Niedosłuch i utrata słuchu - przyczyny, sposoby zapobiegania

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Większość ludzi zakłada, że utrata słuchu jest nieunikniona. Teoretycznie taki punkt widzenia uzasadniają fakty. W USA ten problem zdrowotny plasuje się na 3. miejscu wśród najczęstszych chorób przewlekłych w populacji osób starszych, a dane z Europy wykazują, że ponad połowa ludzi powyżej 60. r.ż. zmaga się z pewnym stopniem upośledzenia słuchu. Istnieje nawet termin medyczny określający ten rodzaj niedosłuchu: głuchota starcza (presbyacusis).

Uszkodzenie słuchu - jak to się dzieje?

U osób w wieku podeszłym dochodzi do zwyrodnienia kosteczek słuchowych, upośledzenia nerwu słuchowego oraz pogorszenia zdolności rozróżniania i słyszenia dźwięków wysokich¹. Stopniowy ubytek słuchu wiąże się u nich przede wszystkim ze zmianami zanikowymi w uchu wewnętrznym, w zwoju spiralnym i w nerwie ślimakowym oraz w ośrodkach i drogach słuchowych ośrodkowego układu nerwowego².

Mechanizm uszkodzenia narządu słuchu:

• spadek liczby komórek zmysłowych i podporowych narządu Cortiego
• zmniejszenie elastyczności błony podstawowej
• zmiany degeneracyjne w prążku naczyniowym
• pogrubienie ścian naczyń
• zwężanie światła naczyń (tzw. miażdżyca naczyń krwionośnych ucha wewnętrznego)
• ścieńczenie komórek i włókien w nerwie ślimakowym

Uznaje się również, że dużą rolę odgrywa tu fizjologiczny rozrost kości w wieku podeszłym. Kiedy odbywa się on w obrębie dna przewodu słuchowego wewnętrznego, dochodzi do mechanicznego zaciskania włókien i zaniku nerwu ślimakowego. Innymi słowy głuchotę starczą traktuje się jako następstwo zmian części odbiorczej narządu słuchu, powstających w przebiegu naturalnych procesów zużywania się organizmu z wiekiem, bez udziału czynników zewnętrznych.

Jednakże coraz więcej dowodów wskazuje na to, że problem ten niekoniecznie jest nieuchronnym skutkiem procesów starzenia, a może wiązać się z trybem życia. Badania wykazują, że do utraty słuchu może przyczyniać się szereg czynników środowiskowych, w tym zanieczyszczenia dźwiękowe, dieta, ekspozycja na chemikalia, a nawet leki na receptę.

Uszkodzenie słuchu a ekspozycja na hałas

Powtarzająca się ekspozycja na hałas o dużym natężeniu to jedna z najczęstszych przyczyn utraty słuchu. Gdy dźwięk jest zbyt głośny - generalnie oznacza to wartość powyżej 85 decybeli (dB), czyli poziom generowany przez natężony ruch uliczny - może zniszczyć wrażliwe komórki włoskowate w uchu wewnętrznym. Poruszają się one, kiedy fale dźwiękowe płyną przez ucho, a ich ruch przekształca się w impulsy nerwowe odbierane przez nasz mózg jako dźwięk.

Jednorazowy głośny hałas, np. huk wystrzału, może permanentnie uszkodzić te struktury, chociaż lata ekspozycji na mniej intensywne dźwięki, takie jak głośna muzyka, również grożą nieodwracalnymi zniszczeniami³.

Poza upośledzeniem słuchu narażenie na hałas o dużym natężeniu może prowadzić do szumów usznych, przeczulicy słuchowej (skrajnej nadwrażliwości na dźwięki) i innych schorzeń4.

Co więcej problem ten nie dotyczy jedynie osób starszych - w XXI w. właściwie wszyscy mamy do czynienia z nadmiarem dźwięków dobiegających do nas z każdej strony. Wręcz najbardziej narażone na ich zgubny wpływ mogą być dzieci i młodzież, które całymi godzinami słuchają muzyki, a wolne wieczory spędzają w głośnych klubach. Wypracowane w młodości nawyki często zostają w życiu dorosłym, a jeśli tendencja do głośnego słuchania muzyki nie zmieni się z wiekiem, długotrwały wpływ decybeli będzie tylko narastać.

Uszkodzenie słuchu a dieta

Poza hałasem na słuch wpływa również dieta. Nadmierne spożywanie tłuszczów i cholesterolu może prowadzić do wysokiego poziomu tego ostatniego we krwi i produkcji wolnych rodników. To z kolei grozi upośledzeniem słuchu wskutek redukcji przepływu tlenu i składników odżywczych do ucha wewnętrznego. Szeroko zakrojone badanie przeprowadzone na Tajwanie wykazało, że osoby z wysokimi poziomami trójglicerydów we krwi były znacząco bardziej narażone na urazy akustyczne⁵.

Z kolei tureccy naukowcy zauważyli, że ludzie po takich uszkodzeniach znajdowali się w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia hiperlipidemii. Zespół odkrył również, że dieta z niskim udziałem cholesterolu wspomagała poprawę słuchu i łagodziła szumy uszne u zmagających się z nimi pacjentów⁶. Z kolei z drugiej strony hiperlipidemia zdaje się powodować nasilenie starczej głuchoty, a szczególne znaczenie przypisuje się podwyższonemu stężeniu trójglicerydów i cholesterolu w krwi, co z kolei sprzyja powstawaniu zmian w uchu wewnętrznym.

Uczestnicy jednego z badań, którzy konsumowali co najmniej 2 porcje ryb tygodniowo, byli o 42% mniej narażeni na rozwój starczej głuchoty w porównaniu z tymi, którzy jedli ich mniej. W dodatku wygląda na to, że wśród osób, u których już występowała utrata słuchu, spożycie ryb zapobiega nasileniu dolegliwości.

Uszkodzenie słuchu - a cukrzyca i nadciśnienie 

Choć może to wydać się nieprawdopodobne, uszkodzenia narządu słuchu rozwijają się częściej u osób zmagających się z pozornie niezwiązanymi z uchem schorzeniami. Najlepszym przykładem będzie tu nadciśnienie tętnicze. Przy nieleczonym lub długotrwałym schorzeniu dochodzi do zmian hipertroficznych (zwiększenia powierzchni naczyń) tętniczek ucha wewnętrznego, a w efekcie - do ich zgrubienia i szkliwienia. Dodatkowo niekorzystny wpływ na narząd słuchu wywierają niektóre leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego. Należą do nich diuretyki pętlowe, znane ze swego działania ototoksycznego (szkodliwego dla uszu), uszkadzające prążek naczyniowy⁷.

Również cukrzyca, jako choroba ogólnoustrojowa, wpływa na uszkodzenie narządu słuchu. Niedobór insuliny prowadzi do niedotlenienia tkankowego, rozszerzenia naczyń i podwyższenia ciśnienia kapilarnego, które to powoduje uszkodzenie naczyń. Stwierdzono, że w cukrzycy niedosłuch postępuje wraz z czasem trwania schorzenia i wiekiem pacjenta⁸.

Ostatnią spośród grup najczęściej wymienianych jako przyczyna różnego stopnia niedosłuchu są choroby nerek. Już wiele lat temu udowodniono podobieństwa strukturalne, immunologiczne i patofizjologiczne między ślimakiem a kanalikami nerkowymi. Część badaczy twierdzi, że to z nich wynika porównywalna wrażliwość obu struktur na zaburzenia równowagi elektrolitowej. Upośledzenie czynności wydalniczej prowadzi bowiem do zaburzeń biochemicznych w gospodarce azotowej, wolno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej - również w obrębie płynów błędnika, atakowanego wówczas przez toksyczne związki azotowe⁹.

Dodatkowo, ponieważ nerki uczestniczą w regulacji ciśnienia tętniczego, wielu pacjentów z problemami nefrologicznymi równocześnie zmaga się z hipertensją, co może niezależnie zwiększać ryzyko kłopotów ze słuchem.

Uszkodzenie słuchu a leki i inne toksyny

Z niedosłuchem ma związek zdumiewająco wiele farmaceutyków - od środków przeciwbólowych po doustne preparaty antykoncepcyjne. Przeprowadzone kilka lat temu badanie wykazało, że regularne stosowanie aspiryny, paracetamolu i niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) może znacząco zwiększyć ryzyko utarty słuchu u mężczyzn¹⁰. Jak udowodniono, wpływ ototoksyczny mają również antybiotyki, zwłaszcza aminoglikozydy (takie jak amikacyna, gentamycyna i tobramycyna), leki chemioterapeutyczne, przeciwmalaryczne, hormonalna terapia zastępcza (HTZ) oraz diuretyki pętlowe¹¹.

Regularne stosowanie aspiryny, paracetamolu i niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) może znacząco zwiększyć ryzyko utarty słuchu u mężczyzn.

Związek z utratą słuchu może mieć również szereg innych czynników. Należą do nich m.in. pestycydy, toluen, fenyloetylen, etylobenzen, dwusiarczek węgla, ołów i rtęć¹². Wydaje się, że słuch uszkadza również palenie tytoniu. Być może ma to związek z wpływem nikotyny na mechanizmy antyoksydacyjne organizmu lub ograniczaniem dopływu krwi do układu słuchowego.

Badanie z udziałem osób pracujących w hałasie wykazało, że wieloletni palacze istotnie byli bardziej narażeni na permanentną utratę słuchu niż niepalący uczestnicy¹³. W innym odkryto, że w ich przypadku ryzyko utraty słuchu wzrasta o 69%. Nawet bierni palacze byli bardziej narażeni na tego rodzaju problem zdrowotny¹⁴! Również wśród niemowląt poddawanych ekspozycji na dym papierosowy utrata słuchu występowała nawet 5 razy częściej niż u dzieci, które nie miały z nim kontaktu¹⁵.

Utrata słuchu - sposoby zapobiegania

Profilaktyka jest oczywiście najistotniejsza, ale co w sytuacji, gdy już zmagamy się z mniejszym lub większym ubytkiem słuchu? Okazuje się, że zmiany te można zahamować, a niektóre badania sugerują nawet, że da się je cofnąć.

Antyoksydanty znajdują się w grupie najbardziej obiecujących terapii utraty słuchu. W jednym z badań 46 starszym pacjentom z tym problemem zdrowotnym przez przynajmniej 8 tygodni podawano doustnie kwas alfa-liponowy (60 mg na dobę), witaminę C (600 mg na dobę) oraz lek rebamipid (300 mg na dobę) – pochodną aminokwasu, który może pochłaniać szkodliwe wolne rodniki.

Pod koniec kuracji stwierdzono znaczącą poprawę słuchu w zakresie wszystkich badanych częstotliwości²⁰. Inna próba wykazała, że suplementacja witaminami E (600 mg na dobę) i C (1,2 g na dobę) może być korzystna w przypadku nagłej głuchoty czuciowo-nerwowej²¹.

Ginkgo biloba, czyli miłorząb dwuklapowy, według kilku badań jest pomocny w leczeniu utraty słuchu. W jednym z nich zioło to było skuteczniejsze niż konwencjonalna farmakoterapia skojarzona w przypadku 52 pacjentów z nabytą głuchotą czuciowo-nerwową²². Chociaż nie ustalono jeszcze optymalnej dawki, generalnie w badaniach stosowano 30-200 mg na dobę, a wyższe zwykle zapewniały lepsze rezultaty.

Uzupełnienie niedoborów żywieniowych może w niektórych przypadkach wspomóc przywrócenie słuchu. Jedno z badań wykazało, że suplementacja cynkiem u pacjentów z nieznacznymi deficytami tego pierwiastka łagodziła szumy uszne i głuchotę czuciowo-nerwową u ok. 1/3 starszych dorosłych uczestników²³.

Uszkodzenie słuchu - przechytrzyć starość

Jak widać, wiele dowodów sugeruje, że utrata słuchu wcale nie należy do problemów zdrowotnych, które należy po prostu zaakceptować jako nieuchronny element procesu starzenia się. Skoro aż tyle czynników środowiskowych wpływa na kondycję uszu, nie należy się poddawać i w milczeniu oczekiwać na rozwój głuchoty.

Unikanie palenia, niektórych leków i toksyn to oczywiście pierwszy, podstawowy punkt programu, ale niejedyny. Szczególne znaczenie będzie tu miała dieta. Istotną rolę profilaktyczną mogą odgrywać przede wszystkim niektóre tłuszcze. Spożycie kwasów tłuszczowych omega-3, w szczególności tych długołańcuchowych, zawartych w oleju rybim, zmniejsza ryzyko związanej z wiekiem utraty słuchu.

Uczestnicy jednego z badań, którzy konsumowali 2 lub więcej porcji ryb tygodniowo, byli o 42% mniej narażeni na rozwój starczej głuchoty w porównaniu z tymi, którzy jedli mniej niż 1. W dodatku wygląda na to, że wśród osób, u których już występowała utrata słuchu, spożycie ryb zapobiegało nasileniu dolegliwości¹⁶.

Cel: wolne rodniki

Jednakże najwięcej doniesień dotyczących żywienia i utraty słuchu skupia się na antyoksydantach. Pojawiają się dowody, według których tworzenie się wolnych rodników w uchu wewnętrznym odgrywa kluczową rolę w powstawaniu urazów akustycznych. Wymiatające je antyoksydanty mogą być zatem skuteczną interwencją.

Połączenie wysokich dawek witamin A (2,1 mg/kg), C (71,4 mg/kg) i E (26 mg/kg) oraz magnezu (343 mg/kg) jest w stanie zapobiec urazom akustycznym. Powinno być podane godzinę przed ekspozycją na hałas, a następnie raz dziennie przez 5 dni¹⁷.

Wydaje się, że witaminy działają synergistycznie w celu redukcji zarówno tworzenia wolnych rodników, jak i uszkodzenia komórek rzęsatych ucha wewnętrznego, a magnez utrzymuje przepływ krwi do układu słuchowego. Pozostałe składniki odżywcze, które mogą być związane ze zdrowiem uszu, to kwas foliowy i witamina B₁₂. Niedawne badanie wykazało, że w grupie mężczyzn w wieku 60 lat lub starszych ci, którzy spożywali najwięcej kwasu foliowego, byli najmniej narażeni na utratę słuchu¹⁸.

We wcześniejszym eksperymencie uczestniczyła grupa pracowników wojskowych narażonych na związany z miejscem pracy hałas. Wśród tych po urazach akustycznych i/lub z przewlekłym szumem usznym często stwierdzano niedobór witaminy B₁₂. Co ciekawe 12 pacjentów poddanych zastępczej terapii tą witaminą odczuło złagodzenie objawów¹⁹.

Uszkodzenie słuchu - sposoby zmniejszania ryzyka

Oczywiście dieta to nie wszystko, zwłaszcza jeśli na co dzień przebywasz w głośnym środowisku. Bez wyciszenia zbędnych dźwięków (zwłaszcza w nocy) zmiany w żywieniu na niewiele się zdają. Czasem może wystarczyć noszenie ochronników, takich jak zatyczki do uszu czy nauszniki, kiedy wiadomo, że będzie się przebywało w pobliżu hałasów. Warto ich używać, gdy np. wyjdziesz na podwórko z kosiarką do trawy.

Na co dzień staraj się również ściszać telewizor i radio samochodowe, unikać kupowania hałaśliwych zabawek, urządzeń czy narzędzi, jeśli istnieją ich cichsze alternatywy, oraz nie korzystać z kilku głośnych maszyn jednocześnie. Nie próbuj też zagłuszać niepożądanych hałasów innymi dźwiękami, np. pogłaśniać radia samochodowego, aby wytłumić ruch uliczny. Pamiętaj, że im wcześniej zaczniesz dbać o swoje uszy, tym dłużej uda Ci się zachować ich sprawność. Nie mówiąc o tym, że okresowe wyciszenie sprzyja lepszemu spaniu, ogólnemu uspokojeniu i odzyskaniu równowagi, co w dzisiejszym stresującym - i głośnym świecie - pozostaje wartością nie do przecenienia.

Artykuł ukazał się w wydaniu papierowym O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą grudzień 2018.