraz wrażenie, że coś niewłaściwego dzieje się z gardłem.
Problemy jelitowe Zaparcia, skurcze żołądka, niestrawność (włącznie z refluksem kwasowym), zespół drażliwego jelita (IBS) oraz nieszczelne jelito mogą wskazywać na słabe napięcie nerwu błędnego. - Funkcjonowanie mózgu Mgła mózgowa, słaba koncentracja, trudności z uczeniem się, przewlekłe zmęczenie i bóle głowy również mogą wskazywać na nieprawidłowe funkcjonowanie nervus vagus.
- Przewlekłe stany zapalne, reumatoidalne zapalenie stawów oraz upośledzenie funkcjonowania układu odpornościowego także mogą być objawami dysfunkcji naszego głównego przewodnika.
W jakich przypadkach sprawdzi się stymulacja nerwu błędnego?
Stymulacja nerwu błędnego (VNS), znana od dawna jako skuteczny sposób leczenia padaczki, jest przedmiotem wielu badań klinicznych, oceniających jej potencjalne zastosowanie w terapii szerokiego zakresu innych schorzeń, takich jak zespół stresu pourazowego, depresja oporna na leczenie4, lęk, migreny5, artretyzm6, problemy sercowo-naczyniowe7, choroba zapalna jelit8, choroba Parkinsona, autyzm, urazowe uszkodzenia mózgu i udar9. Bada się również wykorzystanie stymulacji nerwu błędnego łagodzeniu chorób rób o podłożu zapalnym, ataków astmy, przewlekłego bólu10, a nawet covid-1911. – Ponieważ autonomiczny układ nerwowy działa zazwyczaj automatycznie, a my nie odczuwamy tego, ani nie mamy nad tym wolicjonalnej kontroli, to kiedy układ ten rozreguluje się, możemy mieć wrażenie, że takie rzeczy, jak wszystkie wynikające z tego dolegliwości, po prostu nam się przydarzają.
Zamiast pozostawać w świadomym związku z naszym ciałem, postrzegać siebie jako jego dyrygenta i czuć, że działamy z nim w harmonii, większość ludzi zaczyna w końcu mieć wrażenie, że z nim walczy. Użycie metod wpływania na napięcie nerwu błędnego poprzez świadome interakcje z tym nerwem pozwala nam pozostać w harmonii z naszym ciałem. Możemy zacząć odbudowywać relację umysłu-ciała, co oznacza odbudowę poczucia zaufania do samych siebie i swego wnętrza. W tym przełomowym momencie dziejów świata wszyscy bardzo potrzebujemy tego rodzaju wiedzy – przekonuje specjalistka.
Naturalne leki przeciwlękowe
Wszystkie poniższe metody udowodniły swą skuteczność w leczeniu różnorodnych problemów lękowych.
- Jedz ryby, oleje rybne i siemię lniane Niedobór w diecie kwasu dokozaheksaenowego (DHA), składnika olejów rybnych (kwasu tłuszczowego omega-3), od dawna wiązany jest z podwyższonym ryzykiem zaburzeń lękowych. Niezbędne kwasy tłuszczowe mogą łagodzić stres prenatalny, obniżać poziom kortyzolu oraz zmniejszać zarówno lęk przedmiesiączkowy, jak i lęk menopauzalny u kobiet.Sugerowane dzienne dawkowanie: Możesz kupić zawierający wysokie dawki lub czysty DHA olej rybny, siemię lniane lub olej lniany. Staraj się przyjmować 20 g dziennie lub więcej zarówno DHA, jak i kwasu eikozapentaenowego (EPA)
- Bierz magnez Badania na zwierzętach wiążą niedobór tego pierwiastka z lękiem, natomiast połączenie magnezu z witaminą B6 może zmniejszać lęk w zespole przedmiesiączkowym oraz łagodny lęk u kobiet. Sugerowane dzienne dawkowanie: Tlenek magnezu: 200-600 mg; witamina B6 (pirydoksyna): 50 mg
- Dodaj witaminę C Wysokie dawki jej suplementu o przedłużonym uwalnianiu mogą zmniejszać lęk i łagodzić podwyższone w reakcji na stres ciśnienie krwi. Sugerowane dzienne dawkowanie: 8 g (w podzielonych dawkach po 2 g)
- Używaj przypraw Udowodniono, że kurkumina, składnik przyprawy używanej w kuchni indyjskiej, zwiększa syntezę DHA, szczególnie z wegańskiego źródła, jakim jest olej lniany. Sugerowane dzienne dawkowanie: 500 mg kurkuminy 2 razy dziennie (w postaci kapsułek)
- Nakarm bakterie jelitowe Spożywanie większej ilości prebiotyków może pomóc w naprawieniu szkód wyrządzonych przez stres dzięki odżywianiu i wspomaganiu wzrostu korzystnych bakterii jelitowych. Prebiotyki występują w błonniku roślinnym, np. w surowym korzeniu cykorii, bulwach topinambura, surowych: liściach mniszka, czosnku, porach, szparagach oraz surowej i gotowanej cebuli. Jak donoszą naukowcy z University of Colorado, wstępne badania laboratoryjne sugerują, że prebiotyki mogą także pomagać ochronić dobre bakterie w okresach stresu, a nawet pomóc w przywróceniu prawidłowych schematów snu, co z kolei również może niwelować lęk. Probiotyki, takie jak jogurt, kefir i fermentowane warzywa, np. kiszona kapusta, wprowadzają do jelit ponownie korzystne bakterie.
- Ruszaj się Badacze z Teksasu, którzy dokonali przeglądu kilkudziesięciu badań, odkryli, że ćwiczenia fizyczne wywierają wpływ na obszary mózgu, mogące przeciwdziałać depresji i lękowi. Poprawa pod względem nastroju i poziomu stresu jest widoczna już po 25 min ćwiczeń. Sugerowane dzienne dawkowanie: 2-2,5 godz. umiarkowanych lub intensywnych ćwiczeń tygodniowo
- Sięgnij po zioła Krzew znany jako kava (pieprz metystynowy, Piper methysticum) wykazał w badaniu przeprowadzonym na uniwersytecie w Melbourne zdolność wybitnej redukcji lęku, szczególnie w cięższych przypadkach, po zaledwie 6 tygodniach, i to bez niepożądanych reakcji lub problemów z uzależnieniem.
Jak właściwie stymulować nerw błędny?
Badania pokazują, że stymulacja nerwu błędnego łagodzi wiele poważnych dolegliwości, negatywnie wpływających na nasze zdrowie i samopoczucie. Oto lista aktualnych podejść leczniczych.
- Świadome oddychanie Jednym z najbardziej bezpośrednich sposobów, w jakie możemy stymulować nerw błędny, jest oddech, a badania wykazują, że wolne tempo oddychania i niski stosunek wdechu do wydechu zwiększa napięcie nerwu błędnego. Gdy jesteśmy zestresowani i funkcjonujemy w trybie walcz lub uciekaj, wykonujemy płytkie oddechy górną częścią klatki piersiowej, a nawet nieświadomie wstrzymujemy oddech – wyjaśnia dr Arielle Schwartz – i w ten sposób wysyłamy do pnia mózgu wiadomość, że w tej chwili nie czujemy się bezpiecznie, a mózg reaguje na to bez udziału naszej świadomej uwagi.
- Leczenie zimną wodą Według dr Schwartz inną klasyczną techniką stymulacji nerwu błędnego jest oddziaływanie zimną wodą. Może to być zimna ściereczka do mycia lub kilka kostek lodu zapakowanych w plastikową torebkę, owiniętą ściereczką. Jeżeli czujesz się na siłach, możesz też wskoczyć do lodowatej kąpieli lub wziąć zimny prysznic.
Ostra świadomość ciała, jaką wytwarza nagła zmiana temperatur, a także samo zimno, oddziałuje na nerw błędny, wysyłając do mózgu sygnał, że jesteśmy obecni, świadomi i mamy wszystko pod kontrolą. - Joga Badania pokazują, że zmniejsza ona znacząco objawy zespołu stresu pourazowego i jest w tym równie skuteczna jak interwencje psychoterapeutyczne i psychofarmakologiczne. Dr Schwartz od lat uczy jogi poliwagalnej, stosowanej w leczeniu urazów.
- Mruczenie i różne wokalizacje Nerw błędny przebiega w pobliżu strun głosowych i ucha wewnętrznego, więc wibracje, jakie wytwarzasz podczas mruczenia, mogą wpływać na stan układu nerwowego. Możesz mruczeć, wydawać jakikolwiek dźwięk, jaki masz chęć wydać, możesz brzęczeć jak pszczoła. Zwróć uwagę na odczucia w klatce piersiowej, gardle i głowie. Zaobserwuj, jak Twoje ciało i układ nerwowy uspokajają się.
- Próba Valsalvy Badania pokazują, że ten manewr łagodzi arytmię serca związaną ze stresem. Aby go wykonać, zamknij usta, zaciśnij nos i próbuj wydmuchnąć powietrze, jak gdyby starając się odblokować uszy, tak jak robi się to podczas lądowania samolotu. W ten sposób wytwarza się pewne ciśnienie tam, gdzie nerw błędny przechodzi przez obszary wokół serca i płuc, i poczujesz to w klatce piersiowej – mówi dr Schwartz. – Gdy wypuścisz ten zatrzymany oddech, zareaguje całe ciało, gdyż poczuje się nagle odświeżone, jak gdyby właśnie obudziło się z drzemki!
- Mocno zakaszl W ten sposób zwiększa się ciśnienie w klatce piersiowej, co wywiera wpływ na nerw błędny.
- Technika Havening Badania pokazują, że akupresura przynosi natychmiastową ulgę w lęku. Metoda Havening, będąca poliwagalnym podejściem w celu uspokojenia i przywrócenia poczucia bezpieczeństwa w ciele, jest procesem silnego dotykania swego ciała wzdłuż ramion i nóg oraz różnych punktów akupresurowych, przez co wywiera się wpływ na nerw błędny w celu zmniejszenia stresu.
- Łączność Staraj się nawiązać kontakty z innymi osobami będącymi w dobrym stanie umysłowym. Nie musi to być łączność fizyczna. Nawet wybranie czyjegoś numeru telefonu lub napisanie SMS-a do kogoś, komu ufasz, może pomóc rozpocząć regulację ciała i umysłu. Związki z innymi osobami rodzą żartobliwość i kreatywność, pozwalają nam rozluźnić się i odnaleźć zaufanie w relacjach.
Jak poznać, w jakim jesteś stanie?
Deb Dana opisuje rodzaje myśli, działań i stanów zdrowotnych, charakteryzujące każdy poziom aktywacji autonomicznego układu nerwowego.
- Uaktywniona ścieżka brzuszna nerwu błędnego
Mam poczucie związku i bezpiecznych interakcji z innymi. Jestem dobrze zorganizowana, produktywna, odpowiedzialna i skora do żartów. Pod względem zdrowotnym czuję się dobrze i mam prawidłowe ciśnienie krwi, silny układ odpornościowy i dobre trawienie. Dobrze sypiam. - Uaktywniona gałąź współczulna
Czuję się niepewnie. Często myślę o tym, że świat jest przerażającym i niebezpiecznym miejscem, i spędzam dużo czasu, chroniąc się przed innymi. Doświadczam lęku, ataków paniki i wybuchów emocjonalnych (szczególnie gniewu), nie potrafię zbyt dobrze koncentrować się na różnych sprawach i ich organizacji. Moja pamięć nie jest zbyt dobra. Mam wysokie ciśnienie krwi, wysoki poziom cholesterolu, częste niestrawności. Nie sypiam dobrze. Często boli mnie głowa i cierpię na przewlekłe bóle szyi oraz pleców z powodu całego tego napięcia. Bardzo często też choruję. - Uaktywniona ścieżka grzbietowa nerwu błędnego
Czuję się odłączona od innych i zamknięta w sobie. W mojej rozpaczy i odizolowaniu mam wrażenie, że jestem beznadziejna, a życie jest puste i mroczne. Doświadczam zaników pamięci i nie mam energii. Mam nadwagę i cierpię na depresję, niskie ciśnienie krwi, cukrzycę typu 2 i cały szereg problemów trawiennych. Nic nie ma znaczenia
- Neuro Endocrinol Lett, 2010; 31(5): 602-8
- Brain Stimul, 2008; 1(2): 112-21
- Cephalalgia, 2019; 39(9): 1180-94
- J Clin Psychiatry, 2011; 72(10): 1376-82
- Neurology, 2016; 87(5): 529-38
- Mediators Inflamm, 2021; 2021: 9933532
- Auton Neurosci, 2021; 236: 102893
- Front Neurosci, 2021; 15: 650971
- Neurosci Biobehav Rev, 2021; 127: 37-53
- Curr Pain Headache Rep, 2015; 19(12): 54
- Neuromodulation, 2020 Aug; 23(6): 784-8
