Tkanka tłuszczowa, która może pomóc w odchudzaniu

Dopiero w 2009 r. badacze odkryli, że osoby dorosłe posiadają tłuszcz brunatny i beżowy, a są to te rodzaje tkanki tłuszczowej, które spalają kalorie i pomagają nam zachować szczupłą sylwetkę oraz chronić się przed chorobami przewlekłymi.

Artykuł na: 9-16 minut
Zdrowe zakupy

Czy chcesz stracić na wadze lub pokonać przewlekłe schorzenie, takie jak cukrzyca typu 2 albo choroba serca? Sposób jest prosty, lecz bolesny: idź popływać w zimnym jeziorze lub wybiegnij na śnieg w samym kostiumie kąpielowym. To szaleństwo? Być może, lecz nagłe wystawienie ciała na skrajnie niskie temperatury uruchamia proces biologiczny spalający tłuszcz i pomagający organizmowi walczyć z przewlekłą chorobą.

Z tym zjawiskiem związane jest ważne odkrycie, dotyczące sposobu, w jaki nasz organizm zużywa energię. Dopiero w 2009 r. badacze odkryli, że nasze ciała zachowują pewien rodzaj tłuszczu, o którym biolodzy sądzili, że zanika we wczesnym dzieciństwie. W rzeczywistości tłuszcz ten, zwany brunatną tkanką tłuszczową (brown adipose tissue – BAT) lub po prostu brunatnym tłuszczem, pozostaje z nami przez całe życie, a jego główną funkcją jest spalanie kalorii dla zachowania prawidłowej temperatury ciała.

Dla porównania, nasz stary znajomy, żółty tłuszcz, magazynuje kalorie, a w konsekwencji odkłada się wokół brzucha i ud, gdzie od dawna jest celem ataku programów odchudzających z całego świata. Wszystko wskazuje jednak na to, że skupiamy się na niewłaściwym tłuszczu. Brunatny, poprzez spalanie kalorii, jest głównym czynnikiem prowadzącym do utraty wagi, a oprócz tego pełni jeszcze wiele innych funkcji. Jedno z pierwszych dużych badań brunatnej tkanki tłuszczowej przeprowadzili naukowcy z Rockefeller University Hospital, badając jej poziom u ponad 52 tys. osób i wpływ na ich zdrowie. Odkryli, że ludzie z większymi zasobami brunatnego tłuszczu byli mniej zagrożeni całym szeregiem schorzeń metabolicznych, włącznie z cukrzycą typu 2 i chorobą wieńcową, będącą wciąż główną przyczyną zgonów w Stanach Zjednoczonych1.

Zaledwie 10% uczestników badania miało poziom brunatnego tłuszczu możliwy do wykrycia na skanach pozytonowej tomografii emisyjnej (PET) i w grupie tej cukrzyca typu 2 występowała o połowę rzadziej niż u osób z mniejszą ilością tłuszczu BAT. U uczestników tych istniało także mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia wysokiego ciśnienia krwi (nadciśnienia), zastoinowej niewydolności serca i choroby niedokrwiennej serca.

Jak się wydaje, tłuszcz ten chroni również w pewnym stopniu przed efektem domina, wywoływanym przez nadwagę lub otyłość. Zazwyczaj osoby z nadwagą znacznie częściej cierpią na problemy kardiologiczne i metaboliczne, lecz jeśli posiadają znaczne zasoby tłuszczu BAT, ich profil ryzyka spada do poziomu osób o prawidłowej, zdrowej wadze. Jednakże większość osób z nadwagą ma zwykle niski poziom BAT.

Czym jest tłuszcz brunatny?

To niektóre z pierwszych odkryć ukazujących znaczenie brunatnego tłuszczu, ale pozostało jeszcze bardzo dużo do wyjaśnienia. Dlaczego np. niektórzy mają więcej brunatnego tłuszczu niż inni? Czy możemy wyprodukować go więcej? I w jaki sposób sprawia on, że jesteśmy szczuplejsi i zdrowsi?

Pierwszy problem tkwi w wykrywaniu tego nieuchwytnego tłuszczu. Gromadzi się on wokół szyi i barków, lecz zobaczyć go można tylko przy użyciu wyrafinowanej techniki, takiej jak skany PET. W ten sposób naukowcy dokonali pierwszego odkrycia w 2009, lecz koszt takich skanów czyni badania naukowe na dużą skalę niemal niewykonalnymi. Naukowcy ze szpitala Rockefellera wpadli na pomysł wypożyczenia skanów PET 52 tys. pacjentów, wykonanych w ośrodku onkologicznym Memorial Sloan Kettering Cancer Center, położonym naprzeciwko ich campusu, lecz bez wcześniejszego istnienia takich źródeł ich badanie nigdy nie zostałoby zrealizowane.

Podczas gdy żółty tłuszcz (żółta tkanka tłuszczowa) magazynuje kalorie, to tłuszcz brunatny, jak stwierdzili naukowcy, spala kalorie dla utrzymania prawidłowej temperatury ciała. Bez znacznych zasobów tłuszczu BAT noworodki umierałyby z powodu hipotermii po opuszczeniu łona matki. Badacze ze szpitala Rockefellera podejrzewają jednak, że zachodzą tu jeszcze bardziej złożone zjawiska.

Do spalania kalorii komórki tłuszczowe zużywają glukozę z krwi i w wyniku tego procesu jej poziom obniża się, a jest on głównym czynnikiem ryzyka w cukrzycy typu 2. Tłuszcz ten powiązany jest także z układem hormonalnym i ten związek obniża ryzyko nadciśnienia. Jak powiedział jeden z badaczy ze szpitala Rockefellera, Paul Cohen, "rozważamy możliwość, że brunatna tkanka tłuszczowa pełni inne role poza zużywaniem glukozy i spalaniem kalorii, i być może tak naprawdę uczestniczy ona w sygnalizacji hormonalnej do innych narządów".

Nie jest jasne, dlaczego niektórzy z nas mają większe zasoby tego tłuszczu niż inni, lecz badacze ze szpitala Rockefellera podejrzewają przyczyny genetyczne. Inni uważają, że może to mieć związek raczej z ekspozycją na zimne warunki pogodowe. Sekcje zwłok osób, które pracowały na powietrzu w zimnie, wykazują wysoki poziom brunatnego tłuszczu wokół szyi i osierdzia, czyli worka otaczającego serce. Wiadomo, że kobiety mają zwykle dwukrotnie więcej brunatnego tłuszczu niż mężczyźni, a jego zasoby są większe u osób młodych. Są one również odwrotnie proporcjonalne do wskaźnika masy ciała (BMI) – innymi słowy, im jesteś grubszy, tym mniej masz brunatnego tłuszczu. Przeciętnie nasze zasoby brunatnego tłuszczu stanowią zaledwie 10% całej naszej tkanki tłuszczowej w łagod nych warunkach pogodowych, lecz ilość ta wzrasta w miesiącach zimowych. Wykrywalny poziom brunatnego tłuszczu obserwuje się na ogół u 65% osób dorosłych, a odsetek ten wzrasta do 95% u osób poddanych działaniu niskich temperatur przez ok. 2 godziny.

Co sprawia, że komórki tłuszczu są brunatne?

Komórki te mają wiele zwierających żelazo mitochondriów – małych elektrowni – i to właśnie żelazo nadaje im ciemnoczerwony lub brązowawy kolor. Komórki brunatnego tłuszczu zużywają również więcej tlenu niż ich żółte odpowiedniki, w wyniku czego w brunatnej tkance tłuszczowej biegnie więcej naczyń włosowatych. Tkanka ta bogata jest również w małe wiązki nerwowe, pomagające stymulować zdolność komórek do spalania kalorii.

Żółta i brunatna komórka tłuszczowa

Jak zmienić tłuszcz żółty w tłuszcz brunatny?

Według jednej z teorii być może istnieje możliwość przekształcenia żółtych komórek tłuszczowych w brunatne i w ten sposób zmiany ich funkcji z magazynowania kalorii na ich spalanie, ale wciąż trwają dyskusje nad tym, jak miałaby odbywać się ta "alchemiczna" przemiana2.

Jednym ze sposobów może być nagła zmiana temperatury. Okazuje się, że wystawienie organizmu na działanie zimna uruchamia tajemniczy proces, w którym we wnętrzu komórek żółtego tłuszczu rozwijają się komórki BAT. Biologowie nazywają tę hybrydę "indukowalnym tłuszczem brunatnym" lub tłuszczem beżowym. Tłuszcz beżowy ma swe własne zalety zdrowotne, szczególnie dla zdrowia kości i ich gęstości mineralnej, co może przeciwdziałać ryzyku osteoporozy, zwłaszcza po menopauzie3. Nic dziwnego, że mieszkańcy regionów polarnych mają przypuszczalnie wyższy poziom BAT, jak również szybszy metabolizm. Na przykład u Jakutów z Syberii podstawowa przemiana materii, czyli przeciętna prędkość spalania energii, jest o 6,5% wyższa niż u ludzi o zbliżonej wadze ciała, zamieszkujących obszary o cieplejszym klimacie4.

Temat brunatnej tkanki tłuszczowej wciąż pozostawia więcej niewiadomych, niż ustalonych faktów... Ale jedno jest jasne: uaktywnia ją nagły skrajny chłód. Czy ktoś ma chęć na kąpiel w zimnym jeziorze?

Jeżeli czujesz awersję do zimna, innym sposobem przemiany żółtych komórek tłuszczowych w brunatne mogą być ćwiczenia fizyczne. Ćwiczenia wytwarzają hormon peptydowy o nazwie iryzyna, co odkryto dopiero w 2012 r. Zmienia ona żółte komórki tłuszczowe w beżowe lub brunatne, co z kolei poprawia nasze spalanie energii i produkcję glukozy5.

Wstępne badania wskazują na to, że zmiany diety mogą również sprzyjać powstawaniu brunatnych komórek, a zielona herbata, ekstrakt z winogron, kwasy tłuszczowe omega-3, kurkumina i resweratrol, występujący w winogronach i czerwonym winie, mogą zwiększać nasze zasoby brunatnego tłuszczu. Jak sugerują wstępne wyniki badań, stres psychiczny także może zamieniać żółte komórki w beżowe.

Jak zwiększyć poziom brunatnego tłuszczu?

Istnieje pewien prosty test, który może nam dać pojęcie o naszych zapasach brunatnego tłuszczu. Gdy czujemy zimno, możemy mieć dreszcze, lecz osoby z większymi zasobami brunatngo tłuszczu nie mają dreszczy, lub nie pojawiają się one u nich tak łatwo. Zjawisko to, określane przez biologów jako termogeneza bezdrżeniowa, sugeruje, że organizm nie musi rozgrzewać się za pomocą dreszczy, ponieważ temperatura ciała podtrzymywana jest przez rezerwy brunatnego tłuszczu.

Noworodki nie drżą dzięki wysokim zasobom brunatnego tłuszczu, stanowiącym 5% całkowitej wagi ciała, a choć poziom ten ulega zubożeniu wraz z wiekiem i przyrostem wagi, nigdy nie znika całkowicie. Ponieważ wszyscy zachowujemy trochę brunatnego tłuszczu lub może w jakiś sposób żółte komórki tłuszczowe zamieniają się w beżowe, to być może istnieje sposób zaprzęgnięcia ich zdolności spalania energii do wspomagania odchudzania. Szacuje się, że komórki brunatnego tłuszczu spalają dodatkowo 250 kalorii, gdy zostaną uaktywnione, czy to poprzez nagłe działanie zimna, czy też przez ćwiczenia fizyczne.

W 2016 r. badacze sądzili, że znaleźli Świętego Graala odchudzania: odkryli bowiem ścieżki sygnalizacyjne, zamieniające komórki żółtego tłuszczu w spalające kalorie komórki brunatne lub beżowe. Od tamtej pory trop ten jednak niepokojąco ostygł. Istnieje także niebezpieczeństwo, że ingerując w jeden proces w organizmie, można wywołać niespodziewany rezultat gdzieś indziej. Lek powodujący utratę wagi, Meridia (sibutramina) miał włączać aktywność brunatnych komórek, lecz został wycofany w 2010 r., gdy okazało się, że zwiększa odsetek zawałów i udarów. Producent tylko częściowo przewidział jego działanie. W testach na szczurach laboratoryjnych lek zwiększał zużycie tlenu i temperaturę ciała, a komórki brunatnego tłuszczu zużywały więcej glukozy – mówiąc dokładniej, 18 razy więcej – co mogłoby za jednym zamachem cofnąć zarówno przyrost wagi, jak i cukrzycę.

Temat brunatnej tkanki tłuszczowej wciąż pozostawia więcej niewiadomych, niż ustalonych faktów. W końcu zaledwie 13 lat temu odkryliśmy, że w wieku dorosłym nadal zachowujemy zasoby brunatnego tłuszczu. Ale jedno jest jasne: uaktywnia go nagły skrajny chłód. Czy ktoś ma chęć na kąpiel w zimnym jeziorze?

Kąpiel w przerębli

Tłuszcz brunatny a dieta

Pewne produkty żywnościowe i składniki mineralne mogą najprawdopodobniej zwiększać zasoby tego tłuszczu. Badacze z uczelni medycznej Tungi w Wuhan w Chinach sporządzili listę możliwych kandydatów6

Produkty żywnościowe i składniki mineralne zwiększające zasoby brunatnego tłuszczu

  • melatonina,
  • berberyna,
  • zielona herbata,
  • mentol,
  • resweratrol,
  • kurkumina, 
  • kapsaicyna, 
  • ekstrakt z winogron.
Bibliografia
  • Nature Med, 2021; 27: 58–65
  • Biochim Biophys Acta, 2010; 1801: 372–6
  • Am J Phys Anthropol, 2015; 156 Suppl 59: 98–115
  • Am J Hum Biol, 2005; 17: 155–72
  • Nature, 2012; 481: 463-8
  • Front Endocrinol, 2020; 11: 185
Autor publikacji:
ARTYKUŁ UKAZAŁ SIĘ W
O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą 12/2021
O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą
Kup teraz
Wczytaj więcej
Nasze magazyny