Udar cieplny, czyli przegrzanie organizmu

Udar słoneczny - jak do niego dochodzi?

Do udaru słonecznego dochodzi najczęściej podczas długotrwałego pobytu w pełnym słońcu. Natomiast gdy długo przebywamy w nagrzanym, kiepsko wentylowanym pomieszczeniu (np. w aucie, w saunie) lub w gorącym i wilgotnym klimacie, gdzie wilgotność względna przekracza 75%, może dojść do udaru cieplnego¹.

Przegrzanie (udar cieplny) dotyka częściej małych dzieci i seniorów, ponieważ naturalna termoregulacja ich organizmów jest słaba. Do grupy ryzyka należą również diabetycy, osoby otyłe, mające nadczynność tarczycy, a także ludzie przyjmujący niektóre leki uspokajające, przeciwdepresyjne, nasenne, przeciwhistaminowe oraz cierpiący na chorobę Parkinsona.

W przypadku porażenia słonecznego (czyli udaru słonecznego) najbardziej przegrzewa się głowa (naczynia krwionośne rozszerzają się, następuje silny dopływ krwi do tej części ciała). Objawy mogą pojawić się nawet 6 do 8 godzin po zejściu ze słońca.

Warto wiedzieć, że porażenie słoneczne może wystąpić równocześnie z udarem cieplnym i wówczas objawy obu tych schorzeń nawarstwiają się.

Jeśli nie ograniczasz działania wysokiej temperatury na organizm, jego możliwości oddawania ciepła stopniowo wyczerpują się. Rośnie temperatura ciała, a wraz z nią pojawiają się nudności, wymioty, przyspieszenie pracy serca i oddechu. Spada ciśnienie krwi, co skutkuje uczuciem osłabienia i zawrotami głowy. Naczynia krwionośne rozszerzają się, by oddać nadmiar ciepła, więc skóra zaczyna być zaczerwieniona. Ruchy stają się nieskoordynowane. Może dojść do omdlenia. Jeśli rozpoznajesz objawy udaru, koniecznie wezwij lekarza. Nim pomoc nadejdzie, spróbuj choremu nieco ulżyć w cierpieniu.

Udar cieplny - schłódź ciało

Przede wszystkim należy przeprowadzić lub przenieść go do zacienionego, przewiewnego miejsca. Dobrze, by było nieco chłodniejsze niż to, w którym przebywał. Nagłe silne ochłodzenie może dodatkowo spotęgować problemy z sercem, dlatego chłodzenie poprzez zimny prysznic czy wejście do jeziora jest niewskazane².

Na czoło, kark oraz w pachwinach chorego połóż chłodne kompresy (np. z lodu zawiniętego w ręcznik lub nawet z mokrego materiału)³. W ciężkich przypadkach trzeba delikatnie ochładzać całe ciało, np. owijając je mokrym prześcieradłem, ręcznikiem, aż osiągnie temperaturę 38,3°C. W tym samym czasie masuj też nogi poszkodowanego, by przywrócić w nich prawidłowe krążenie krwi. Ważne jest też, by nie miał na sobie uciskającej i nieprzewiewnej odzieży, ponieważ zaburza ona krążenie krwi i oddawanie ciepła do otoczenia.

Udar cieplny - wygodna pozycja

Osoba z udarem cieplnym czy słonecznym powinna leżeć na plecach, z nogami lekko uniesionymi do góry. Gdy twarz jest zaczerwieniona (łagodniejsze stadium), chory może przebywać w pozycji półsiedzącej, natomiast gdy twarz jest blada (silny udar cieplny), powinien leżeć tak, by głowa znajdowała się niżej od tułowia. Gdyby poszkodowany zemdlał, trzeba go ułożyć w bezpiecznej bocznej pozycji¹.

Udar cieplny - podawaj płyny

Jeśli jest przytomny, chory musi jak najwięcej pić, jednak powinien to robić często, ale w niewielkich porcjach.

Jak uniknąć udaru cieplnego? Szukaj cienia

By uniknąć udaru cieplnego, ogranicz aktywność fizyczną podczas upalnych dni oraz miedzy 11 a 16 godz. Gdy słońce świeci najmocniej, chroń się przed nim, korzystając z parasola, a gdy to niemożliwe, szukaj cienia⁴. W mieście zatrzymuj się co jakiś czas w klimatyzowanych sklepach lub lokalach. Gdy spacerujesz lub zwiedzasz, zakładaj przewiewne i jasne nakrycie głowy, noś odzież w jasnych kolorach, z naturalnych tkanin (takich jak len, bawełna czy jedwab)⁵.

Jak uniknąć udaru cieplnego? Ostrożnie z tabletkami

Ryzyko udaru cieplnego mogą zwiększać leki przeciwnadciśnieniowe, moczopędne albo antycholinergiczne. Jeżeli je zażywasz, nie przesadzaj z przebywaniem na słońcu⁶.

Jak uniknąć udaru cieplnego? Utrzymaj temperaturę

Skorzystaj z doświadczeń nacji mieszkających w ciepłych krajach - zasłaniaj okna wystawione na działanie słońca. Dobrze dobrane markizy lub rolety mogą ograniczyć nagrzewanie w lecie nawet do 65%⁷! W biurze czy mieszkaniu używaj wentylatorów do utrzymania stałej cyrkulacji powietrza. A w nagrzanych pomieszczeniach porozstawiaj naczynia o dużej powierzchni wypełnione wodą - w czasie parowania schłodzi ona powietrze.

Temperaturę obniży też rozwieszenie mokrych tkanin, np. ręczników, prześcieradeł itp. Jeśli masz klimatyzację, nie przesadzaj. Optymalna temperatura dla człowieka to 22-23°C. Przy dużych upałach różnica temperatury wewnątrz i na zewnątrz pomieszczenia nie powinna przekraczać kilku stopni. W przeciwnym razie grozi Ci szok termiczny.

Jak uniknąć udaru cieplnego? Nie przejadaj się

W upalne dni świetnym rozwiązaniem są wszelkiego rodzaju chłodniki, tak warzywne, jak i owocowe. Zadbaj, by w jadłospisie znalazło się jak najmniej tłustych i smażonych potraw (podnoszą temperaturę ciała). Zastąp je owocami i warzywami⁸. Jedz pokarmy, które nawadniają organizm.

Jak uniknąć udaru cieplnego? Uważaj na odwodnienie

By pozbyć się nadmiaru ciepła, ulokowane w skórze gruczoły wydzielają pot. W upalne dni człowiek może wypocić nawet litr potu w ciągu godziny! Taka ucieczka wody z organizmu może doprowadzić do odwodnienia, co zwiększa ryzyko udaru cieplnego. Właśnie z tego powodu w czasie upałów należy dużo pić. Trzeba robić to regularnie i często, małymi porcjami.

Pragnienie oznacza, że odwodnienie wynosi 1%. Pierzchną usta, rzadziej też oddaje się mocz. Gdy zaczyna Cię boleć głowa, czujesz osłabienie - odwodnienie organizmu doszło do 3%. Przy 5-6% chce się spać, pieką oczy i prawie się nie pocisz. Odwodnienie na poziomie 10% jest już bardzo groźne, szczególne dla mózgu, który zaczyna pracować na pół gwizdka. Rozpoznasz je po skurczu mięśni, przyspieszonym rytmie serca i oddechu, pomarszczonej skórze, bardzo dużym zagęszczeniu moczu. Medycy zresztą są zdania, że na każdym etapie najlepszą oznaką dehydratacji jest coraz ciemniejszy kolor moczu⁹.

U małych dzieci bardzo łatwo dochodzi do odwodnienia. Jeśli dziecko nie zmoczyło pieluchy dłużej niż trzy godziny, koniecznie podaj mu płyn. By sprawdzić, czy nie doszło do dehydratacji, naciągnij skórę niemowlęcia. Jeśli nie wraca do poprzedniego ułożenia, skontaktuj się z lekarzem. Pamiętaj także, że biegunka, wymioty i wysoka temperatura również mogą doprowadzić do odwodnienia. Czasami winne są leki (szczególnie psychotropowe, przeczyszczające oraz diuretyki). Bywa też, że gdy przez dłuższy czas wykonujesz pracę fizyczną, a przy tym nie uzupełniasz płynów, również może dojść do odwodnienia¹⁰.

Udar cieplny - bezcenne napoje

Pij co najmniej 1,5 l dziennie. A im większy staje się upał, tym bardziej zwiększaj podaż wody - zwłaszcza gdy intensywnie się pocisz. Jednak dbaj, by nie była to sama woda. Dodaj do niej szczyptę soli lub cukru albo plasterek cytryny. W ten sposób dostarczysz organizmowi cennych elektrolitów, które tracimy podczas pocenia się¹⁰.

Zamiast wody możesz pić słabe herbaty ziołowe lub owocowe, kompoty i rozcieńczone soki owocowe. Zrezygnuj z alkoholu - może spowodować nagłe obniżenie ciśnienia, a w efekcie omdlenia - oraz mocnej kawy i herbaty, które mają właściwości odwadniające. Napoje powinny mieć temperaturę pokojową, tj. ok. 20°C.

Kwas chlebowy to napój wytwarzany przez fermentację chleba razowego albo sucharów razowych. Kiedyś bardzo popularny w całej Europie, dziś rzadko kto robi go sam w domu. Jednak warto, bo doskonale gasi pragnienie i długo pozostaje schłodzony. Ponadto jest bogaty w witaminy E i B1 oraz dostarcza magnezu, fosforu i aminokwasów¹¹.

Kompot jest niczym innym, jak odwarem z owoców i uznać go można za lek roślinny¹². Gasi pragnienie, chłodzi, reguluje trawienie, a także ma antyrodnikowe działanie, a przy tym nie zawiera żadnych konserwantów. By ograniczyć stratę cennych składników odżywczych, gotuj go nie dłużej niż 10 min.

Lemoniada Ta przyrządzona w domu wspaniale orzeźwia i gasi pragnienie. Jej bazą powinny być średnio zmineralizowana woda mineralna i sok z cytryn, który jest bogaty w witaminę C. Taki napój doskonale ochładza¹³. Ważne są tu też dodatki - świeża mięta ma działanie pobudzające, a imbir łagodzi objawy choroby lokomocyjnej.

Szok termiczny

To reakcja rozgrzanego organizmu na nagłe zetknięcie się z zimnem, np. chłodną wodą¹⁴. Następuje wtedy szybki spadek temperatury ciała, bowiem woda ochładza organizm 20 razy szybciej niż powietrze. Podczas opalania naczynia krwionośne rozszerzają się i napełniają sporą ilością krwi. Zetknięcie z zimną wodą powoduje gwałtowne skurczenie się naczyń i "wypchnięcie" krwi do serca. Może się zdarzyć, że nie będzie ono w stanie podołać takiemu wysiłkowi i przepompować tak dużej ilości krwi, i w konsekwencji stanie¹⁵.

Warto pamiętać, że szok termiczny bardziej zagraża kobietom w czasie miesiączki oraz osobom będącym pod wpływem alkoholu.

Przede wszystkim u poszkodowanego trzeba ustabilizować temperaturę wychłodzonego organizmu. Dlatego jak najszybciej należy przenieść go w miejsce osłonięte od wiatru, ciepłe i suche. Następnie trzeba zdjąć przemoczone ubranie, okryć kocem i stopniowo zacząć ogrzewać plecy. Gdyby doszło do zatrzymania serca, konieczny jest masaż klatki piersiowej i sztuczne oddychanie¹⁶. Trzeba też jak najszybciej wezwać karetkę.

Jak uniknąć szoku termicznego?

Przede wszystkim należy powoli przyzwyczajać ciało do temperatury wody, np. chwilę pospacerować po brzegu morza, zanurzając tylko kostki. Przed wejściem do wody warto schłodzić twarz, okolice karku i serca, a następnie trochę się ochlapać. Dopiero potem stopniowo zmoczyć całe ciało.