Zakrztuszenie – pierwsza pomoc przy zadławieniu niemowlaka i dziecka

Co to jest zakrztuszenie?

Zakrztuszenie – zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego – to sytuacja, w której z powodu podrażnienia dróg oddechowych musimy odkaszlnąć¹. Popularnie terminem tym określa się również zadławienie, czyli przedostanie się do dróg oddechowych ciała obcego, co uniemożliwia płucom pracę i stwarza ryzyko śmierci². W niniejszym artykule będę używała tych zwrotów zamiennie, zawsze jednak mając na myśli zadławienie.

Do największej liczby przypadków zakrztuszenia u dzieci i niemowląt dochodzi podczas jedzenia. Dziecięca tchawica jest podobnej średnicy co słomka do napojów, dlatego też łatwo może dojść do jej zatkania. W grupie ryzyka są przede wszystkim niemowlęta, które poprzez wkładanie do ust (lub nosa) znalezionych przedmiotów poznają otaczający je świat, a także dzieci, które sięgają po nieodpowiednie dla nich przekąski³.

Naturalną reakcją organizmu na zadławienie jest kaszel: silne skurcze mięśni brzucha wyrzucają przedmiot, który następnie dziecko wypluwa. Czasem jednak kaszel to za mało i konieczna jest pomoc rodzica lub opiekuna.

Kiedy najczęściej dochodzi do zakrztuszenia?

Do zadławienia może dojść w każdym momencie, najczęściej jednak jego przyczyną jest pokarm. Inne źródła niebezpieczeństwa to kamyki, drobne przedmioty codziennego użytku oraz zabawki nieodpowiednie do wieku dziecka. Dlatego też nigdy nie należy pozostawiać dziecka samego nawet na chwilę.

Pokarmy, które najczęściej są przyczyną zadławienia:

• ziarna kukurydzy (również popcorn), orzechy, pestki dyni i nasiona,
• pieczywo z ziarnem, krakersy, czipsy, batoniki z granolą,
• pokrojone na kawałki twarde owoce i warzywa (w tym marchew i jabłko), suszone owoce (zwłaszcza rodzynki),
• kawałki owoców z puszki,
• owoce jagodowe, wiśnie, czereśnie i winogrona podawane w całości, pomidory odmian o małych owocach,
• łyżka gęstej masy, np. masła orzechowego,
• kiełbasy i parówki,
• duże kawałki sera, ser w postaci "sznurka",
• fragmenty kości i ości,
• groch, fasola,
• landrynki, karmelki, cukierki z galaretki, guma do żucia w pastylkach (również rozpuszczalna)
• pianka marshmallow⁴.

Przedmioty, które najczęściej są przyczyną zadławienia:

• balony,
• monety,
• koraliki,
• zabawki zawierające male elementy oraz takie, które można mocno ścisnąć zmniejszając ich rozmiar, male piłki⁵,
• inne przedmioty, w tym tabletki, kamyki, patyki, kawałki szyszek, nakrętki, guziki, małe magnesy, spinacze do papieru, szpilki, pinezki, skuwki, okrągłe baterie, ozdoby choinkowe,
• karma dla zwierząt, żwirek i pellet drewniany.

Co zrobić, gdy dziecko się zakrztusi?

Zadławienie niemowlęcia i dziecka przebiega podobnie:

• maluch wygląda na spanikowanego lub przestraszonego,
• jego usta przybierają siny odcień,
• towarzyszące zwykle posiłkom gaworzenie lub mówienie do siebie nagle ustaje,
• oddech malucha jest świszczący,
• po wcześniejszym ataku kaszlu dziecko nagle przestaje odkrztuszać lub też kaszel jest slaby i nieefektywny,
• dziecko straciło przytomność⁶.

Przytomnemu dziecku nie podawaj nic pod picia. Płyn albo przedostanie się do przełyku i nie pomoże dziecku, albo również trafi do dróg oddechowych i tylko pogorszy sytuację.

Jak wygląda pierwsza pomoc przy zakrztuszeniu niemowlęcia?

Zadławienie niemowlaka wymaga natychmiastowej interwencji opiekuna.

1. Zawołaj dziecko po imieniu. Jeżeli nie widzisz reakcji, zadzwoń natychmiast pod 999 lub 112, włącz tryb głośnomówiący i przejdź do udzielania niemowlęciu pierwszej pomocy. Zawołaj o pomoc.
2. Połóż niemowlę na ramieniu innym niż wiodące twarzą w dół (twarz dziecka na twojej dłoni), możesz stabilizować je na swoich kolanach, ale tak, by główka była poza ich linią. Nie dotykaj tkanek miękkich gardła, ponieważ uniemożliwisz odkrztuszenie przedmiotu.
3. Podstawą otwartej dłoni wiodącej uderz 5 razy w miejsce pomiędzy łopatkami dziecka pod lekkim kątem (wypychając przedmiot z dróg oddechowych dziecka). To powinno spowodować przemieszczenie się ciała obcego w górę i jego wyplucie.
4. Jeżeli to nie pomaga, przekręć niemowlę na wznak i oprzyj na swoim przedramieniu (głowa dziecka na twojej dłoni, niżej niż jego tułów).
5. Dwoma palcami wiodącej dłoni uciskaj 5 razy klatkę piersiową niemowlęcia nieco poniżej linii międzysutkowej.
6. Powtarzaj na zmianę uderzenia w plecy i ucisk klatki piersiowej, dopóki ciało obce nie opuści dróg oddechowych dziecka. Jeżeli widzisz je w jamie ustnej, postaraj się je delikatnie usunąć^7,8.

Pamiętaj, by poinformować dyspozytora, jak brzmi twój numer telefonu, gdzie się znajdujesz, w jakim wieku jest dziecko, co właśnie robisz.

Co robić, jeśli niemowlę nie oddycha?

1. Jeżeli widzisz ciało obce, postaraj się je usunąć.
2. Udrożnij drogi oddechowe (odchyl głowę dziecka lekko do tyłu) i podejmij próbę wykonania 5 oddechów ratowniczych.
3. Jeżeli klatka piersiowa niemowlęcia nie unosi się, popraw ułożenie głowy dziecka i ponownie spróbuj wtłoczyć powietrze w jego płuca. Dziecko powinno zacząć oddychać, może też kaszleć.
4. Jeśli niemowlę nie reaguje, uciśnij jego klatkę piersiową 30 razy w ten sam sposób, co poprzednio.
5. Kontynuuj na zmianę oddechy i ucisk, dopóki niemowlę nie odzyska przytomności, do przyjazdu pogotowia ratunkowego, lub dopóki wystarczy ci sił^7,8. Jeżeli masz taką możliwość, poproś kogoś, by zmienił cię, kiedy poczujesz zmęczenie.

Jak wygląda pierwsza pomoc przy zakrztuszeniu starszego dziecka?

Jeśli obserwujesz zadławienie u swojego dziecka, zachęcaj je do kasłania, by wykrztusiło ciało obce. Jeżeli stan dziecka nie ulega poprawie lub też dziecko jest zmęczone kaszlem, zawołaj pomoc lub zadzwoń pod numer 999 bądź 112. Przełącz telefon na tryb głośnomówiący i przystąp do udzielania pierwszej pomocy:

1. Stań lub klęknij za dzieckiem i pochyl je do przodu tak, by jego głowa była niżej niż tułów. Ręką inną niż wiodąca podtrzymuj je w pasie.
2. Nasadą dłoni wiodącej ręki uderz dziecko 5 razy w miejsce między łopatkami tak samo jak w przypadku niemowlęcia.
3. Jeżeli to nie pomaga, znajdź miejsce na brzuchu dziecka w połowie odległości między mostkiem a pępkiem.
4. Jedną z dłoni zwiń w pięść z kciukiem w środku i oprzyj w wyznaczonym miejscu, drugą dłoń połóż na niej.
5. Wykonaj 5 szybkich ucisków ku górze klatki piersiowej⁸. Na początku rozmowy powiadom dyspozytora, jak brzmi twój numer telefonu, gdzie się znajdujesz i w jakim wieku jest dziecko, a przez cały czas połączenia informuj go, co właśnie robisz.

Co robić, jeśli dziecko nie oddycha?

1. Połóż je na ziemi i sprawdź, czy nie dostrzegasz ciała obcego w jego jamie ustnej. Jeżeli tak, postaraj się je usunąć.
2. Jeżeli nie dostrzeżesz żadnego przedmiotu lub kawałka jedzenia, odchyl głowę dziecka lekko do tyłu.
3. Zamknij nos dziecka palcami jednej ręki, otwórz jego usta i wykonaj 5 oddechów.
4. Jeśli dziecko nie odzyskuje przytomności, nie porusza się, nie wykasłuje ciała obcego, przejdź do następnego punktu.
5. Połóż ręce na mostku dziecka tak, by wiodąca dłoń zaplatała palce o drugą dłoń i ją uciskała.
6. Uciśnij klatkę piersiową dziecka 30 razy.
7. Sprawdź, czy w jamie ustnej dziecka nie pojawiło się ciało obce. Jeżeli niczego nie dostrzegasz, wykonaj 2 oddechy i 30 ucisków. Powtarzaj te czynności do odzyskania przez dziecko oddechu, przyjazdu karetki lub dopóki wystarczy ci sił⁸. Jeżeli możesz, poproś inną osobę, by cię zmieniła, kiedy poczujesz zmęczenie.

Jak karmić dziecko żeby się nie zakrztusiło?

Najprościej byłoby przyjąć, że karmienie dziecka przecierami i musami znacząco zmniejsza ryzyko zadławienia. Jednak taki sposób podawania pokarmu obecnie jest źle oceniany przez logopedów i dietetyków. Jednocześnie promowana metoda karmienia BLW (baby-led weaning) zachęca dzieci do odkrywania świata zmysłów i wyrabiania zdrowych nawyków żywieniowych poprzez zabawę kawałkami pokarmu⁹.

Aby zminimalizować towarzyszące temu niebezpieczeństwo zadławienia, podaj dziecku ugotowanego na miękko brokuła lub kalafiora, marchew czy ziemniaka. Obserwuj zachowanie dziecka – sztuka gryzienia i przełykania również wymaga praktyki. Nie pozwól, by wkładało do ust kolejny kawałek przed połknięciem poprzedniego. Nie rozśmieszaj dziecka podczas posiłków (nie jest to proste, ponieważ maluch potrafi zareagować wybuchem śmiechu na nawet najbardziej z naszego punktu widzenia zwyczajne słowo).

Karm dziecko tylko w pozycji siedzącej. Jeżeli maluch ma już 6 miesięcy i jeszcze nie umie sam siedzieć, podeprzyj go – chwila w takiej wymuszonej pozycji nie wpłynie na jego kręgosłup, zmniejsza za to ryzyko zadławienia podczas karmienia.

Zawsze przeznaczaj na posiłki dziecka więcej czasu niż na posiłki dorosłych, niech dziecko je spokojnie. Jeżeli karmisz je łyżeczką, upewnij się, że dziecko ma pustą buzię nim podasz kolejną porcję.

Nalewaj płyny do kubka w małych ilościach ‒ wtedy nieumiejętne podniesienie go zakończy się co najwyżej oblaniem śliniaka, a nie przedostaniem płynu do nosa i dróg oddechowych.

Zadławienie dziecka i niemowlęcia – pytania i odpowiedzi

1. Czy zadławienie jest groźne dla mojego dziecka?

Zadławienie jest jedną z głównych przyczyn śmierci dzieci poniżej 5 r. ż. Większość z nich stanowią niemowlęta, tj. dzieci w 1. roku życia³.

2. Karmię piersią mojego dwutygodniowego synka i odnoszę wrażenie, że mały jednocześnie połyka mleko i oddycha. Czy może się zadławić?

U urodzonych w terminie, karmionych piersią noworodków i niemowląt we wczesnym etapie życia przełykanie pokarmu odbywa się zarówno podczas wdechu, jak i wydechu i nie grozi zakrztuszeniem¹⁰.

3. Po udzieleniu pierwszej pomocy dziecko zaczęło samo oddychać, jednak nigdzie nie widzę ciała obcego. Czy niebezpieczeństwo minęło?

Jeżeli w wyniku interwencji niemowlę / dziecko poczuje się lepiej, ale nie wypluje ciała obcego, powiadom o tym natychmiast zespół ratunkowy lub niezwłocznie zabierz malucha do szpitala. Być może przedmiot przesunął się do jednego z oskrzeli – to co prawda umożliwia mu samodzielne oddychanie, nadal jednak stanowi zagrożenie.

4. Moja półtoraroczna córeczka dostała w prezencie korale, które bardzo jej się podobają. Czy może je nosić na co dzień?

Nie, ponieważ wiedzione naturalną w tym wieku ciekawością dziecko na pewno włoży korale do buzi, a jeśli akurat ząbkuje, może chcieć je gryźć. Zarówno połamane, jak i całe koraliki mogą być przyczyną zadławienia. Niebezpieczny jest również sam fakt noszenia przez dziecko w tym wieku czegokolwiek na szyi, ponieważ stwarza ryzyko podduszenia.

5. Czy dziecko może zadławić się podczas snu?

Do zadławienia może również dojść podczas snu dziecka (np. rodzic nie zauważył małego przedmiotu w jamie ustnej, a w czasie snu doszło do jego przesunięcia w głąb dróg oddechowych). Zadławione w nocy dziecko jest sine, może też nie oddychać lub nie dawać się wybudzić ze snu.