Zawroty głowy - objawy, przyczyny i leczenie

Czym są zawroty głowy?

Zawroty głowy mogą być odczuwane w różny sposób przez różne osoby, ale zwykle jest to poczucie zaburzenia orientacji przestrzennej i zachwiania równowagi. Osoba z zawrotami głowy ma wrażenie chwiania się lub zapadania, wirowania, kołysania lub falowania otoczenia albo własnego ciała.

Mogą im towarzyszyć: podwójne widzenie, mroczki przed oczami, nudności, wymioty. Zawroty głowy mogą trwać krótką chwilę (kilka sekund) lub wiele godzin. Zdarzają się przy zmianie pozycji ciała (np. podczas szybkiego wstawania z łóżka), spadku ciśnienia czy problemach z błędnikiem, ale mogą być też objawem poważnych chorób.

Rodzaje zawrotów głowy

W medycynie wyróżnia się dwa główne rodzaje zawrotów głowy. Zawroty głowy układowe występują wtedy, gdy doświadczająca ich osoba ma wrażenie/złudzenie, że porusza się ruchem kołowym (wiruje) w stosunku do otoczenia lub odwrotnie – że otoczenie wiruje wokół niej. Często towarzyszą temu nudności, oczopląs, nieraz wymioty, obiektywne zaburzenia równowagi. Natomiast zawroty głowy nieukładowe to złudzenie niestabilności, niepewności własnej postawy lub chodu – człowiek ma wrażenie, że ziemia usuwa mu się spod nóg i zaraz upadnie.

Istnieje również inny podział ‒ ze względu na genezę problemu ‒ na zawroty: błędnikowe i pozabłędnikowe.

Przyczyny zawrotów głowy

Zawroty głowy są dolegliwością nieswoistą – to znaczy, że mogą wystąpić z wielu (nawet kilkudziesięciu) rozmaitych przyczyn. Najczęściej mają podłoże laryngologiczne, neurologiczne, internistyczne, okulistyczne lub psychiatryczne.

Zawroty głowy a zaburzenia błędnika

Jedną z przyczyn zawrotów głowy są zaburzenia błędnika. Błędnik to niewielki narząd w uchu wewnętrznym, który pełni kluczową rolę w zachowaniu równowagi. W przypadku choroby czy uszkodzenia błędnika (np. zapalenie błędnika, wstrząśnienie, wylew krwi do błędnika) osoba chora odczuwa bardzo silne zawroty głowy, trwające od kilkunastu minut do nawet kilku godzin. Ruchy głowy dodatkowo nasilają zawroty, a towarzyszy im często upośledzenie słuchu (zwykle jednostronne), szum w uszach, zaburzenia ostrości widzenia, niedowład lub porażenie nerwu twarzowego.

Zawroty głowy a choroba Meniere’a

Z błędnikiem wiąże się również jedno ze schorzeń najbardziej kojarzonych z zawrotami głowy, czyli choroba Méniere'a. Jest to wodniak endolimfatyczny błędnika – rzadka choroba ucha wewnętrznego, która objawia się napadami ostrych układowych zawrotów głowy, połączonych z szumem w uchu i stopniowym upośledzeniem słuchu. Napady występują z różną częstością i trwają od kilkunastu minut do wielu godzin.

 

Zawroty głowy a migrena

Częstą przyczyną zawrotów głowy jest migrena. Migrenowe zawroty głowy nazywane są migreną przedsionkową. Mają różnorodny charakter, najczęściej są to krótkie incydenty (od paru minut do 1–2 godzin), ale mogą się układać w określone zespoły. Na przykład migrena typu podstawnego cechuje się ciężkimi napadami silnych, układowych zawrotów głowy połączonych z zaburzeniami mowy, równowagi i utratą przytomności.

Inna postać migrenowych zawrotów głowy to tzw. łagodna nawracająca westybulopatia. Dotyczy głównie młodych kobiet i charakteryzuje się kilkudniowymi incydentami zawrotów układowych i nieukładowych bez innych objawów.

Zawroty głowy a prezbiastazja

Prezbiastazja to z kolei zawroty głowy – a także zaburzenia równowagi i chodu – związane ze starzeniem się. Są efektem zaburzeń czucia głębokiego oraz zmian inwolucyjnych (wstecznych) w narządach równowagi, słuchu oraz wzroku, do jakich dochodzi z wiekiem. Prezbiastazja to jeden z czynników, który sprawia, że o ile w ogólnej populacji zawroty głowy występują u 5–10% osób, o tyle po 65. roku życia – aż u 30% osób.

Inne przyczyny zawrotów głowy

Przyczyną zawrotów głowy mogą być także: stwardnienie rozsiane, padaczka, guz mózgu (zwłaszcza nerwu VIII), zaburzenia psychogenne (depresja, nerwica, zaburzenia lękowe), nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, zatrucie pokarmowe, klimakterium, zaburzenia snu. Nie zawsze zawroty głowy są spowodowane przez chorobę, mogą być też np. skutkiem ubocznym zażywania niektórych leków. Najczęściej takie działanie niepożądane mają preparaty przeciwpadaczkowe, rozszerzające naczynia krwionośne, leki nasenne i przeciwbólowe.

Zapalenie nerwu przedsionkowego także wywołuje zawroty głowy zaliczane do błędnikowych, ponieważ nerw przedsionkowy przekazuje impulsy z błędnika do mózgu (przedsionek to część błędnika). Kiedy nerw ten jest w stanie zapalnym, następują zakłócenia w przekazie sygnałów między błędnikiem a mózgiem – informacje płynące z prawego i lewego ucha mogą być niespójne, a to powoduje uczucie wirowania. Zapalenie nerwu przedsionkowego prawdopodobnie wywołuje wirus opryszczki. Występują wtedy nagłe, bardzo silne (unieruchamiające) układowe zawroty głowy połączone z wymiotami, zaburzeniami równowagi i przejściowym oczopląsem, nie występują natomiast zaburzenia słuchu.

Jedną z najczęstszych przyczyn zawrotów głowy (30%) są łagodne położeniowe zawroty głowy. Pojawiają się w określonych sytuacjach (np. kładzenie się do łóżka i wstawanie z niego, pochylanie się, gwałtowny zwrot głowy), trwają kilka sekund. Nie są groźne i stosunkowo łatwo można je leczyć.

Choroby naczyniowe mózgu są przyczyną ok. 10% wszystkich zawrotów głowy. Dotyczą głównie osób po 50. roku życia, obarczonych czynnikami ryzyka (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość, palenie tytoniu, zaburzenia metabolizmu tłuszczów i in.). Silne zawroty głowy trwają wówczas ok. kilkunastu minut, a towarzyszą im inne zaburzenia neurologiczne, takie jak przemijające niedowłady, podwójne widzenie, zaburzenia czucia. Takie zawroty głowy świadczą o zaburzeniu krążenia krwi w ośrodkowym układzie nerwowym, mogą być np. objawem udaru mózgu.

Diagnostyka zawrotów głowy

Skoro przyczyn zawrotów głowy jest tak wiele, to diagnostyka nie jest prosta. Pierwszym lekarzem, do którego należy się zwrócić, jest lekarz rodzinny, który na podstawie przeprowadzonego wywiadu ustali, do jakiego specjalisty skierować pacjenta. Może to być neurolog lub laryngolog, którzy zlecą specjalistyczne badania. Należy tu jeszcze raz podkreślić, jak ważny jest wywiad – lekarz musi się dowiedzieć, jak przebiegają zawroty głowy (okoliczności, nasilenie, dokładne odczucia pacjenta, czas trwania), a także jakie są ewentualne objawy towarzyszące.

Kluczowe znaczenie w rozpoznawaniu przyczyny zawrotów głowy mają badania neuroobrazujące, zwłaszcza badanie głowy rezonansem magnetycznym (MRI). Wskazane jest też USG dopplerowskie tętnic szyjnych i kręgowych, aby ocenić, czy nie ma zaburzeń przepływu w naczyniach doprowadzających krew do mózgu. Ponadto bardzo przydatne są badania laryngologiczne, głównie badanie elektronystagmograficzne (ENG).

Jedną z najnowocześniejszych metod diagnozowania zawrotów głowy jest badanie wideonystagmograficzne (VNG). Jest to badanie błędnika, które polega na rejestracji ruchów gałek ocznych za pomocą kamery umieszczonej w masce przypominającej gogle narciarskie, które podczas badania pacjent zakłada na oczy.

Zwykle lekarz zleca też badania laboratoryjne (morfologia krwi, OB, profil glikemii, mocznik, lipidogram, układ krzepnięcia, stężenie hormonów gruczołu tarczowego, czasem poziom homocysteiny).

Leczenie zawrotów głowy

Leczenie zawrotów głowy związane jest z leczeniem choroby podstawowej, która wywołała u pacjenta takie objawy. Do czasu rozpoznania przyczyny zawrotów i wdrożenia leczenia przyczynowego – oraz pomocniczo w fazie ostrej i przewlekłej – stosowane są leki działające objawowo: betahistyna, neuroleptyki (chlorpromazyna, promazyna, tietylperazyna), leki przeciwhistaminowe (hydroksyzyna, dimenhydrynat, prometazyna) i inne (klonazepam, gabapentyna, baklofen, metoklopramid).

Kinezyterapia przy zawrotach głowy – na czym polega?

Ważnym elementem terapii w przypadku niektórych chorych może być rehabilitacja ruchowa, czyli kinezyterapia, którą warto wprowadzić zaraz po ustąpieniu ostrej fazy objawów. Kinezyterapia zawrotów głowy obejmuje przede wszystkim ćwiczenia kontroli i stabilizacji postawy, ćwiczenia równowagi, koordynacji wzrokowo-ruchowej na niestabilnym podłożu, ćwiczenia poprawiające orientację w przestrzeni itp. Wyniki rehabilitacji są bardzo dobre, o ile chory zaangażuje się w ćwiczenia i będzie je chętnie wykonywał.

Czy istnieją domowe sposoby na zawroty głowy?

Niektórzy polecają na zawroty głowy jedzenie/picie imbiru czy naparu z mięty. Imbir reguluje ciśnienie krwi, pozytywnie wpływa na krążenie i łagodzi nudności. Nie należy się jednak spodziewać zbyt wiele po takiej "terapii". Można też wypróbować ćwiczenie: uklęknij, usiądź na piętach i odchyl głowę do tyłu (na kilka sekund), potem połóż dłonie na podłodze (blisko kolan) i dotknij jej głową/czołem. Odwróć głowę w bok, a następnie unieś ją na wysokość pleców. Po paru sekundach unieś głowę i wstań.

Zawroty głowy w ciąży

Zazwyczaj są spowodowane zmianami ciśnienia krwi (w ciąży jest jej więcej) oraz zmianami hormonalnymi, dlatego występują stosunkowo często, zwłaszcza przy nagłej zmianie pozycji ciała. Zawsze jednak należy zgłosić to lekarzowi, bo, choć zwykle zawroty głowy w ciąży nie są powodem do niepokoju, trzeba sprawdzić, czy ich przyczyną na pewno jest fizjologia, a nie jakaś choroba.