Dieta ketogeniczna kontra rak

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

- Słyszałem, że powinienem zrezygnować ze wszelkiego rodzaju cukrów i zbóż, ale to z pewnością absurd. Zastanawiałem się nad tym i w przypadku cukru nic nie zostało potwierdzone, a pełnoziarnisty chleb i brązowy ryż na pewno nie mogą być złe - rozważał ostatnio pacjent.

Prawda jest taka, że są to niebezpieczne pokarmy dla chorych na raka. Zalecenie dotyczące ich odstawienia ma wyraźne biochemiczne i fizjologiczne podstawy.

Ludzki organizm tworzą narządy, spośród których każdy ma konkretne funkcje. Na podobnej zasadzie działają komórki. Składają się z o wiele mniejszych, pojedynczych organelli o konkretnych funkcjach, np. mitochondriów.

Wszystkie komórki posiadają tysiące mitochondriów. Są one wyjątkowe, ponieważ zawierają tlen. Reszta komórki i wszystkie inne organella funkcjonują beztlenowo.

To mitochondria zawierają materiały i mechanizmy niezbędne do uwalniania energii drzemiącej w spożywanych pokarmach. To w nich odbywa się spalanie dostarczanych do organizmu tłuszczów, białek i większości węglowodanów. Umożliwiają one wykorzystanie przez komórki pozyskanej w ten sposób energii.

Nowotworowy apetyt na słodycze

W 1924 r. wybitny niemiecki fizjolog Otto Warburg wykazał, że przyczynę raka stanowi niedostatek tlenu i tym samym niewydolność funkcjonowania mitochondriów¹. W 1931 r. otrzymał za to odkrycie Nagrodę Nobla.

"Przyczyna raka nie jest już zagadkowa. Wiadomo, że rozwija się on, gdy jakakolwiek komórka w 60% nie zaspokaja swoich potrzeb tlenowych. Nowotwór, w przeciwieństwie do wszystkich innych chorób, ma niezliczoną ilość drugorzędnych przyczyn. Jednakże nawet w jego przypadku istnieje jedna zasadnicza: zastąpienie oddychania tlenowego w komórkach organizmu przez fermentację cukrów"² - wskazywał Warburg.

Ów wzmożony apetyt na glukozę może wynikać z tego, że komórki najbardziej złośliwych nowotworów mają wadliwe lub niewydolne mitochondria. Organella te stanowią bowiem komórkowe elektrownie, które wytwarzają energię³.

Fakt, że komórki rakowe mają upośledzone funkcjonowanie mitochondriów, oznacza, że nie mogą pozyskiwać energii z tłuszczów czy białek, a co za tym idzie - zaczynają rozpaczliwie potrzebować węglowodanów w formie glukozy jako źródła zasilania. Wykazano, że pobierają jej 3-5 razy więcej niż te zdrowe⁴. Właściwie ich zapotrzebowanie jest w tym zakresie tak rozpaczliwe, że mają o wiele więcej receptorów tego związku - według różnych szacunków ich liczba wynosi ponad 6 razy więcej niż w przypadku prawidłowo funkcjonujących komórek⁵.

Ta charakterystyczna cecha komórek rakowych stanowi podstawę obrazowania guzów z wykorzystaniem znaczonych analogów glukozy i stała się istotnym narzędziem diagnostycznym w ich wykrywaniu i kontroli⁶. Ponieważ insulina jest niezbędna do zwiększenia poboru glukozy przez komórki, nie zaskakuje fakt, że te rakowe mają o wiele więcej receptorów tego hormonu niż zdrowe⁵.

Komórki rakowe wytworzyły inne wymyślne narzędzie do zaopatrywania się w ten cukier prosty i zaspokajanie niepohamowanego apetytu w tym zakresie. Są to specjalne kanały, zwane receptorami czynnika wzrostu naskórka (ang. epidermal growth factor receptors, EGFR). Stabilizują one białko, które nieustannie zaopatruje je w glukozę⁷.

Niektórzy twierdzą, że większość komórek rakowych wymarłaby, gdyby została pozbawiona glukozy. Jedno z badań w tym zakresie przeprowadził Thomas Seyfried, profesor biologii Boston College. Wskazuje ono na to, że genetyczną niestabilność i w zasadzie wszystkie charakterystyczne cechy nowotworu, w tym efekt Warburga - produkcję energii przez komórki rakowe na drodze glikolizy tlenowej, przekształcającej glukozę w kwas mlekowy w obecności tlenu - można powiązać z upośledzoną funkcją mitochondriów, a zatem i metabolizmu energetycznego⁸.

Komórki złośliwych nowotworów są w stanie przeprogramować swoje przetwarzanie glukozy, a tym samym produkcję energii, przez ograniczenie metabolizmu energetycznego, w dużej mierze do glikolizy w cytoplazmie komórkowej. Jednakże proces ten jest bardzo nieefektywny. Mitochondria mogą wyprodukować ok. 20 razy więcej adenozyno- 5'-trifosforanu (ang. adenosine triphosphate, ATP) - energetycznej "waluty" komórek.

Aby zrównoważyć ową obniżoną efektywność, tkanki rakowe wypracowały zdolność do większej regulacji transporterów glukozy, w szczególności GLUT1, który znacząco zwiększa jej przepływ w komórkach⁶. Szybko rosnące guzy nowotworowe mają zazwyczaj tempo glikolizy do 200 razy wyższe niż zdrowe tkanki, z których pochodzą⁹.

Jak wszystkie komórki, te złośliwych nowotworów również wymagają sygnalizujących hormonów, które regulują ich wzrost i przetrwanie, w tym receptorów insulinopodobnego czynnika wzrostu (ang. insulin-like growth factor, IGF), wiążących IGF i insulinę, wydzielanych do krwioobiegu w odpowiedzi na spożycie węglowodanów. W odpowiedzi insulina aktywuje kilka ścieżek, które mogą zwiększyć przeżycie i wzrost guza.

Ze względu na wadliwe mitochondria komórki rakowe muszą również polegać na glukozie w zakresie naprawy uszkodzeń spowodowanych przez wolne rodniki. Podobnie jak normalne komórki są bowiem nieustannie atakowane przez te niestabilne cząsteczki, powstające w organizmie w toku naturalnych fizjologicznych procesów, jak również pod wpływem środowiska.

Dieta ketogeniczna

Jako że glukoza to dla wszystkich komórek rakowych napędzające metabolizm paliwo, naukowcy badają diety ketogeniczne w leczeniu nowotworów¹⁰. Przez prawie 100 lat były one skuteczne w kontrolowaniu napadów padaczkowych u dzieci¹¹. W latach 60. ubiegłego wieku powszechnie uznano je za jedną z najpopularniejszych metod leczenia otyłości i związanych z nią schorzeń¹².

Podstawę diety ketogenicznej pacjentów onkologicznych stanowi ścisłe ograniczenie spożycia węglowodanów (do 2-4% całkowitej podaży kalorycznej) w celu minimalizacji ich wpływu na poziom glukozy we krwi. Te składniki pokarmowe zastępuje się dużymi ilościami tłuszczów (75-80%), w postaci np. oleju kokosowego, awokado i tłustych ryb, i odpowiednimi ilościami białka roślinnego i zwierzęcego (12-20%)¹³. Jednakże pacjenci muszą kontrolować spożycie białka, ponieważ jego nadmiar może skutkować podniesieniem poziomu glukozy we krwi w wyniku procesu zwanego glukoneogenezą (tworzenia tego cukru ze składników innych niż węglowodany)¹⁴.

Dieta ketogeniczna powoduje wejście organizmu w stan ketozy. Gdy poziom glukozy we krwi jest niski, wątroba wskutek rozpadu tłuszczów produkuje ciała ketonowe. Dane wykazują, że w przeciwieństwie do normalnych komórek te rakowe nie mogą skutecznie wytwarzać energii z ciał ketonowych, lecz są pod tym względem ściśle uzależnione od glukozy¹⁴. A ponieważ stanowi ona dla nich źródło energii, dieta ketogeniczna mogłaby zwalczać nowotwór po prostu przez ograniczenie jej podaży¹⁵.

Ponieważ komórki rakowe wydają się nie posiadać metabolicznej elastyczności, by wykorzystywać ketony jako źródło energii, dieta ketogeniczna może destabilizować DNA tkanki guza i ograniczać jego wzrost, a więc zwiększać wskaźnik przeżycia pacjentów onkologicznych¹⁶. Sensowne jest również założenie, że redukcja podaży glukozy osłabi zdolność nowotworu do naprawy jego uszkodzonych komórek¹⁷. Może to być jeden z powodów, dla których ograniczenie jej spożycia w ramach diety ketogenicznej wydaje się poprawiać wyniki radio- i chemioterapii¹⁸.

We wstępnym badaniu z udziałem 10 pacjentów w zaawansowanym stadium raka badano hipotezę dotyczącą tego, że niskowęglowodanowa dieta ketogeniczna może hamować wzrost nowotworu przez redukcję wydzielania i ilości krążącej we krwi insuliny. Po ok. miesiącu okazało się, że stopień ketozy był związany ze stabilizacją guza lub częściową remisją¹⁹.

Wygląda na to, że istnieje realne prawdopodobieństwo, iż dieta ketogeniczna wspomaga redukcję rozwoju niektórych rodzajów raka. Jednakże dowody w tym zakresie są obecnie ramowe. Większość badań stanowią testy na zwierzętach i opisy przypadków. Aktualnie prowadzonych jest zaledwie kilka szerzej zakrojonych, randomizowanych, kontrolowanych prób klinicznych.

Zasady odżywiania

Dieta niskowęglowodanowa to jedna z wielu interwencji w zakresie żywienia i trybu życia, które można zastosować w leczeniu raka. Na pewno jest ona jednak bardzo obiecująca.

Dieta ketogeniczna ma jednakże swoje wady: wymaga ścisłego przestrzegania zaleceń i uważnego monitorowania przez profesjonalnego dietetyka, zorientowanego w wymaganych testach metabolicznych, przeciwwskazaniach zdrowotnych i farmakologicznych.

Specjalista powinien być również pewien, że dieta nie pozbawi pacjenta niezbędnych makro- (węglowodanów, tłuszczów, białek) lub mikroskładników (witaminy, minerały). Istotne są także przeciwnowotworowe nutraceutyki (np. kurkumina, kwasy tłuszczowe omega-3, polifenole z zielonej herbaty), które należy rozważyć w ocenie diety²⁰. Jak w przypadku każdej interwencji żywieniowej w leczeniu onkologicznym, niezbędne jest podejście multidyscyplinarne. Warto uwzględnić badanie synergicznych interakcji między różnymi kuracjami, które mogą zwiększyć skuteczność leczenia²¹. 

Jak więc chory na nowotwór powinien zaplanować dietę? Na początku należy wyeliminować z jadłospisu wszystkie cukry, zboża, fasolę i inne produkty bogate w skrobię. Cukry sprzedaje się pod wieloma różnymi postaciami, np. dekstrozy, maltodekstryny, syropu kukurydzianego i z agawy, warto więc mieć tego świadomość i nauczyć się czytać etykiety. Jeśli to zbyt daleko idące ograniczenia, na początku można zrezygnować ze wszystkich cukrów, następnie z rafinowanych zbóż, a później w całości wyeliminować tę grupę pokarmów.

Jeśli pacjent wciąż chce pozostawić w diecie rośliny strączkowe, może spożywać kiełki. W procesie kiełkowania skrobia przekształci się w celulozę i inne niestrawne węglowodany, które nie rozpadną się w przewodzie pokarmowym, a więc nie zwiększą podaży glukozy.

Oczywiście nie można być na diecie całkowicie pozbawionej glukozy. Jednakże dzięki koncentracji na nadziemnych warzywach, dobrej jakości białkach, orzechach i jagodach da się uniknąć jej przypływów, będących skutkiem spożycia cukrów (wszelkiego rodzaju), zbóż i innych produktów skrobiowych.

Xandria Williams i Patricia Daly

Zaczerpnięto z książki pt. "The Cancer Revolution: Integrative Medicine and the Future of Cancer Care" ("Nowotworowa rewolucja: medycyna integracyjna i przyszłość opieki onkologicznej") pod redakcją Patricii Peat (2016).