Przeciążona i chora wątroba - jak leczyć i dbać o nią naturalnie?

Choć wątroba nie boli (bo nie jest unerwiona), to ma swój własny dość subtelny system flagowy. Swoje problemy może manifestować takimi objawami jak u Ciebie. Jednak może też swoje niezadowolenie sygnalizować na inne sposoby. Czerwona lampka powinna zapalić się, gdy zauważysz u siebie bladą skórę, na której pojawiają się przebarwienia i pieprzyki (a dotychczas tak nie było), nastąpiła utraty łaknienia, dokucza pęcherzyk żółciowy.

Czasami oznaką niedomagania wątroby są problemy z pamięcią i koncentracją. Okazuje się, że czasami mgła mózgowa swój początek ma nie w covidzie, a w ledwie zipiącej wątrobie. Dzieje się tak, bo gdy narząd ten jest przeciążony, nie dość sprawnie eliminuje z organizmu toksyny, a te zakłócają normalną pracę organizmu. Ich nagromadzenie wywołuje senność, brak energii i zmęczenie.

Praca i funkcje wątroby

Wątroba to największy gruczoł naszego organizmu, umiejscowiona jest w górnej części jamy brzusznej (pod prawym żebrem). Jest bardzo zapracowana, bowiem pełni ok. 400 różnych funkcji. To w niej odbywa się przemiana składników dostarczanych z pożywienia. Budujące ją hepatocyty uczestniczą w metabolizmie białek, lipidów, węglowodanów, żelaza, miedzi, witamin i leków, a także odpowiadają za produkcję żółci niezbędnej w procesach trawienia¹.

W hepatocytach wytwarzana jest również glukoza - podstawowe źródło energii dla człowieka - która później jest uwalniana do krwi. Niektóre badania na zwierzętach sugerują nawet, że w związku z tym nieprawidłowe funkcjonowanie wątroby może wpływać na rozwój insulinooporności i jej powikłań (w tym cukrzycy typu 2)².

Do jej zadań należy również produkcja hormonów oraz zwalczanie infekcji w organizmie. Jednym z najważniejszych zadań tego narządu jest zatrzymywanie obecnych w żywności chemikaliów, konserwantów, sztucznych dodatków i syntetycznych leków oraz wydalanie ich z organizmu.

Wychwytuje też szkodliwe produkty przemiany materii. W każdej minucie oczyszcza ok. 1,5 l krwi, która płynie do niego ze śledziony, żołądka i jelit żyłą zwrotną. Wątroba przechwytuje z niej składniki odżywcze i sole mineralne.

Ponieważ wszystkie składniki dostarczane do organizmu - zarówno te niezbędne do życia, jak i szkodliwe - prędzej czy później trafiają do wątroby, bardzo łatwo o jej przeciążenie. Niestety, zazwyczaj łatwo jest nam je przeoczyć.

Obecnie jedną z najczęstszych przyczyn jej nieprawidłowej pracy jest niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby (NAFLD), czyli zmiany związane z nieprawidłowościami metabolicznymi takimi, jak insulino oporność czy zespół metaboliczny oraz wtórne stłuszczenia, pojawiające się z innych przyczyn³.

Choć wątroba może pochwalić się imponującymi możliwościami regeneracyjnymi - dość łatwo może dojść do jej przeciążenia. Jej nieustanny kontakt z drobnoustrojami, alkoholem, toksynami i wirusami naraża gruczoł na szereg zmian: od dość łatwego do opanowania zapalenia, przez stłuszczenie i zwłóknienie, po marskość.

Również infekcje prowadzą do uszkodzenia jej struktury i funkcji. Zarówno wirusowe zapalenie wątroby, jak i choroby bakteryjne (np. borelioza) lub pasożytnicze (np. malaria) objawiają się czasem pogorszeniem metabolizmu białek, węglowodanów i tłuszczów, wynikającym z nieprawidłowej pracy hepatocytów⁴.

Jednak to nie patogeny, a dostarczane codziennie do organizmu toksyny są największym wrogiem tego organu. Ich nadmiar sprawia, że nie radzi on sobie z detoksykacją, co może objawiać się choćby złym samopoczuciem po obfitym posiłku. Na szczęście można temu zaradzić.

Stosowanie naturalnych środków w leczeniu chorób wątroby ma długą historię, począwszy od leczenia ajurwedyjskiego, a skończywszy na chińskich, europejskich i innych systemach medycyny tradycyjnej. Dziś coraz częściej naukowcy sięgają do tych zasobów i odkrywają siłę drzemiącą w roślinach. Jednak zioła to jedna z wielu opcji, jakie obecnie oferują nam nauka i praktyka.

Leki mogą być niebezpieczne dla wątroby

Według szacunkowych danych ok. 10% zapaleń wątroby ma charakter polekowy, a u osób starszych odsetek ten wzrasta nawet do 50%⁵. Antybiotyki beta-laktamowe, makrolidy i tetracykliny mogą powodować martwicę hepatocytów, zapalenie lub stłuszczenie wątroby, a także cholestazę, czyli zastój żółci.

Z kolei przedawkowanie paracetamolu to jedna z częstszych przyczyn ostrej niewydolności wątroby (ALF) - śmiertelnej choroby, która polega na gwałtownej utracie wydolności gruczołu⁶.

Do uszkodzenia wątroby może dojść również przy stosowaniu leków hormonalnych, które prowadzą do cholestazy na poziomie hepatocytów i uszkodzenia tych komórek⁷. Unikanie nadmiernej farmakoterapii jest elementem profilaktyki zaburzeń wątroby. Pacjenci z ostrym uszkodzeniem wątroby nie powinni sięgać po żadne środki hormonalne.

Alkohol jest toksyczny dla wątroby

Alkohol ma negatywny wpływ na funkcjonowanie wątroby. Dawka toksyczna dla męskiego narządu to 60-80 g czystego etanolu (co dopowiada 6 puszkom piwa lub litrowi wina), a u kobiet - 20-40 g⁸. Płeć piękna nie tylko słabiej toleruje na napoje procentowe, ale ma również gorsze rokowania w przypadku alkoholowego uszkodzenia wątroby - nawet jeśli panie piją go w mniejszych ilościach. Nie oznacza to, że konieczna jest całkowita rezygnacja z alkoholu. Wystarczy zachować umiar, a najlepiej wcześniej spożyć mięsny posiłek, po którym stężenie etanolu we krwi jest znacznie niższe⁹.

Jedzenie podczas picia nie przynosi już takich efektów, a nawet może utrudniać trawienie, ponieważ zmusza wątrobę do jeszcze bardziej wytężonej pracy - równoczesnego metabolizowania składników odżywczych i neutralizowania alkoholu.

Jeśli chcesz wspomóc wątrobę, rozważ dodanie do posiłku kiełków i liści młodych szparagów. Zawarte w nich aminokwasy i minerały stymulują aktywność enzymów uczestniczących w rozkładzie alkoholu, chroniąc wątrobę przed jego toksycznym działaniem.

Wpływ tłuszczów trans i fruktozy na wątrobę

W jednym z eksperymentów dowiedziono, że jadłospis pacjentów ze stłuszczeniem wątroby charakteryzuje się dużo większą zawartością tłuszczów nasyconych i cholesterolu, a jednocześnie niewielką podażą błonnika, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i antyoksydantów¹⁰.

W innym badaniu już po miesiącu spożywania wysokoprzetworzonej żywności (frytki i hamburgery z restauracji typu fast food) u uczestników odnotowano wyniki prób wątrobowych porównywalne do wieloletnich alkoholików¹¹!

Uczeni przypuszczają, że do rozwoju stłuszczenia wątroby przyczynia się produkowany z kukurydzy syrop glukozowo- fruktozowy, który po przetworzeniu zawiera aż 55% fruktozy. Jego regularne spożywanie zaburza metabolizm, co - jak udowodniono - może nie tylko prowadzić do rozwoju stłuszczeniowego zapalenia wątroby, ale i progresji choroby, a nawet jej rozwoju w marskość¹².

Jak zmodyfikować dietę pod kątem wątroby?

Ogranicz produkty wysokokaloryczne i tłuszcze nasycone na rzecz białka oraz witamin - węglowodany złożone powinny stanowić nawet połowę dziennej dawki kalorii, a tłuszcze ok. 1/3¹³.

Unikaj też jedzenia produktów ciężkostrawnych i wzdymających. Na cenzurowanym powinny się znaleźć czerwone mięso, słodycze, tłuste mleko i nabiał (np. sery pleśniowe i żółte). Zamiast nich stawiaj na stole warzywa gotowane na parze (kalafior, szpinak, buraki, pomidory, marchew), ryby i inne produkty bogate w kwasy omega-3.

Potrawy doprawiaj przeciwzapalnymi przyprawami takimi jak kurkuma, nie zapominaj też o majeranku, tymianku, oregano, jałowcu, mięcie i kminku, które pobudzają wydzielanie soków żołądkowych i żółci.

Pierzga na wątrobę

Jak się okazuje, pierzga może wspomóc odtruwanie wątroby. U szczurów, którym podawano leki, alkohol i rozpuszczalniki powodujące głębokie uszkodzenia hepatocytów, pyłek pszczeli obniżał poziom enzymów wątrobowych i bilirubiny w surowicy krwi¹⁴. Podawany z substancjami toksycznymi zabezpieczał komórki wątroby przed ich szkodliwym wpływem, co wskazuje na jego działanie ochronne.

Natomiast u pacjentów z przewlekłym postępującym zapaleniem wątroby po 3 miesiącach leczenia objawy choroby ustąpiły w prawie 92% przypadków. Pyłek pszczeli polecany jest w ostrych i przewlekłych stanach zapalnych, w początkowych stanach zwyrodnieniowych, w zastoinowych schorzeniach wątroby, a także w toksycznych i pourazowych uszkodzeniach tego narządu.

Domowy detox wątroby

W swojej książce pt. "Plan wypłukiwania tłuszczu" dietetyczka i absolwentka edukacji żywieniowej Uniwersytetu Columbii. Ann Louise Gittleman zaleca picie przed śniadaniem szklanki ciepłej wody z sokiem wyciśniętym z połówki cytryny. Natomiast w ciągu dnia radzi, by wypiać 3-4 szklanek wody żurawinowej. Uzyskasz ją, mieszając niesłodzony sok z żurawin z przegotowaną wodą w proporcji 1:6. Wprowadzenie na stałe tych nawyków ułatwi usuwanie złogów tłuszczowych z organizmu.

Zwiększ wytwarzanie żółci dzięki oliwie

Możesz też zastosować rodzimą kurację. Opiera się ona na założeniu, że duża zawartość oliwy w diecie działa żółciotwórczo, powodując jednocześnie intensywne kurczenie się pęcherzyka żółciowego, podczas którego usuwane są toksyny. Terapia oczyszczająca z użyciem oliwy polega na łączeniu jej z sokiem z grejpfruta. Przez 9 dni pij wieczorem sok z 1 owocu wymieszany z 2 łyżkami oliwy z oliwek, a następnie rozgrzej wątrobę termoforem i połóż się spać.

Możesz też wybrać tzw. miękką kurację oczyszczania wątroby opracowaną przez Michała Tombaka: zmieszaj 50-60 ml soku ze świeżo wyciśniętej pomarańczy z łyżką soku z cytryny i 2 łyżkami oliwy z oliwek. Wypij na godzinę przed snem (minimum 2 godz. po ostatnim posiłku). Połóż się na plecach, umieść poduszkę elektryczną lub termofor na wątrobie i ogrzewaj to miejsce przez 60 min. Zabieg powtarzaj, co drugi dzień, nie mniej niż 5 razy.

Zdaniem autora kurację najlepiej przeprowadzać raz na 3 miesiące lub w miarę potrzeb.

Schudnij by zadbać o wątrobę

To w wątrobie zachodzą procesy syntezy cholesterolu oraz rozkładu lipidów do kwasów tłuszczowych. Tym samym reguluje ona stężenie wolnych kwasów tłuszczowych (WKT) we krwi: gdy insulina hamuje uwalnianie WKT, spada wątrobowa produkcja glukozy.

Badania pokazały jednak, że ta równowaga jest zaburzona u osób otyłych. Ich hepatocyty są mniej wrażliwe na insulinę, przez co wątroba nie otrzymuje sygnału, by zmniejszyć produkcję glukozy¹⁵. Upośledza to metabolizm węglowodanów, zwiększając przy okazji podatność na cukrzycę.

Ponadto wskazuje się, że stłuszczenie i marskość wątroby mają ścisły związek otyłością brzuszną i innymi cechami zespołu metabolicznego.

Niemal u wszystkich pacjentów otyłych obserwuje się nagromadzenie tłuszczu w hepatocytach¹⁶. Dlatego utrzymywanie prawidłowej wagi ma znaczenie również dla pracy tego narządu.

Przykładowo u pacjentów z wirusowym zapaleniem wątroby typu C wykazano istotną korelację między BMI a stopniem stłuszczenia i zwłóknienia wątroby, a spadek wagi przynosił u nich istotną poprawę¹⁷.

Z kolei w przypadku niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby badania spektroskopowe wykazały, że zmniejszenie masy ciała o 5-20% powoduje redukcję tłuszczu wątrobowego aż o 40-80%¹⁸. Nic dziwnego, że za najlepszą formę terapii uznaje się dziś redukcję masy ciała połączoną ze zwiększeniem aktywności fizycznej.

Nie zapominaj o witaminach

Spośród nich najważniejsze są wszystkie z grupy B oraz antyoksydacyjne C i E. Ta ostatnia w dawce 800 j.m. na dobę (podzielonej na 2 porcje) została nawet uznana za lek pierwszego wyboru u dorosłych z niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniem wątroby (ale tylko potwierdzonym w biopsji), ponieważ poprawia obraz histologiczny wątroby¹⁹.

Zioła wspomagające wątrobę

Fitoterapia ułatwi odtruwanie, regenerację oraz pracę wątroby. Substancje aktywne zawarte w ziołach mają również działanie ochronne. Warto więc włączyć je do planu leczenia (oczywiście w konsultacji z lekarzem prowadzącym).

Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus)

Wyciągi z pędów kwiatowych tej rośliny mają właściwości żółciotwórcze i żółciopędne, obniżają poziom cholesterolu i działają protekcyjnie na hepatocyty²⁰. Poleca się je przy stanach zapalnych wątroby, kamicy pęcherzyka żółciowego i żółtaczce.

Katuka skorpionowa (Picrorhiza kuraro)

Ta mało u nas znana roślina przeszła już wiele badań w sytuacjach doświadczalnych i klinicznych. Ma działanie przeciwzapalne, hepatoprotekcyjne i immunomodulujące. Hindusi wykazali jej znaczące właściwości hepatoochronne u gryzoni²¹.

Ich koledzy z tego samego ośrodka badawczego porównali substancję czynną zawartą w katuce - pikroliv z sylimaryną w modelach szczurów i świnek morskich i stwierdzili silne działanie żółciopędne i antycholestatyczne²². Ekstarkty z rośliny okazały się również pomocne w klinicznym i biochemicznym wyzdrowieniu przy ostrym zapaleniu wątroby²³.

Rzodkiew zwyczajna (Raphanus sativus)

Miazga ze świeżych korzeni lub sok wytłoczony z tego warzywa przynoszą ulgę w stanach zapalnych wątroby i pęcherzyka żółciowego, a przy okazji poprawiają ogólne trawienie²⁴. Prawdopodobnie działanie to jest związane z dużą zawartością witamin B i C.

Liściokwiaty (Phyllanthus amarus i niruri)

Ta roślina - o liściach tworzących 2 rzędy na pędzie - choć od wieków stosowana jest z powodzeniem w ajurwedzie, to jednak dopiero 50 lat temu zyskała zainteresowanie naukowców i dostąpiła zaszczytu testów naukowych. Szeroko zakrojone badania nad liściokwiatem potwierdziły, że jest on skuteczny przeciwko wirusom zapalenia wątroby typu A i B, jak również ma właściwości przeciwzapalne, hepatoprotekcyjne i immunomodulujące²⁵.

Z kolei w badaniu klinicznym z udziałem pacjentów z ostrym wirusowym zapaleniem wątroby (AVH), zastosowanie P. niruri przyniosło istotnie większy spadek poziomu transaminaz już po 2 tygodniach leczenia²⁶.

Cytryniec chiński (Schisandra chinensis)

Wspomaganie wątroby może mieć przyjemny słodko-kwaśny smak jego owoców. Badania naukowe potwierdzają właściwości cytryńca chroniące wątrobę przed marskością i zwłóknieniem. Wykazały też pozytywny wpływ na procesy regeneracyjne po zatruciu różnymi związkami chemicznymi oraz przebytych infekcjach wirusowych.

Zespół badawczy z Wydziału Farmacji Chińskiego Uniwersytetu Hongkongu analizował wpływ ekstraktu z nasion cytryńca na poprawę metabolizmu wątroby szczurów w pierwszej fazie zatrucia tetrachloranem metanu - substancją powszechnie wykorzystywaną w naukowych laboratoriach do wywoływania uszkodzeń komórek, by później sprawdzać skuteczność leczniczą różnych ziół, preparatów. Wyniki potwierdziły, że ekstrakt poprawił metabolizm oksydacyjny zatrutej wątroby²⁷.

Czarnuszka siewna (Nigella sativa)

Jeszcze 50 lat temu była w Polsce tylko przyprawą do pieczywa. Dziś za sprawą tureckich naukowców staje się nadzieją dla osób cierpiących na choroby wątroby. Badacze porównali ochronne działanie selenu, witamin C i E oraz czarnuszki wobec tego organu. Okazało się, że w zapobieganiu włóknieniu i marskości wątroby u królików czarnuszka jest bardziej skuteczna niż pozostałe substancje.

Z kolei w Egipcie na Uniwersytecie Assiut badano wpływ jej nasion na ochronę wątroby zatruwanej ołowiem. Zwierzęta na diecie z ich dodatkiem miały mniej uszkodzoną wątrobę i lepsze wyniki biochemiczne, histopatologiczne niż grupa kontrolna niewspomagana nasionami czarnuszki²⁸.

Ostropest plamisty (Silybum marianum)

Już łyżka nasion ostropestu plamistego dziennie wystarczy, by oczyścić i odciążyć wątrobę. Ich podstawowy składnik - sylimaryna - stabilizuje bowiem membrany hepatocytów, dzięki czemu nie przenikają do nich toksyny. Uszczelnia też uszkodzone błony komórkowe i pobudza regenerację komórek. Dzięki temu zaleca się ją zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu chorób wątroby - u pacjentów z marskością sylimaryna poprawiała przeżywalność nawet o 58%²⁹.

W badaniach przeprowadzonych zarówno na zwierzętach, jak i na ludziach, wykazano korzystny wpływ tego składnika aktywnego na parametry biochemiczne wątroby. Stosowana łącznie z fosfolipidami oraz witaminą E sylimaryna zmniejszała masę ciała, poprawiała insulinowrażliwość, zmniejszała aktywność markerów procesu zapalnego w surowicy oraz poprawiała obrazy histologiczne³⁰.

Ponieważ nie powoduje skutków ubocznych i nie wchodzi w interakcje z lekami, sylimarynę można stosować również przy przewlekłych schorzeniach.

Z kolei testy in vitro na zwierzętach sugerują, że związek ten sprzyja regeneracji i przeżyciu hepatocytów.

Sho-saiko-to

To zioło stosowane jest w tradycyjnym japońskim lecznictwie przy przewlekłej niewydolności wątroby, zwłaszcza o podłożu wirusowym. Wykazano, że ma właściwości cytoprotekcyjne i przeciwnowotworowe, a także daje korzystne efekty w stanach zapalnych wątroby oraz w zmianach zwłóknieniowych związanych z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby³¹.

Suplementy pomagające na wątrobę

Niektóre związki mogą stanowić dodatkowy oręż w walce o oczyszczenie i regenerację wątroby.

Adiponektyna

W badaniach na szczurach powodowała zmniejszenie stłuszczenia i zapalenia wątroby zarówno w alkoholowej, jak i niealkoholowej chorobie³².

Betaina

Bierze udział w metabolizmie fosfolipidów, stabilizuje błonę komórkową i działa ochronnie na komórki wątroby, prowadząc do redukcji poziomu jej stłuszczenia i zwłóknienia. U pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniem po 12 miesiącach stosowania betainy wykazano znaczne zmniejszenie aktywności aminotransferaz oraz korzystne zmiany w obrazie histologicznym³³.

Kurkumina

W badaniach in vitro wykazano, że hamuje proliferację komórek wątroby, dzięki czemu może zatrzymać procesy jej zwłóknienia³⁴. Również silne przeciwzapalne właściwości tego żółtego barwnika wpływają na poprawę kondycji organu.

N-acetylocysteina

Czyli prekursor glutationu chroniącego przed uszkodzeniem i stłuszczeniem hepatocytów, normalizuje aktywność amniotransferaz wątrobowych³⁰.

Kwas ursodeoksycholowy (UDCA)

Stosowany przez rok w dawce 13-15 mg/kg masy ciała Badania naukowe potwierdzają właściwości cytryńca chroniące wątrobę przed marskością i zwłóknieniem.

Wykazały też pozytywny wpływ na procesy regeneracyjne po zatruciu różnymi związkami chemicznymi oraz przebytych infekcjach wirusowych. dziennie u pacjentów z zapaleniem wątroby spowodował znaczącą poprawę parametrów biochemicznych i histologicznych³⁵. Szczególnie skuteczny może być w połączeniu z witaminą E.