Nasze magazyny
Dokucza ci ból brzucha, więc idziesz do lekarza. Jako jedno z badań specjalista zleca ci wykonanie tomografii komputerowej jamy brzusznej i miednicy. Jej wyniki wskazują, że z twoimi jelitami wszystko w porządku, ale... W opisie badania lekarz radiolog zwraca uwagę na tzw. przypadkową diagnozę (z ang. incidental finding, IF) - punkcik na nerce, zbyt mały do oceny na podstawie wykonanego badania obrazowego. Czy to niegroźna cysta, czy guz, który pozostawiony bez leczenia urośnie i da przerzuty? Czy twój lekarz powinien tę niespodziewaną informację tymczasem zignorować, czy od razu należy wykonać dodatkowe badania, które najprawdopodobniej otworzą medyczną puszkę Pandory i pociągną za sobą konieczność wykonania biopsji albo narażą cię na naświetlanie? Przed tego rodzaju dylematami coraz częściej stają zarówno pacjenci, jak i opiekujący się nimi lekarze.
Wszystko dzięki nowoczesnej diagnostyce
Liczba przypadkowych diagnoz - gdy lekarz podczas badania pacjenta w kierunku konkretnej choroby odkrywa istnienie innej - nieustannie się zwiększa, również dlatego, że technologie badań obrazowych są obecnie bardziej precyzyjne niż kiedykolwiek wcześniej (taką chorobę w żargonie medycznym nazywa się przypadkowiakiem; określenie to odnosi się także do wykrywanego przypadkiem guza na nadnerczu lub przysadce, którym najczęściej jest gruczolak). Około 40% wszystkich badań obrazowych owocuje przypadkowymi diagnozami. Dla dwóch badań najczęściej zlecanych, czyli tomografii komputerowej jamy brzusznej i miednicy oraz tomografii komputerowej klatki piersiowej, odsetek przypadkowych diagnoz to odpowiednio 61% i 55%.
Diagnozy te dzielą się na kilka rodzajów:
- Rozpoznanie zmian wysokiego ryzyka - dotyczy zmian, które mogą być bardzo groźne, a nawet śmiertelne, jeśli nie zostałyby odkryte i usunięte. Przykład: duży guz nowotworowy nerki;
- Rozpoznanie zmian średniego ryzyka - zmiana może być potencjalnie groźna w przyszłości, wymaga przyjmowania leków lub innego rodzaju leczenia. Przykład: bezobjawowa kamica nerkowa;
- Rozpoznanie zmian niskiego ryzyka - w tym przypadku istnieje większe niż 99-procentowe prawdopodobieństwo, że zmiana nigdy nie będzie groźna. Przykład: łagodna cysta w nerce, która nie wpływa na funkcjonowanie tego narządu.
Przypadkowa diagnoza może czasami uratować życie (na przykład dzięki odkryciu bezobjawowego nowotworu złośliwego). Trzeba jednak dodać, że istnieją pewne standardy postępowania w odniesieniu do przypadkowych diagnoz, często skutkujące niepotrzebnymi badaniami i leczeniem zmian niskiego lub średniego ryzyka.
Najlepsza strategia, gdy o chorobie dowiesz się przypadkiem
Oto sposoby na zwiększenie prawdopodobieństwa, że na przypadkową diagnozę zareagujemy w sposób bezpieczny i efektywny:
● jeśli lekarz kieruje cię na którekolwiek z następujących badań: zdjęcie rentgenowskie, tomografia komputerowa, pozytonowa tomografia emisyjna (PET) lub rezonans magnetyczny, dopytaj o prawdopodobieństwo przypadkowej diagnozy. Dzięki upewnieniu się przed badaniem, że taka sytuacja może zaistnieć, unikniesz nieprzyjemnego zaskoczenia i niepokoju, jeśli badanie wykaże dodatkowo jakąś zmianę. Poproś także o szybki przegląd typowych dla danej metody diagnostycznej przypadkowych diagnoz w odniesieniu do zmian wysokiego, średniego i niskiego ryzyka. Aby się upewnić, że faktycznie zdiagnozowano u ciebie jakąś nieoczekiwaną zmianę, poproś radiologa o kopię wyniku badania, aby omówić go ze swoim lekarzem;
● współpracuj z lekarzem pierwszego kontaktu. Ze względu na szeroki wachlarz specjalistów opieka medyczna jest coraz bardziej podzielona, co po wykryciu przypadkowych zmian zwiększa prawdopodobieństwo wykonywania kolejnych testów, także tych o średnim i niskim ryzyku. Najlepsze wyjście: jeśli lekarz specjalista skieruje cię na dalsze badania, ich wyniki omów także z lekarzem pierwszego kontaktu, który jest zorientowany w całokształcie twoich problemów zdrowotnych i potrafi ocenić, co dla ciebie jest najlepsze, a ponadto zna twoje nastawienie do wszelkich badań;
● jeśli postawiono ci przypadkową diagnozę, domagaj się dokładnej oceny ryzyka dalszego rozwoju danej choroby. Czasami lekarze posługują się w takiej sytuacji niejasnymi stwierdzeniami, mówią na przykład: "zmiana jest prawdopodobnie niegroźna". Ale nie jest to informacja wystarczająca do efektywnej współpracy z lekarzem w zakresie decydowania o dalszej diagnostyce. Najlepsze wyjście: poproś o ocenę statystyczną ryzyka. Zapytaj, czy prawdopodobieństwo szkody (np. tego, że nowotwór spowoduje przerzuty lub że poszerzone naczynie krwionośne ulegnie rozerwaniu) wynosi 1 w skali do 10 czy 1 w skali do 1000? Jeśli numeryczna ocena ryzyka jest dla ciebie trudna do zrozumienia, poproś lekarza o wyjaśnienie problemu w inny sposób;
● dowiedz się, czy Amerykańskie Towarzystwo Radiologiczne (American College of Radiology, ACR) zaleca przeprowadzenie dodatkowych badań obrazowych po przypadkowej diagnozie takich zmian, jakie stwierdzono u ciebie. ACR to profesjonalna organizacja zrzeszająca radiologów, wydaje wytyczne co do dalszej diagnostyki w odniesieniu do najczęściej stawianych przypadkowych diagnoz (guzy tarczycy, guzy jajnika i zmiany nieoczekiwanie odkryte podczas tomografii komputerowej jamy brzusznej w sąsiadujących z nią tkankach i narządach). Najlepsze wyjście: zapytaj lekarza o wytyczne odnośnie do przypadkowej diagnozy w twoim przypadku i o to, czy lekarz postępuje zgodnie z nimi (w Polsce wytyczne dotyczące badań obrazowych, w konkretnych przypadkach podejrzenia choroby lub prowadzenia dalszej diagnostyki już zdiagnozowanych problemów, wydaje Ministerstwo Zdrowia oraz Krajowe Centrum Ochrony Radiologicznej w Ochronie Zdrowia1)
● poproś lekarza o konsultację z radiologiem. Jeśli konkretna przypadkowa diagnoza nie jest ujęta w wytycznych ACR, radiolodzy nie zawsze są zgodni co do jej znaczenia i postępowania, jakie należy wdrożyć. Jeden lekarz radiolog może zlecić dalsze badania, inny może stwierdzić, że dodatkowe badania nie są konieczne, a trzeci pozostawi to do decyzji lekarza pierwszego kontaktu. Najlepsze wyjście: jeśli w twoim badaniu pojawiła się przypadkowa diagnoza, dla której nie ma jasnych wytycznych w zakresie dalszego postępowania, lekarz powinien zorganizować konsultację z radiologiem, abyście we trójkę mogli wymienić się opiniami - strategia ta, choć jest efektywna, nie należy do działań rutynowych;
● uzyskaj drugą opinię. Jeśli zmiana ma charakter nieokreślony i niejasne jest jej znaczenie, wynikom twojego badania powinien się przyjrzeć także inny radiolog, a nie tylko ten, który badanie przeprowadzał. Najlepsze wyjście: jeśli przypadkowa diagnoza dotyczyła na przykład nerki, poproś lekarza rodzinnego o skierowanie na wizytę u radiologa, który specjalizuje się w badaniu nerek. Rozmowa z ekspertem w danej dziedzinie umożliwi wspólne ustalenie, jakie dodatkowe badania warto ewentualnie przeprowadzić.
Kiedy konieczna jest dalsza diagnostyka?
Niektóre przypadkowe diagnozy wymagają dalszych badań i opieki medycznej. Omów te opcje ze swoim lekarzem, jeśli stwierdzono:
- guzy płuc - czynnik ryzyka raka płuc, uwidoczniony podczas tomografii komputerowej klatki piersiowej;
- zwapnienie tętnicy wieńcowej - czynnik ryzyka zawałów serca, odkryty podczas tomografii komputerowej klatki piersiowej lub brzucha i miednicy;
- zwarta zmiana na jajniku - może być guzem nowotworowym, uwidocznionym w tomografii komputerowej miednicy;
- powiększenie węzłów chłonnych - bywa wynikiem infekcji lub nowotworu złośliwego, zmiany te mogą zostać odkryte podczas rezonansu magnetycznego miednicy;
- powiększenie aorty (tętniak) - odkryty podczas tomografii komputerowej jamy brzusznej. Jeśli to główne naczynie krwionośne ulega rozszerzeniu, zwiększa się ryzyko jego pęknięcia i poważnego krwotoku, który może doprowadzić do śmieci.
Autorka artykułu, Stella K. Kang, jest lekarką, adiunktką na Wydziale Radiologii i Zdrowia Publicznego na NYU Langdone Medical Center w Nowym Jorku, autorką i współautorką ponad dwóch tuzinów prac naukowych, opublikowanych na łamach „Journal of the American College of Radiology, Clinical Oncology” i innych wiodących magazynów medycznych.
- https://www.gov.pl/web/zdrowie/wytyczne-dla-lekarzy-kierujacych-na-badania-obrazowe
