Zaburzenia pracy jelit a zapalenie stawów

W 1992 r., po odkryciu w jelicie sieci neuroprzekaźników, działających w sposób zbliżony do zwykłych neuronów, dr Michael Gershon, ekspert na nowym polu neurogastroenterologii, nazwał ją drugim mózgiem.

26 luty 2019
Artykuł na: 29-37 minut
Zdrowe zakupy
Jelita - drugi mózg 

Jelitowy układ nerwowy składa się z ok. 30 neuroprzekaźników i rozległych sieci neuronów, biegnących wzdłuż całych 9 m długości naszego przewodu pokarmowego - w sumie jest ich 10 mln, czyli więcej niż w rdzeniu kręgowym lub w obwodowym układzie nerwowym. Dokładnie te same geny, które uczestniczą w tworzeniu synaps pomiędzy neuronami w mózgu, biorą też udział w tworzeniu synaps w tzw. mózgu jelitowym.

Wszelkie rodzaje współczesnych chorób mają związek z zaburzeniami układu trawienia - także bóle stawów i mięśni, a nawet choroby autoimmunologiczne, takie jak choroba neuronu ruchowego (MND) i reumatoidalne zapalenie stawów.

W badaniach wstępnych naukowcy z Columbia University Medical Center udowodnili nawet, że hormon wydzielany w jelitowym układzie nerwowym ma zdolność regulowania masy kości i przeciwdziałania osteoporozie.

Dr Alan Ebringer z londyńskiego Middlesex Hospital powiązał zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, bolesną chorobę artretyczną powodującą postępujące sztywnienie stawów, z pewnym gatunkiem bakterii żyjących w jelitach i żywiących się pozostałościami węglowodanów. Wielu pacjentów pozbyło się dokuczającego im od dawna schorzenia jedynie przez przejście na dietę niskowęglowodanową.

Prace prowadzone obecnie na University of California w Los Angeles mają na celu zbadanie, w jaki sposób ludzki biom - biliony bakterii zamieszkujących jelita - komunikuje się z komórkami układu nerwowego i jaki ma to wpływ na nasze emocje i nastrój. Gdy zaczniemy brać pod uwagę stan bakterii jelitowych i ich zdolność komunikacji z jelitowym mózgiem, zrozumiemy, jak kluczową funkcję pełni trawienie w pokonywaniu wszelkiego rodzaju schorzeń fizycznych, m.in. artretyzmu.

Rosyjski biolog i laureat Nagrody Nobla Ilja Miecznikow zauważył kiedyś, że „śmierć zaczyna się w jelicie” i miał ku temu dobre powody. Nie ulega wątpliwości, że zdolność organizmu do prawidłowego trawienia jest jednym z kluczy do długiego i zdrowego życia. To właśnie układ trawienia - żołądek i jelita - wykonuje większą część pracy niezbędnej do zamiany pożywienia w paliwo i substancje odżywcze dla całego ciała. Jest to wysoce złożony proces, wspomagany przez ogromną armię enzymów, kwasów, przyjaznych bakterii i peptydów. Jeżeli cokolwiek pójdzie choć odrobinę nie tak lub równowaga zostanie w jakiś sposób zaburzona, żadna ilość organicznych produktów czy suplementów nie zdoła zapewnić nam zdrowia.

Zaburzenia pracy jelit - namnożenie złych bakterii 

Ponad 60% chorych na zespół jelita drażliwego (IBS) regularnie cierpiących na biegunkę, podobnie jak prawie 1/3 wszystkich pacjentów z IBS, wykazuje przerost bakterii jelitowych, co stwierdzili badacze z Cedars-Sinai Medical Center w Los Angeles. W tym stanie, znanym pod fachowym terminem dysbioza bakteryjna, drobnoustroje zmieniają metaboliczną i immunologiczną odpowiedź organizmu, sprawiając, że układ odpornościowy zwraca się przeciwko prawidłowej mikrobiocie1. Jak wskazują wyniki badań, taka sytuacja jest wczesnym powikłaniem nieszczelnego jelita2.

Poza nietolerancją pokarmową przyczyną tego zjawiska może być również, jak już wiemy, nawet krótkotrwałe użycie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ)3. Długotrwałe ich stosowanie może doprowadzić do silnego stanu zapalnego jelita i jego wysokiej przenikalności. Stwierdzono również, że osoby z reumatoidalnym zapaleniem i chorobą zwyrodnieniową stawów, które przyjmują NLPZ, wykazują podwyższony poziom przeciwciał przeciwko bakteriom Clostridium perfringens w porównaniu z pacjentami cierpiącymi na te same schorzenia, lecz niestosującymi NLPZ, co doprowadziło naukowców do konkluzji, że pewną rolę odgrywają tu toksyny bakteryjne4.

Możesz podejrzewać, że w Twoim przypadku jest to przyczyną zapalenia stawów, jeżeli przyjąłeś kilka serii NLPZ i antybiotyków, a do tego spożywasz produkty bogate w nasycone tłuszcze pochodzenia mlecznego, gdyż każdy z tych czynników może być odpowiedzialny za wiele problemów jelitowych. Dieta bogata w nasycone tłuszcze mleczne - występujące w wysokoprzetworzonych produktach i wyrobach cukierniczych - już po 6 miesiącach zaburza środowisko bakterii jelitowych, jak stwierdzili badacze z University of Chicago. Sprzyja ona również mnożeniu się w jelitach bakterii Bilophila wadsworthia, związanej z zapalnymi schorzeniami jelitowymi5.

Zdiagnozuj to, wykonując test oddechowy wodorowo-metanowy, polegający na spożyciu węglowodanów i pomiarze ich fermentacji bakteryjnej poprzez zbadanie poziomu wodoru i metanu w próbkach wydychanego powietrza.

Rozwiąż ten problem, stosując następujące suplementy:

  • Witamina D, ponieważ osobom cierpiącym na zaburzenia jelitowe zazwyczaj jej brakuje.
  • 25-50 mg cynku, 2-4 mg miedzi, 800 mcg kwasu foliowego i 800 mcg witaminy B12, gdyż wszystkie z nich mogą pomagać w naprawianiu jelit. Sprawdź również swój poziom żelaza.
  • Suplementy homeostatycznych organizmów glebowych (HSO), czyli pożytecznych bakterii występujących w glebie, będących częścią diety ludzkiej przed 1930 r. Jak wykazano, łagodzą one stan zapalny jelit.
  • Bentonit, czyli uwodniony krzemian glinu, mający niezwykłą zdolność przyciągania bakterii i wirusów. Ponieważ bentonit nie jest wchłaniany, przechodzi przez jelita, zabierając ze sobą toksyny.

Zaburzenia pracy jelit - zbyt dużo cukru owocowego

W przybliżeniu ⅓ pacjentów z zaburzeniami jelitowymi, takimi jak IBS, wykazuje zespół złego wchłaniania fruktozy, czyli trudności z przetwarzaniem w jelicie cienkim tego cukru, występującego w owocach, niektórych warzywach, miodzie i syropie glukozowo-fruktozowym (HFCS)6.

Możesz podejrzewać, że w Twoim przypadku jest to przyczyną zapalenia stawów, jeżeli problemy jelitowe nasilają się po spożyciu owoców.

Zdiagnozuj to, wykonując oddechowy test nietolerancji fruktozy, mierzący zdolność wchłaniania wszelkich rodzajów fruktozy.

Rozwiąż ten problem, ograniczając ilość spożywanego cukru owocowego. Amerykańskie badanie Mayo Health System wykazało, że u 38% pacjentów objawy zmniejszały się tylko po obniżeniu spożycia cukrów owocowych. Szczególnie dzieci, u których zdiagnozowano wcześniej bóle brzucha, spowodowane funkcjonalnymi zaburzeniami jelitowymi, dobrze reagują na dietę niskofruktozową7.

Uważaj również na inne fermentujące, słabo przyswajalne węglowodany, takie jak laktoza (występująca w mleku), fruktany (występujące w pszenicy i cebuli) oraz sorbitol (popularny słodzik)8, a także unikaj amin (ser żółty, czekolada, cytrusy, kawa i czerwone wino)oraz dodatków spożywczych (benzoesany, siarczyny, azotany i azotyny, tartrazyna i inne sztuczne barwniki).

Zaburzenia pracy jelit - niska kwasowość w żołądku

W wielu przypadkach organizmy osób z problemami jelitowymi produkują zbyt mało kwasu żołądkowego lub enzymów trawiennych.

Możesz podejrzewać, że w Twoim przypadku jest to przyczyną zapalenia stawów, jeżeli czujesz się szczególnie niekomfortowo po jedzeniu.

Zdiagnozuj to, wykonując analizę kwasu żołądkowego, by stwierdzić, ile kwasu trawiennego produkuje Twój żołądek, a także - czy masz wystarczającą ilość enzymów trzustkowych.

Rozwiąż ten problem, suplementując dietę (zgodnie ze wskazówkami na opakowaniu) dodatkowym kwasem żołądkowym - chlorowodorkiem betainy (betainą HCl plus pepsyną) oraz enzymami trzustkowymi przez co najmniej 12 tygodni. Przyjmowanie 500 mg l-histadyny również może poprawić produkcję kwasów trawiennych.

Unikaj blokerów histaminy - w języku medycznym antagonistów receptorów histaminowych H2 - sprzedawanych bez recepty jako lekarstwo na zgagę i refluks kwasowy, gdyż ich działanie polega na obniżaniu poziomu kwasu żołądkowego.

Zaburzenia pracy jelit - nieszczelna ściana jelita

Wyściółka jelita cienkiego działa niczym inteligentne sito, które przepuszcza jedynie małe cząstki składników pokarmowych - aminokwasy, węglowodany i niezbędne kwasy tłuszczowe - by dostały się do krwiobiegu i zostały przetransportowane do innych komórek organizmu, natomiast blokuje pozostałe, większe cząstki pożywienia oraz toksyny lub bakterie, które mogłyby wyrządzić nam szkodę.

Jeżeli jednak to drobne sito zostanie w jakiś sposób uszkodzone, znaczna ilość toksycznych substancji będzie mogła przedrzeć się przez ściany jelita, uruchamiając produkcję przeciwciał, co może prowadzić do alergii, zmiany składu bakteryjnego jelit, a nawet przerostu grzybów z rzędu drożdżaków, takich jak Candida. Cały szereg schorzeń - od wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, złego wchłaniania składników pokarmowych, choroby Leśniowskiego-Crohna i zespołu jelita drażliwego, aż po niedożywienie, problemy skórne, takie jak trądzik, łuszczyca i zapalenie skóry, a także różnego rodzaju choroby stawów - bierze swój początek z sita o zbyt dużych otworach. Jak stwierdzono, osoby cierpiące na ból stawów rzeczywiście wykazują większą przepuszczalność jelit i częściej reagują na dietetyczne środki zaradcze9.

Możesz podejrzewać, że w Twoim przypadku jest to przyczyną zapalenia stawów, jeżeli zdiagnozowano u Ciebie infekcję Candida, ale leczenie nie przyniosło rezultatu, przechodziłeś radioterapię, ciężkie poparzenia, okresową pokrzywkę lub zapalenie skóry, a także jeśli wykazujesz reakcję na coraz większą ilość produktów spożywczych, zwłaszcza gdy należą one do różnych grup żywności10. Inne przyczyny to nadużywanie alkoholu, NLPZ i chemioterapia11.

Nadmierna przepuszczalność jelita może też wynikać z dużej ilości amalgamatowych wypełnień zębów, ponieważ, jak wykazują badania na zwierzętach i laboratoryjne, mikroskopijne drobiny rtęci migrują do innych obszarów ciała, nasilając reakcje odpornościowe typu alergicznego12.

Zdiagnozuj to, wykonując test laktuloza-mannitol. Żaden z tych cukrów nie jest metabolizowany w zdrowym jelicie, a więc powinny one w większości zostać wydalone wraz z moczem po 6 godz. Jeżeli test wykaże większą ilość cukru niż normalnie przyswajana, będzie to oznaka nieszczelności jelita.

Rozwiąż ten problem, dokładnie przeżuwając jedzenie, gdyż czynność ta powoduje uwalnianie czynnika wzrostu naskórka (epidermal growth factor, EGF) - polipeptydu stymulującego wzrost i regenerację ścian jelita cienkiego13. Zwróć uwagę, by włączać do diety zdrowy błonnik, który obniża skłonność do przepuszczalności jelita14.

Suplementy, które mogą Ci pomóc. Sprawdź sam, które z nich są dla Ciebie najlepsze, lub poproś o pomoc wykwalifikowanego i doświadczonego naturopatę.

  • Probiotyki, jak udowodniono już dawno, poprawiają szczelność jelit15. Wybieraj szczepy zawierające Lactobacillus, Bifidobacterium, Saccharomyces boulardii i niechorobotwórcze szczepy Escherichia coli oraz Streptococcus.
  • Witamina A jest niezbędna do wzrostu i regeneracji komórek wyścielających zarówno jelito cienkie, jak i grube. Sugerowana dawka suplementacji: 10 tys. j.m.
  • Suplementy otrzymywane z colostrum mogą poprawić stan wyściółki jelita, jak również wspomóc rozwój naturalnej mikrobioty.
  • Glutamina, aminokwas niezbędny do utrzymania zdrowych ścian jelita, może naprawić uszkodzenia śluzowej wyściółki jelit, spowodowane chemioterapią i promieniowaniem16.
  • Glutation (GSH) jest przeciwutleniaczem, którego poziom u osób z zespołem nieszczelnego jelita często bywa niski. Jeżeli masz też pasożyty, nie stosuj tej suplementacji, dopóki się ich nie pozbędziesz.
  • Flawonoidy, które występują m.in. w ostropeście plamistym (Silybum marianum) i korzeniu mniszka lekarskiego (Taraxacum offi cinale), przyjmowane przed jedzeniem, mogą blokować reakcje alergiczne, zwiększające przepuszczalność jelita.
  • Oleje rybne mogą chronić organizm przed toksynami produkowanymi w jelicie i zapobiegać uszkodzeniom ściany jelit, wywołanym lekiem przeciwartretycznym drugiego rzutu - metotreksatem17.
  • Saccharomyces boulardii, przyjazne dla jelit drożdże otrzymywane pierwotnie ze skórki owoców liczi i stosowane we Francji w terapii przeciw drożdżom, mogą łagodzić przypadki biegunki i zapalenia jelita grubego18.
  • Witaminy C i E oraz z grupy Bcynkselenmolibdenmangan i magnez to suplementy przynoszące dodatkowe korzyści w procesie gojenia jelit.

Zaburzenia pracy jelit - pasożyty

Mniej więcej co 6. z nas towarzyszy Giardia lamblia (ogoniastek jelitowy), maleńki pierwotniak z grupy wiciowców, powodujący uczucie silnego zmęczenia oraz zaburzenia jelitowe, a co 10. z nas zarażony jest Cryptosporidium, inną grupą pierwotniaków, wywołującą biegunki.

Te i inne pasożyty jelitowe, takie jak Blastocystis hominis, mogą być przyczyną niesprecyzowanych dolegliwości jelitowych, okresowo powracających i ustępujących lub też przypominających objawy zespołu jelita drażliwego. Obecnie wiadomo także, że mogą one mieć związek z przypadkami reumatoidalnego zapalenia stawów.

W 1975 r. na IX Międzynarodowym Kongresie Chemioterapii w Londynie mikrobiolog dr Roger Wyburn-Mason z kliniki Mayo i Yale University ogłosił wykrycie obecności pierwotniaków z rodzaju Naegleria u pacjentów z chorobą reumatyczną. Pierwotniaki te mogły być jej przyczyną. Chociaż niektórzy lekarze traktowali takie przypadki jako infekcje pasożytnicze, prace Wyburna-Masona zostały zweryfikowane dopiero całkiem niedawno. Najnowsze badania wiążą wiele przypadków reumatoidalnego zapalenia stawów z pasożytami jelitowymi. Badacze z New York University School of Medicine odkryli niedawno, że ¾ osób ze świeżo rozwiniętym, nieleczonym reumatoidalnym zapaleniem stawów wykazuje obecność bakterii Prevotella copri w przewodzie pokarmowym, a także obniżony poziom kilku grup pożytecznych mikroorganizmów, takich jak Bacteroides19.

Możesz podejrzewać, że w Twoim przypadku jest to przyczyną zapalenia stawów, jeżeli masz w zębach dużo wypełnień z amalgamatu (wykazano, że rtęć zmienia ekologię jelit) lub jeśli dieta eliminacyjna nie pomaga znaleźć winowajcy.

Zdiagnozuj to, badając stolec na obecność pasożytów.

Rozwiąż ten problem, stosując przez kilka miesięcy mieszankę ziołową.

Jeżeli wykonałeś test na obecność pasożytów i wynik jest pozytywny, skorzystaj ze schematu leczenia, który nasz detektyw medyczny Harald Gaier uważa za najlepszy sposób pozbycia się większości pasożytów jelitowych:

W tygodniu 1. i 3. przyjmuj:

  • nalewkę z berberysu zwyczajnego (Berberis vulgaris) - 15 ml 3 razy dziennie,
  • olejek z oregano (kaspułka dziennie), powstrzymujący pasożyty takie jak Giardia, • nalewkę z bylicy piołunu ( Arthemisia absinthum) - 15 ml 3 razy dziennie,
  • sproszkowane goździki (kapsułka dziennie).

W tygodniu 2. i 4. przyjmuj:

  • nalewkę z gorzknika kanadyjskiego (Hydrastis canadensis) - 15 ml 3 razy dziennie,
  • ekstrakt z liści oliwki (kaspułka dziennie),
  • l-glutaminę (5 g dziennie).

Berberys, podobnie jak bylica piołun, może atakować wszystkie gatunki bakterii jelitowych, pierwotniaków i drożdży20. Możesz dodać suplementację propolisem, skutecznym przeciwko Giardii21. Według fitoterapeutki Susan Koten powinieneś także rozważyć wizytę u zielarza w celu zdobycia preparatu oczyszczającego pęcherzyk żółciowy, który również często bywa atakowany przez pasożyty. W jego skład powinny wchodzić śniegowiec wirginijski (Chionanthus virginicus), przetacznikowiec wirginijski (Leptandra virginica) oraz berberys zwyczajny (Berberis vulgaris).

Zaburzenia pracy jelit - przerost Candida albicans

- Kiedy masz do dyspozycji tylko młotek, wszystko dookoła zaczyna przypominać gwoździe - tak wyraził się brytyjski pionier dietetyki dr Stephen Davies o infekcji Candida albicans oraz tendencji wielu lekarzy i terapeutów medycyny alternatywnej do diagnozowania zespołu drożdżakowego u każdego, kto cierpi na zbiór niewyjaśnionych objawów.

Około ćwierć wieku po tym, jak dr Orian Truss z Birmingham w stanie Alabama jako pierwszy przedstawił teorię, że przerost tych normalnie nieszkodliwych grzybów z rzędu drożdżaków może zrujnować jelita, specjaliści żywieniowi, tacy jak brytyjski naturopata dr Harald Gaier, nabrali przekonania, że sytuacja jest znacznie bardziej złożona. Candida może być tylko jednym z winowajców, a pacjenci cierpiący na kandydozę prawdopodobnie w istocie zmagają się z kilkoma całkiem różnymi problemami.

Możesz podejrzewać, że w Twoim przypadku jest to przyczyną zapalenia stawów, jeżeli objawy nie ulegają złagodzeniu po zastosowaniu diety przeciwzapalnej.

Zdiagnozuj to, wykonując test fermentacji jelitowej. Sprawdza on, czy po spożyciu cukru (glukozy) w jelicie powstaje w wyniku fermentacji alkohol etylowy, co często ma miejsce w przypadku przerostu drożdży. Test pozwala odróżnić drożdże od przerostu zwykłych bakterii.

Rozwiąż ten problem, zabijając Candida naturalnym lekiem przeciwgrzybiczym takim jak nalewka z berberysu (15 ml 2 razy dziennie). Oprócz niej obiecujące efekty wykazały także kwas kaprylowy, gorzknik kanadyjski i kilka innych tradycyjnych leków, a wśród nich olejek z drzewa herbacianego (Melaleuca alternifolia), olejek z oregano o udowodnionym silnym działaniu przeciwko Candida, a także olejek z goździków22.

Dodatkowo przy Candida możesz zastosować kilka zasad:

  • Stosuj dietę niskowęglowodanową.
  • Zdecydowanie unikaj cukrówdrożdżyalkoholu i produktów wiązanych zwykle z alergią, a także - przez 7 lub 14 dni - owoców.
  • W razie konieczności stosuj suplementację. Lekarze medycyny integracyjnej zauważają, że pacjentom z przerostem Candida zazwyczaj brakuje magnezucynkuwitamin A, B1 i B6 oraz kwasów tłuszczowych omega-6.
  • Przyjmuj enzymy trzustkowe (zwane proteazami), które również pomagają ochronić jelito cienkie przed pasożytami i wspomagają trawienie23. Brak odpowiednich enzymów trawiennych znacznie zwiększa ryzyko infekcji jelitowych, włącznie z przewlekłą infekcją Candida.
  • Dodaj suplementację choliną, betainą i metioniną, by wyregulować pracę wątroby, ponieważ przewlekła infekcja Candida może prowadzić do jej łagodnego uszkodzenia, przynajmniej u zwierząt laboratoryjnych24. Wspomniane enzymy wątrobowe podwyższają poziom 2 ważnych przeciwutleniaczy: s-adenozylometioniny25 i glutationu.
  • Ekstrakt z ostropestu plamistego (Silybum marianum) w zalecanej dawce 70-210 mg 3 razy dziennie może zwiększać produkcję glutationu i żółci, stymulować tworzenie nowych komórek wątroby oraz zmniejszać uszkodzenia narządu26.

Artykuł ukazał się pod nazwą "Ukryte powiązania z jelitami" w wydaniu papierowym ARTRETYZM.

Bibliografia

  1. J Adv Med, 1993; 6: 67–82; Clin Dev Immunol, 2013; 2013: 872632; Autoimmune Dis, 2012; 2012: 539282; Clin Diagn Lab Immunol, 1997; 4(4):393–9
  2. Baillieres Clin Rheumatol, 1989; 3: 271–84
  3. Gut, 1986; 27: 1292–7
  4. Br J Rheumatol, 1992; 31: 443–7
  5. Nature, 2012; 487: 104–8
  6. J Am Diet Assoc, 2006; 106: 1631–9
  7. J Clin Gastroenterol, 2008; 42: 233–8; J Pediatr Gastroenterol Nutr, 2008; 47:303–8
  8. J Am Diet Assoc, 2009; 109: 1204–14; Curr Gastroenterol Rep, 2009; 11:368–74
  9. Allergy, 1991; 66: 181–4
  10. Surgery, 1990; 107: 411–6; Allergy, 1989; 44 Suppl 9: 47–51; Ann Allergy, 1991;66: 181–4
  11. Lancet, 1984; 1: 179–82; Gut, 1991; 32: 66–9; Eur J Pediatr, 1988; 147: 123–7
  12. Toxicol Appl Pharmacol, 1992; 114(2): 285–94; Food Chem Toxicol, 1999; 37(6):627–37; Food Chem Toxicol, 2014; 74: 349–59; Cell Biol Toxicol, 2005; 21(3–4): 163–79
  13. Lancet, 1993; 341: 843–8
  14. J Nutr, 1983; 113: 2300–7
  15. PLoS ONE, 2007; 2(12): e1308; Am J Pathol,2012; 180(2): 626–35
  16. Arch Surg, 1990; 125: 1040–5
  17. Am J Clin Nutr, 1991; 54: 346–50
  18. Am J Gastroenterol, 1989; 84: 1285–7; Gastroenterology, 1989; 96: 981–8
  19. Torgan, C. ‘Gut Microbes Linked to Rheumatoid Arthritis’, NIH Research Matters, 25 Nov 2013
  20. Evid Based Complement Alternat Med, 2014; 2014: 159819; Tokai J Exp Clin Med, 1990; 15: 417–23; J Infect Dis, 1987; 155: 979–84; Nature, 1967; 215:527–8
  21. Acta Gastroenterol Latinoam, 1988; 18: 195–201
  22. Clin Microbiol Rev, 2006; 19: 50–62; Phytomedicine, 2009; 16: 972–5; J Appl Bacteriol, 1989; 66: 69–75
  23. Gut, 1992; 33: 987–93; Med Microbiol Immunol,1977; 163: 53–60; Am J Clin Nutr, 1978; 32:1592–6; Acta Trop, 1979; 36: 147–50
  24. Int Immunol, 2004; 16(12): 1761–8
  25. Alcohol Clin Exp Res, 1993; 17: 552–5
  26. Phytother Res, 2010; 24: 1423–32; J Hepatol, 1989; 9: 105–13
Artykuł należy do raportu
Zapalenie stawów
Zobacz cały raport
Wczytaj więcej
Może Cię zainteresować
Nasze magazyny