Nasze magazyny
Jakie są objawy ukąszenia zakażonego kleszcza?
Od 1 stycznia do 15 kwietnia bieżącego roku odnotowano w Polsce 2753 przypadki boreliozy oraz 47 przypadków kleszczowego zapalenia mózgu. W tym samym okresie 2022 r. potwierdzono 1423 przypadki boreliozy i 14 zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu1.
Wczesne objawy ukąszenia zakażonego kleszcza to:
- dolegliwości grypopodobne,
- gorączka, dreszcze,
- zmęczenie,
- ból głowy i gardła
- inne symptomy bólowe o różnym natężeniu
- pierścień wokół centralnej plamki, który może się z czasem powiększać (tzw. rumień wędrujący).
W przypadku braku antybiotykoterapii objawy będą postępować. Mogą pojawić się:
- zapalenie stawów (w szczególności kolanowych) lub ich ciężki ból i obrzęk,
- wysypki,
- bóle głowy,
- zaburzenia koncentracji,
- zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego,
- zaburzenia rytmu pracy serca,
- częściowy niedowład twarzy,
- rozdzierające bóle,
- odrętwienie
- mrowienie dłoni i stóp.
Jak wygląda leczenie boreliozy aromaterapią?
W przypadku nawet 20% pacjentów takie objawy jak zmęczenie i rożnego stopnia dolegliwości bólowe mięśni i stawów utrzymują się nawet po leczeniu. Opisano to jako zespół poboreliozowy lub też przewleką boreliozę, która nie ma wyraźnie ustalonych objawów klinicznych lub definicji. Z tego powodu, a także dlatego że objawy są obserwowane nawet u osób bez potwierdzonej badaniami infekcji B. burgdorferi, wielu ludzi wciąż nie wierzy w istnienie tego schorzenia. Jednakże badania na zwierzętach wykazują, że mimo antybiotykoterapii myszy mogą pozostawać zakażone. Jeśli w ciągu 48 godz. podejmie się leczenie, wystąpienie boreliozy uważa się za bardzo mało prawdopodobne
Ponadto te rozpoczynające leczenie w przewlekłym stadium infekcji są szczególnie podatne na jej dalszy rozwój1. W przypadku wcześnie zdiagnozowanych infekcji krótka seria doustnej antybiotykoterapii (doksycyklina lub amoksycylina) jest w większości przypadków skuteczna. W razie braku odpowiedzi leki zwykle przyjmuje się do miesiąca. Niestety, jak wykazują badania, w przypadku utrzymywania się objawów po tym czasie podawanie antybiotyków jest bezskuteczne, a może nawet niebezpieczne.
Niedawno zalecane konwencjonalne opcje w przypadkach przewlekłej boreliozy ograniczono do terapii poznawczo-behawioralnej i programów ćwiczeń aerobowych o niskiej intensywności2. Jednakże naukowcy ze Szkoły Zdrowia Publicznego im. Johnsa Hopkinsa i Bloomberga dokonali teraz przełomowego odkrycia. Jak się okazuje, kilka pozyskiwanych z roślin olejków eterycznych może skutecznie łagodzić objawy boreliozy utrzymujące się po standardowej antybiotykoterapii.
Zawierają one ulotne związki chemiczne i są bardzo niestabilne, a ich składniki mogą szybko tracić na jakości.
Osobom cierpiącym na przewlekłą boreliozę Linda Anne Kahn rekomenduje indywidualnie dobrane mieszanki olejków eterycznych oraz wsparcie układu limfatycznego. Olejki eteryczne zabijały antybiotykooporne rodzaje bakterii powodującej boreliozę.
Wiążąca się z nimi aromaterapia to integracyjna, holistyczna praktyka. Wykorzystuje olejki eteryczne pozyskiwane różnymi metodami, w większości przez destylację parą wodną. Dr n. med. Ying Zhang, profesor na Wydziale Mikrobiologii Molekularnej i Immunologii Szkoły Zdrowia Publicznego im. Johnsa Hopkinsa i Bloomberga, wraz ze współpracownikami testował zestawy olejków pod kątem ich możliwości likwidacji antybiotykoopornego rodzaju powodującej boreliozę bakterii.
Forma ta wciąż ukrywa się w układzie odpornościowym, kiedy choroba przechodzi w stan przewlekły. Póki co naukowcy rozpoznali grupę olejków, które – nawet w niskich stężeniach – są skuteczniejsze niż daptomycyna, jeden ze standardowych antybiotyków stosowanych w leczeniu przewlekłej boreliozy.
Odkryliśmy, że te olejki eteryczne zabijały antybiotykooporne rodzaje bakterii powodującej boreliozę nawet lepiej niż rutynowa antybiotykoterapia – mówi prof. Zhang. Wyniki pierwszego badania opublikowano w 2017 r. Naukowcy odkryli w nim, że już niskie stężenia pozyskiwanych z oregano, goździka i kory cynamonowca olejków eterycznych były w stanie zwalczać B. burgdorferi.
W badaniu kontrolnym, którego wyniki opublikowano w 2018 r., wskazali kolejnych 10 olejków o takich właściwościach. Mogły one uśmiercać patogen nawet w rozcieńczeniu 1:10003. Zidentyfikowane płyny o najlepszych właściwościach bakteriobójczych pozyskano z czosnku, mirrowca, liści tymianku, owoców korzennika lekarskiego (ziela angielskiego), nasion kminu rzymskiego, eukaliptusa cytrynowego, werbeny egzotycznej, pachnącego situ, drewna Amyris balsamifera i kolczastego kwiatu lilii imbirowej.
Na tym etapie te olejki wydają się bardzo obiecujące jako propozycja terapii przewlekłej boreliozy, ale ostatecznie potrzeba odpowiednio zaprojektowanych badań klinicznych – mówi prof. Zhang.
Olejki eteryczne działają czy nie?
Badanie okrzyknięto przełomowym, a niektóre strony internetowe już zamieszczają przepełnione ekscytacją twierdzenia, według których dzięki zastosowaniu tych olejków eterycznych można "wyleczyć boreliozę w ciągu 8 dni". Jednakże według Roberta Tisseranda, konsultanta w tej dziedzinie i założyciela Instytutu Tisseranda w Londynie, mimo faktu, że odkrycia są obiecujące, zamieszczanie takich nieuzasadnionych komunikatów jest zdecydowanie niewłaściwe.
– Nie chcę, by porzucono ideę leczniczego działania. Jednakże ludzie mają tendencję do całkowitego przyjmowania takich rzeczy, ponieważ – jak myślę – istnieje rozdźwięk między pojęciem wielu osób na temat tego, co może zdziałać aromaterapia, a tym, co faktycznie można dzięki niej uzyskać – mówi specjalista.
Tisserand podkreśla, że z naukowego punktu widzenia brakuje jeszcze dowodów na to, iż jakikolwiek konkretny olejek eteryczny może "wyleczyć" jakąkolwiek chorobę. Nie oznacza to oczywiście, że nie mają one leczniczych właściwości – mają. I istnieją setki, jeśli nie tysiące, potwierdzających to badań.
– Prawda jest gdzieś pośrodku. Istnieją np. dowody na temat olejku miętowego i zespołu jelita drażliwego. Badania kliniczne trwają od 1977 r., a ich efekty są dosyć solidne – mówi Tisserand. Zaleca przy tym ostrożność i zwraca uwagę na konieczność dalszych analiz. – W przypadku ogólnoustrojowej infekcji, jaką jest borelioza, jest tyle pytań do uwzględnienia. Co trzeba przyjąć? W jakiej dawce? Z czym?
Czy powinno to być w mikrokapsułce? Czy powinno być przyjęte z olejem roślinnym? Jaka jest najlepsza droga podania? To ten sam proces, jaki zachodzi przy opracowywaniu jakiegokolwiek leku. Ludzie muszą zrozumieć, co naprawdę działa – tłumaczy ekspert.
Działanie olejków eterycznych
Każdemu odczuwanemu przez człowieka zapachowi odpowiada miejsce receptorowe w rzęskach, czyli włoskach w nosie. Znajduje się w nim ponad 20 mln receptorów nerwowych. Podczas wdychania zapachu olejku następuje ich aktywacja. W tym momencie sygnał elektryczny podąża przez nerw węchowy bezpośrednio do układu limbicznego.
Kiedy tam dociera, przywołuje myśli, wspomnienia, uczucia i emocje – całą kaskadę biochemicznych i neurochemicznych reakcji charakterystycznych dla poszczególnych olejków eterycznych.
Te wydzielane przez mózg neurochemiczne substancje oddziałują na różne ośrodki, takie jak przysadka mózgowa, tzw. gruczoł kontrolny organizmu, regulujący wzrost, funkcje seksualne i metabolizm, jak również takie obszary mózgu jak podwzgórze i ciało migdałowate. Wszystkie mogą mieć znaczący wpływ psychologiczny i emocjonalny.
Olejki eteryczne oczywiście wchłaniają się przez skórę, a następnie trafiają przez krwiobieg do wszystkich narządów organizmu. – Są specyficzne dla pewnych organów – mówi holistyczna uzdrowicielka i aromaterapeutka Linda Anne Kahn.
– Niektóre olejki naprawdę wyrównują poziomy hormonów, np. z szałwii muszkatołowej i szałwii. Inne, np. z niebieskiego rumianku, zawierają seskwiterpeny, czyli związki przeciwzapalne produkowane przez rośliny i owady jako chemiczne czynniki obronne.
Można je stosować w przypadku chorób skóry, takich jak łuszczyca i egzema, ran i innych podrażnień – wylicza specjalistka.
Wbrew powszechnej opinii olejki nie są po prostu poprawiającymi samopoczucie produktami. Większość tych zidentyfikowanych przez zespół Zhanga stosuje się w medycynie od tysięcy lat. Mają złożone, silne działanie o szerokim spektrum. Na przykład olejek z kminu rzymskiego okazał się obiecujący w terapii pacjentów z zespołem jelita drażliwego oraz w obniżaniu poziomu glukozy, insuliny i cholesterolu we krwi. Z kolei u szczurów był w stanie ograniczyć reakcję na stres i stymulować szybsze przywoływanie w pamięci obrazów4.
Natomiast olejek ze słodkiej pomarańczy z powodzeniem stosowano jako środek przeciwlękowy5, olejek miętowy w połączeniu z etanolem niweluje bóle głowy, a z eukaliptusowym poprawia funkcje poznawcze i zwiększa rozluźnienie mięśni6. Obecnie uważa się, że olejek rumiankowy, tradycyjny perski lek przeciwbólowy, łagodzi migreny7. Lawendowy ma dobrze znane właściwości poprawiające jakość snu8, a w badaniach laboratoryjnych i na zwierzętach wykazał działanie przeciwzapalne9.
Olejki eteryczne nie są po prostu poprawiającymi samopoczucie produktami. Większość stosuje się w medycynie od tysięcy lat. Mają złożone, silne działanie o szerokim zakresie.
Olejek eteryczny z jałowca kolczastego również redukuje stan zapalny w badaniach laboratoryjnych10. Ten z drzewa herbacianego (Melaleuca alternifolia) ma doskonałe właściwości przeciwbakteryjne i – jak wykazano – chroni myszy przed pleśniawką11. Olejki z trawy cytrynowej i bazylii również mają silne działanie antybakteryjne i okazały się skuteczne w zwalczaniu m.in. zakażeń gronkowcowych12.
Holistyczny protokół
Linda Anne Kahn, certyfikowana aromaterapeutka, praktyk medycyny holistycznej i terapeutka obrzęków limfatycznych, w leczeniu boreliozy i jej form przewlekłych stosuje integracyjną metodę.
Uważam, że praca z układem limfatycznym jest absolutnie kluczowa, w dużej mierze dlatego, że pacjenci mogą doświadczać reakcji Herxheimera, która obejmuje objawy odtruwania pojawiające się wraz z wybijaniem powodujących chorobę bakterii oraz likwidacją kilku koinfekcji i grzybów.
Tymczasem drenaż limfatyczny może mieć działanie przeciwzapalne i łagodzić dolegliwości – wyjaśnia Kahn. Jednocześnie ekspertka zdecydowanie poleca pracę z doświadczonym, certyfikowanym aromaterapeutą.
– Wewnętrzne, doustne podawanie olejków eterycznych powinno być bardzo, bardzo ostrożne. Aplikujący naprawdę musi rozumieć ich działanie, a dawka jest całkowicie uzależniona od konkretnego klienta – ostrzega Kahn.
Olejki eteryczne, które specjalistka obecnie najczęściej rekomenduje w przypadku boreliozy w celu wsparcia antywirusowego i antybakteryjnego, to te z melisy lekarskiej, tymianku, goździka, oregano, drzewa herbacianego, kadzidłowca i cynamonowca.
Dawki różnią się w zależności od klienta, ale generalnie można je doustnie przyjmować w następujący sposób:
- 1 kropla każdego z tych olejków eterycznych 3 razy dziennie przez tydzień w warzywnej kapsułce z oliwą z oliwek lub chlorellą w proszku. Następnie należy zrobić tygodniową przerwę i sprawdzić swój stan.
W przypadku utrzymywania się objawów tygodniową kurację należy powtórzyć, a następnie zakończyć. Nie wolno po prostu bezrefleksyjnie kontynuować przyjmowania olejków. Jako dodatek Kahn rekomenduje cotygodniowy manualny drenaż limfatyczny, który będzie miał działanie przeciwzapalne i może obniżyć poziom kortyzolu, często podwyższony u pacjentów z boreliozą. Wywołuje on również głęboki stan relaksacji.
Dodatkowe zabiegi dla pacjentów z boreliozą:
- cotygodniowe zabiegi hydrokolonoterapii,
- jeśli to możliwe, codzienna wizyta w saunie na podczerwień, jeśli nie – cotygodniowa,
- kąpiele w soli Epsom,
- szczotkowanie skóry na sucho szczotką z naturalnego włosia w celu pobudzenia przepływu limfy, poprawy krążenia, złuszczenia skóry i wspomagania odtruwania,
- eliminacja glutenu i cukru z diety.
Chociaż żaden konkretny olejek eteryczny nie jest lekarstwem na raka, kilka wykazało przeciwnowotworową aktywność. Póki co najbardziej obiecujące jest odkrycie, że niektóre z nich mogą zwiększać skuteczność powszechnie stosowanych w chemioterapii leków, w tym paklitakselu i docetakselu. Wykazują także działanie wzmacniające układ odpornościowy u pacjentów onkologicznych13.
Kwas bosweliowy, pozyskiwany z żywicy kadzidłowca, wykazał w badaniach laboratoryjnych pewne działania przeciwnowotworowe m.in. w przypadku raka jelita grubego14.
"Olejkami wyleczyłam obrzęk limfatyczny"
W 1988 r. u 41-letniej Patricii z San Diego zdiagnozowano obrzęk limfatyczny. W tamtym okresie wielu lekarzy nie znało tego schorzenia, a większość nigdy nie słyszała o masażu limfatycznym, zwanym również drenażem.
Przez kolejne 12 lat, jak mówi Patricia, wielokrotnie występowały u niej nieregularne zapalenia tkanki łącznej, w wyniku których trafiała na szpitalny oddział ratunkowy ze znaczną opuchlizną kończyn dolnych. Dwukrotnie omal nie doszło z tego powodu do zgonu.
W 1999 r. Patricia poznała specjalistkę z San Diego. – Stanowczo uważam, że gdybym nie znalazła Lindy Anne Kahn i nie była pod jej opieką przez ostatnich 19 lat, już bym nie żyła – mówi kobieta. Typ obrzęku limfatycznego Patricii był skomplikowany.
Jednakże, jak mówi, dzięki drenażowi i olejkom eterycznym, które zaleciła Kahn, jej stan zdrowia gwałtownie się poprawił. Ekspertka poleciła jej na nerki i węzły chłonne olejek jałowcowy, a lawendowy w celu leczenia skóry i na bóle głowy.
Miętowy zasugerowała do wsparcia oddychania, cytrynowy na wodzie na pobudzenie krążenia, ten z drewna cedrowego miał wspomóc relaksację, a z drzewa herbacianego chronić przed infekcją. Patricia używa również w domu dyfuzorów zapachowych z rozcieńczonymi olejkami eterycznymi.
– Rzadko mam zapalenie tkanki łącznej. Lepiej sypiam, nie przeziębiam się, skóra jest zdrowsza, skończyły się problemy z żołądkiem i tylko od czasu do czasu boli mnie głowa – cieszy się Patricia.
Borelioza – jak ograniczyć ryzyko zachorowania?
- Podczas pieszych wycieczek na nieosłoniętą skórę stosuj środek odstraszający owady.
- Postaraj się nie zapuszczać w wysokie trawy i trzymaj się utartych szlaków.
- Nawet przy wysokiej temperaturze na obszarach zalesionych lub polach noś koszule z długim rękawem i długie spodnie i wsuwaj nogawki w skarpety.
- Ubrania powinny mieć jasne kolory, co pomoże zauważyć kleszcza, zanim zetknie się on ze skórą.
- Pod koniec wycieczki poszukaj na sobie kleszczy i natychmiast je usuń. Pamiętaj o sprawdzeniu włosów i skóry głowy.
- Zwierzęta domowe gruntownie wyczesz specjalnym grzebieniem do pcheł/kleszczy. Pamiętaj również o sprawdzeniu fałdów wokół uszu i między palcami.
- Nie zapomnij o sprawdzeniu u dzieci okolic głowy i karku, łącznie ze skórą głowy.
Właściwa metoda usuwania kleszczy
Pęsetą o drobnych końcówkach chwyć kleszcza możliwie najbliżej powierzchni skóry i powoli i delikatnie pociągnij do góry. Nie szarp kleszcza, ponieważ może to spowodować oddzielenie głowy od ciała i pozostanie na skórze.
Jeśli dojdzie do oderwania głowy kleszcza, wetrzyj w tę okolicę alkohol i zastosuj jałową igłę do jej wydobycia. Następnie cały obszar ukąszenia i ręce przemyj alkoholem, jodyną lub wodą z mydłem.
Co wpływa na skuteczność olejków eterycznych?
Jednym z powodów, dla których tak trudno przeprowadzić badania olejków eterycznych i uzyskać wiarygodne, powtarzalne wyniki, jest fakt, że nawet te wysokogatunkowe różnią się między sobą pod względem składu. Miejsce pochodzenia używanych do produkcji roślin ma wpływ na chemiczną strukturę olejku podczas destylacji. Jeśli te same gatunki uprawia się w różnej temperaturze lub wilgotności powietrza, powstałe z nich olejki eteryczne będą miały nieco inny skład.
Ta sama roślina hodowana na różnych wysokościach również wyprodukuje inne związki chemiczne, co będzie miało przełożenie na produkt końcowy – znany jako chemotyp. Dostęp do światła, zawartość tlenu w powietrzu, warunki przechowywania, wykorzystywana część rośliny, temperatura otoczenia – wszystko to ma wpływ na uzyskany olejek.
Chromatografia gazowa w połączeniu ze spektrometrią mas – metoda ilościowego określania konkretnych cząsteczek substancji na podstawie ich masy i właściwości chemicznych – to preferowana technika identyfikacji pojedynczych składowych olejku eterycznego. Linda Anne Kahn, certyfikowana aromaterapeutka kliniczna z San Diego, która praktykuje medycynę holistyczną, jest przekonana, że – przynajmniej w tym momencie – nie udowodniono, by olejki leczyły boreliozę.
– Mogą jednak wesprzeć organizm, kiedy walczy z chorobą – wskazuje. Jak mówi, olejek rozmarynowy doskonale łagodzi towarzyszące boreliozie zaburzenia koncentracji, podobnie jak bazyliowy. Rozmaryn jest również pomocny w przypadku zmęczenia, jakie powoduje choroba, a cynamon to znakomity środek przeciwpasożytniczy.
Tymczasem olejki z drzewa herbacianego i tymiankowy mają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, które są skuteczne w zwalczaniu koinfekcji. W przypadku neuropatii kończyn Kahn stosuje olejki rumiankowy i miętowy. Jak twierdzi, melisa lekarska jest szczególnie istotna dla pacjentów z boreliozą, ponieważ ma działanie przeciwwirusowe oraz jest środkiem uspokajającym (substancją kojącą nerwy), który wspomaga stabilizację nastroju.
– Wybieram moje olejki eteryczne w zależności od objawów poszczególnych klientów, nie używam za każdym razem tych samych. Pytam, które konkretnie obszary ciała powodowały w tym tygodniu problemy, a następnie przygotowuję mieszankę. Wszyscy dobrzy aromaterapeuci będą pracować w ten sposób – mówi Kahn.
Inne zastosowania olejków eterycznych
Olejki eteryczne, które – jak wykazano – zabijają powodujące boreliozę bakterie, mają wiele innych właściwości i długą historię wykorzystywania w medycynie. Nie było wystarczających badań wykazujących, które dokładnie składniki są skuteczne w leczeniu konkretnych chorób, jakie mechanizmy biorą w tym udział, jakie są odpowiednie dawki czy też jaki jest ich długoterminowy wpływ. Póki co znane są jednak poniższe informacje.
- Oregano (Origanum vulgare)
Olejek eteryczny z oregano to środek przeciwbakteryjny o silnym działaniu na oporne na wiele leków szczepy bakterii15. Jest również antyoksydantem oraz – przynajmniej u zwierząt – redukuje ból i stan zapalny16.
- Kora cynamonowca (Cinnamomum cassia)
Aldehyd cynamonowy – aktywny składnik cynamonu – to silny przeciwutleniacz. Ma również działanie przeciwzapalne, poprawia kontrolę poziomu glukozy we krwi u diabetyków oraz wykazuje aktywność przeciwbakteryjną, przeciwgrzybiczą i przeciwdrożdżakową. Informowano również, że chroni przed chorobami sercowo-naczyniowymi i może mieć potencjał w profilaktyce lub leczeniu zaburzeń neurologicznych, jak choroby Alzheimera i Parkinsona17.
- Goździkowiec korzenny (Syzygium aromaticum)
Olejek goździkowy to skuteczny środek przeciwbakteryjny do stosowania zewnętrznego i w przypadku infekcji jamy ustnej18. Jest również przydatny w mieszankach olejków mających uśmierzać ból19. Należy jednakże zauważyć, że olejek goździkowy może silnie podrażniać skórę. Maksymalne zalecane do stosowania przez Tisseranda stężenie to zaledwie 0,5%.
- Czosnek pospolity (Allium sativum)
Składniki czosnku mają działanie przeciwbakteryjne i uważa się, że obniżają ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, jak również je leczą. Jest również postrzegany jako potencjalnie przydatny środek przeciwnowotworowy. Badania naukowe wskazują na to, że jedzenie czosnku może obniżać ciśnienie tętnicze, poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi oraz wspomagać profilaktykę miażdżycy20.
- Jagody korzennika lekarskiego (Pimenta officinalis)
Erycyfolina – składnik ziela angielskiego – blokuje receptory androgenowe (męskich hormonów płciowych) u chorych na raka prostaty. W badaniach laboratoryjnych wykazano, że spowalnia rozwój nowotworu, hamuje proliferację jego komórek i tworzenie kolonii oraz inicjuje śmierć komórkową21.
- Mirrowiec (Commiphora myrrha)
Aromatyczną gumową żywicę mirrowca tradycyjnie stosowano w leczeniu chorób zapalnych, dolegliwości żołądkowych, infekcji skórnych i bólu. Wykorzystywano ją również do oczyszczania ran i owrzodzeń. Badania wykazują przeciwzapalne, antystatyczne i przeciwbakteryjne właściwości mirrowca22.
- Tymianek (Thymus vulgaris)
Tymianek to roślina stosowana w medycynie od tysięcy lat, która – jak się uważa – ma właściwości przeciwbakteryjne, przeciwkaszlowe, przeciwskurczowe i antyoksydacyjne, jednak przeprowadzono tylko kilka badań klinicznych dotyczących jej skuteczności. Składnik tymianku tymol dodaje się do antyseptycznych płynów do płukania jamy ustnej w celu wspomagania redukcji tworzenia płytki nazębnej i zapalenia dziąseł. Badania wykazały, że roślina ta ma właściwości przeciwzapalne, jak również przeciwbakteryjne (m.in. przeciwko E. coli)23.
- Kmin rzymski (Cuminum cyminum)
Ta starożytna roślina lecznicza i przyprawa była szeroko stosowana w leczeniu problemów trawiennych. Badania wykazały, że kmin rzymski może mieć właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe24. Wspomaga również redukcję masy ciała i obniżanie BMI, poziomu cholesterolu, trójglicerydów i lipoprotein niskiej gęstości (LDL) we krwi na czczo, a zwiększa stężenie lipoprotein wysokiej gęstości (HDL, czyli tzw. dobrego cholesterolu)25.
- Drewno amyrisowe (Amyris balsamifera)
Zgłoszono, że łagodzi stan zapalny w przebiegu chorób skóry26.
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH)
- Swiss Med Wkly, 2016; 146:w14353
- Antibiotics (Basel), 2018; 7. pii: E89; Front Med (Lausanne). 2017; 4: 169
- Middle East J Dig Dis, 2013; 5:217–22; Phytother Res, 2003; 17: 299–305; Pharm Biol, 2011; 49: 702–8
- J Altern Complement Med, 2012;18: 798–804
- Cephalalgia, 1994; 14: 228–34
- Med Hypotheses, 2014; 83:566–9Iran Red Crescent Med J, 2015;17: e25880
- Evid Based Complement Alternat Med, 2018; 2018:1413940
- Planta Med, 2010; 76: 303–8
- Clin Microbiol Rev, 2006; 19: 50–62; Biol Pharm Bull, 2012;35: 861–5
- J Environ Biol, 2015; 36: 1329–36
- Evid Based Complement Alternat Med, 2018; 2018:3149362
- Carcinogenesis, 2012; 33: 2441–9; J Ethnopharmacol, 2016; 191: 315–23
- Front Microbiol, 2016; 7: 760
- J Food Biochem, 2000; 24, 453–65;Naunyn Schmiedebergs Arch Pharmacol,2012; 385: 253–63
- Evid Based Complement Alternat Med,2014; 2014: 642942
- Braz J Microbiol, 2012; 43: 1255–60
- Molecules, 2016; 21: 20
- Avicenna J Phytomed, 2014; 4: 1–14
- Carcinogenesis, 2013; 34: 1822–32
- Pharmazie, 2003; 58: 163–8; Sci Rep,2015; 5: 13668
- Nat Prod Commun, 2017; 12: 611–4; Vet World. 2018 Nov;11(11):1539-1550
- Phytother Res, 2003; 17: 299–305
- Complement Ther Clin Pract, 2014; 20:297–301
- Evid Based Complement Alternat Med,2017; 2017: 4517971
- Jakie są objawy ukąszenia zakażonego kleszcza?
- Jak wygląda leczenie boreliozy aromaterapią?
- Olejki eteryczne działają czy nie?
- Działanie olejków eterycznych
- Borelioza – jak ograniczyć ryzyko zachorowania?
- Właściwa metoda usuwania kleszczy
- Co wpływa na skuteczność olejków eterycznych?
- Inne zastosowania olejków eterycznych
