Probiotyki i prebiotyki - przyjaciele jelit

Stres, zanieczyszczenia, antybiotyki, leki antydepresyjne, zła dieta, żywność wysokoprzetworzona, konserwanty, popularne środki przeciwbólowe i tabletki antykoncepcyjne - to wszystko zaburza delikatną równowagę biomu jelitowego, która w naszym organizmie nie tylko pomaga nam trawić pokarmy, lecz również wytwarza niezbędne dla zdrowia witaminy, chroni i odżywia ścianę jelita oraz stoi na pierwszej linii obrony przed zarazkami¹. Jakie są tego konsekwencje? Najnowsze badania wskazują na mikrobiologiczną przyczynę wielu schorzeń, takich jak otyłość, insulinooporność i cukrzyca typu 2, a także choroby z autoagresji i neurodegeneracyjne.

Aby zachować zdrowie, trzeba więc zadbać o własny biom jelitowy. Odbudowanie jej prawidłowego składu to proces długotrwały. Czasami potrzeba aż roku, np. po antybiotykoterapii, aby jelita zostały zasiedlone przez bakterie dobroczynne. Najlepsze rezultaty daje wprowadzenie na stałe prozdrowotnych nawyków żywieniowych. Do diety warto włączyć produkty, które odżywiając biom jelitowy, wpływają pośrednio na nasze zdrowie¹.

Biom jelitowy podczas trawienia w jelicie grubym błonnika pozyskuje z niego aż 80-200 kcal energii dziennie, co nie jest bez znaczenia dla naszej tuszy. Skala tego zjawiska zależy od składu bioty⁹

Prebiotyki

Można powiedzieć, że prebiotyki to pokarm nie dla nas, ale dla bioty zasiedlającej nasz przewód pokarmowy. Trafiają one do jelita grubego praktycznie niestrawione i tam rozkładane są przez dobroczynne bakterie jelitowe, które tym samym mogą przetrwać i się rozwijać². Jak prebiotyki działają i gdzie je znajdziemy?

Oligosacharydy to węglowodany, które pod wpływem działania bakterii jelitowych są przekształcane w procesie fermentacji w kwas mlekowy oraz krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Zadaniem kwasu mlekowego jest obniżenie pH treści jelitowej, co chroni przed rozwojem chorobotwórczych bakterii, które z reguły wolą środowisko bardziej obojętne lub zasadowe. Z kolei krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, szczególnie kwas masłowy, a także octowy i propionowy, odżywiają komórki ściany jelit, odpowiadają za ich prawidłowe funkcjonowanie oraz zapobiegają tzw. przeciekaniu jelit. Stymulują również odnowę nabłonka jelitowego.

Prawidłowy biom jelitowy zabezpiecza nas przed bakteriami chorobotwórczymi. Wytwarza bowiem wokół siebie środowisko niekorzystne dla patogenów. Część bioty jest nierozerwalnie związana ze ścianą jelita, którą ochrania i odżywia, a część bytuje w treści pokarmowej, wspomagając trawienie i produkując witaminy¹

Prebiotyki działają przeciwzapalnie, przyspieszają gojenie drobnych uszkodzeń w przewodzie pokarmowym. To dzięki nim możliwe jest wchłanianie niektórych składników odżywczych, np. mikroelementów. Zapobiegają także rozwojowi nowotworów³. Oligosacharydy o działaniu prebiotycznym możemy znaleźć w pokarmach pod postacią FOS - fruktooligosacharydów, GOS - galaktooligosacharydów, IMO - izomaltooligosacharydów i XOS - ksylooligosacharydów. Bogatym źródłem FOS są banany, cebula, czosnek, pszenica, szparagi, ziemniaki, naturalny miód, cykoria, korzeń mniszka lekarskiego, topinambur, por, karczoch i pomidory. Z kolei GOS znajdziemy w soczewicy, ciecierzycy i fasoli. IMO pozyskiwane są ze skrobi pochodzącej najczęściej z ziemniaków i kukurydzy, a XOS występują w nasionach zbóż i traw³.

Zdrowa biota zamieszkuje tylko zdrowe jelita. Aby mogły prawidłowo pracować, w naszej diecie musi znaleźć się także błonnik, czyli przede wszystkim celuloza, hemiceluloza, pektyny, gumy i ligniny. Ich zadaniem, poza działaniem prebiotycznym, jest zapewnienie odpowiedniej perystaltyki jelit i uregulowanie wchłaniania substancji odżywczych. Odpowiednią ilość błonnika w diecie zapewni spożywanie pełnoziarnistego pieczywa, warzyw, owoców, ryżu, kasz i otrębów zbożowych⁴.

Według najnowszych badań nieprawidłowy skład bioty odpowiada za rozwój nawet tak poważnych chorób jak alzheimer. Szkodliwe bakterie jelitowe przedostają się bowiem również do mózgu, gdzie inicjują proces neurodegeneracji. Naturalnym źródłem dobroczynnych bakterii są fermentowane przetwory mleczne: zsiadłe mleko, kefiry, jogurty i sery dojrzewające, a także kiszonki

Probiotyki

Pod tą nazwą kryją się szczepy dobroczynnych bakterii jelitowych i drożdży, których zadaniem jest przywrócenie równowagi bioty. Naturalnym źródłem probiotyków są fermentowane przetwory mleczne: zsiadłe mleko, kefir, sery dojrzewające i jogurty, a także kiszonki (kiszone ogórki, kapusta, kimchi, natto, kombucha)⁵. W przewodzie pokarmowym żyje około tysiąca różnych gatunków drobnoustrojów, tworzących unikalny biom jelitowy. Jak mogą nam one pomóc w walce z chorobami?

Lactobacillus acidophilus - jedna z najważniejszych bakterii zapewniająca równowagę biomu jelitowego. Obniża pH treści jelitowej, zapobiega biegunkom zarówno bakteryjnym, jak i wirusowym oraz zaparciom. Łagodzi objawy nietolerancji laktozy. Zapobiega nieswoistemu zapaleniu jelit, wrzodziejącemu zapaleniu okrężnicy oraz chorobie wrzodowej żołądka. Odbudowuje biotę po antybiotykoterapii. Działa przeciwnowotworowo.

Lactobacillus plantarum - zapobiega przeciekaniu jelit i chorobom autoimmunologicznym. Podnosi odporność na infekcje. Łagodzi biegunki związane ze zmianą bioty u osób podróżujących. Obniża poziom cholesterolu i zapobiega chorobom układu krążenia.

Biota w procesie fermentacji przekształca węglowodany zaliczane do oligosacharydów, których źródłem są m.in. ziemniaki, szparagi i pomidory, w kwas mlekowy. Obniża on pH treści jelitowej, co zapobiega rozwojowi bakterii chorobotwórczych. Zrównoważona dieta ma sens!

Lactobacillus rhamnosus - zapobiega biegunkom wirusowym oraz bakteryjnym, a także zapaleniom układu moczowego i grzybicy pochwy. Zmniejsza objawy atopowego zapalenia skóry. Odbudowuje biom jelitowy po antybiotykoterapii.

Lactobacillus casei - łagodzi objawy i skraca czas trwania biegunek wirusowych i bakteryjnych. Chroni przed mutagenami pokarmowymi, dzięki czemu zapobiega rozwojowi m.in. raka jelita grubego.

Bifidobacterium bifidum - zapobiega chorobie wrzodowej, ponieważ pomaga zwalczyć Helicobacter pylori. Chroni przed nowotworami, wychwytując mutageny pokarmowe. Łagodzi objawy egzemy i atopowego zapalenia skóry. Wspomaga leczenie wrzodziejącego zapalenia okrężnicy.

Bifidobacterium infantis - łagodzi objawy zespołu jelita nadwrażliwego, zapobiega zapaleniom jelit.

Lipopolisacharydy znajdujące się w ścianach bakterii gram ujemnych, bytujących w naszych jelitach, regulują odpowiedź immunologiczną organizmu. Ich zbyt niski poziom uważany jest za jedną z przyczyn takich chorób metabolicznych jak cukrzyca typu 2, insulinooporność i miażdżyca¹⁰

Bifidobacterium longum - zapobiega nowotworom. Zmniejsza wchłanianie cholesterolu i trójglicerydów.

Escherichia coli - łagodzi objawy atopowego zapalenia skóry, alergii pokarmowej oraz zespołu jelita nadwrażliwego. Stosuje się ją również w leczeniu choroby Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelit.

Enterococcus faecium - obniża poziom cholesterolu i zapobiega chorobom serca oraz układu krążenia, a także rakowi okrężnicy.

Streptococcus thermophilus - reguluje metabolizm glukozy i chroni przed cukrzycą typu 2^5,6.

A może synbiotyk?

Synbiotykiem nazywamy połączenie prebiotyku i probiotyku, co w praktyce sprowadza się do powiązania zdrowej, bogatej w błonnik oraz oligosacharydy diety z naturalnymi źródłami probiotycznych bakterii. Synbiotyki dostępne są również w postaci suplementów. W jednej kapsułce znajdują się zarówno dobroczynne bakterie, jak i pokarm, dzięki któremu mogą one namnożyć się w przewodzie pokarmowym, by odbudować fizjologiczną biotę. Te stosunkowo nowe na rynku preparaty są doskonałym rozwiązaniem dla osób, które z różnych przyczyn nie są w stanie przestrzegać zdrowej diety, bez której przyjmowane probiotyki nie spełnią swojego zadania⁷. Co jeszcze możemy zrobić?

Odbudowa prawidłowej bioty to proces długotrwały. Nie ma także preparatu idealnego dla wszystkich. Coraz częściej wykonuje się zatem indywidualne badania biomu jelitowego, aby odpowiednio dobrać zarówno dietę, jak i suplementy dla konkretnego pacjenta. W przypadku ciężkiej i niepoddającej się leczeniu dysbakteriozy zdarza się, że lekarze proponują terapię polegającą na przeszczepie bakterii jelitowych od zdrowego dawcy⁸.

Ekspozycja już we wczesnym dzieciństwie na bakterie i ich toksyny powoduje wytworzenie u dziecka odporności i zapobiega rozwojowi atopowego zapalenia skóry i astmy¹⁰

Kamila Makowska-Serkis