Alergia, kłopoty ze schudnięciem, łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów, a nawet choroba Hashimoto czy Leśniowskiego-Crohna mogą być wynikiem zespołu przesiękliwości jelit
I choć medycyna konwencjonalna mówi, że nie ma takiej jednostki chorobowej, to jednak coraz więcej lekarzy zaczyna przychylać się do poglądu, iż takie schorzenie nie tylko istnieje, ale jest udziałem wielu z nas.
Trzynastoletnia Aneta ostatnio stale skarżyła się na uciążliwe dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego: silne bóle brzucha i częste biegunki. Jako że była w pierwszej klasie gimnazjum, jej rodzice - Małgorzata i Artur - poszli z nią do pediatry. Badanie USG nie wykazało żadnych zmian w jamie brzusznej.
Wszyscy odetchnęli i kłopoty złożyli na karb stresu związanego ze zmianą szkoły i otoczenia. Jednak gdy u córki zaczęły pojawiać się suche zmiany na skórze i stale mówiła, że jest zmęczona, Małgorzata postanowiła przebadać Anetę pod kątem alergii pokarmowych, zarówno IgE- jak i IgG-zależnych.
Wśród alergenów pokarmowych klasy IgE stwierdzono jedynie reakcję na kiwi. Jednak w klasie IgG stwierdzono silną nadwrażliwość pokarmową na następujące produkty: gluten, mleko i jego przetwory, jajo kurze, pomidor, ananas oraz tuńczyka. Zastosowano więc pełną dietę eliminacyjną, wykluczającą wszystkie uczulające pokarmy.
Pierwsze jej efekty zostały zaobserwowane po 1,5 tygodniu stosowania - znacząco zmniejszyły się dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego oraz poprawiła się jakość stolca. Pacjentka odzyskała energię. Poprawił się także stan skóry. Jednakże po ok. 3 miesiącach rodzice zauważyli częściowy nawrót objawów.
Specjalista, do którego się zwrócili, zapytał, czy Aneta jest chorowita. Artur potwierdził: - Córka od zawsze należała do tych delikatnych dzieci, które co chwilę łapią infekcje. Właściwie jesień i zima były pasmem krótszych lub dłuższych przeziębień i infekcji górnych dróg oddechowych. W dalszym wywiadzie okazało się, że dziewczynka przeszła kilkanaście terapii antybiotykowych. - Usłyszeliśmy: trzeba sprawdzić jelita - wspomina Małgorzata.
- Z próbki kału wykonano analizę ilości wskaźnikowych bakterii oraz grzybów przewodu pokarmowego. Wykazały one znaczne zaburzenia w mikroflorze przewodu pokarmowego, przede wszystkim w niedoborze bakterii ochronnych i zwiększonej ilości bakterii potencjalnie patogennych. - Wtedy po raz pierwszy usłyszałem o nieszczelności jelit - opowiada Artur.
- Wyjaśniono nam, że na skutek częstego przyjmowania antybiotyków u Anety doszło do powstania ubytków w śluzówce jelit, to zaś przyczyniło się do powstania stanów zapalnych w jelitach, a przy okazji blokowało powrót córki do zdrowia. Aby terapia mogła przynieść oczekiwane skutki, najpierw trzeba przywrócić pożądany skład mikroflory jelit u córki.
Aneta zaczęła przyjmować preparaty probiotyczne oraz prebiotyczne. Po ok. 3 tygodniach stosowania terapii objawy chorobowe ponownie się cofnęły. Teraz, gdy dziewczynka przestrzega diety i nadal przyjmuje pro- i prebiotyki (terapia mikrobiologiczna), wszelkie wcześniejsze symptomy zaniknęły.
W naszych jelitach jest aż 100 bilionów komórek bakterii. To dziesięciokrotnie więcej niż komórek budujących nasze ciało. Łączna masa drobnoustrojów zasiedlających jelita wynosi ok. 1,5-2,5 kg
Mózg w jelitach
Gdyby spytać przeciętnego człowieka, który organ ciała jest najważniejszy, z pewnością wskazałby mózg, serce lub płuca. Ale czy miałby rację? Choć stoi to w sprzeczności z romantyczną i racjonalną wizją człowieka, które tak lubimy, to jednak okazuje się, że jelita są co najmniej równie ważne, jeśli nie ważniejsze.
Błona śluzowa jelita cienkiego mierzy 400 m2 i jest to największa powierzchnia naszego ciała. Codziennie wraz z pożywieniem przez nasz przewód pokarmowy wędrują liczne bakterie, wirusy, grzyby, toksyny, konserwanty i dodatki do żywności. Wszystko to może stanowić potencjalne zagrożenie dla naszego organizmu.
Co więcej, na całej długości przewodu pokarmowego, od przełyku do odbytu, jedyną warstwą oddzielającą wnętrze tego pasażu od reszty naszego organizmu jest pojedyncza warstwa komórek nabłonkowych. Dla porównania skóra ma ich znacznie więcej. W obrębie przewodu pokarmowego musi zatem istnieć bariera, która będzie działać na zasadzie filtra kontrolującego substancje transportowane do naszego krążenia. Na poziome żołądka pierwszą linią obrony jest niskie pH soku żołądkowego.
Jednak, korzystając z tego, że leki zobojętniające żołądkowy kwas solny są dostępne bez recepty niemal wszędzie, wiele osób ich nadużywa. W takiej sytuacji patogeny i inne szkodliwe elementy mogą swobodnie przedostawać się do dalszych części przewodu pokarmowego.
Ale organizm jest i na to przygotowany. Na całej długości jelit ochronnie działa warstwa śluzu wyścielająca błony przewodu pokarmowego wraz z zamieszkującymi ją mikroorganizmami. To właśnie one stanowią zasadniczy element bariery jelitowej. Od mieszkańców śluzu wyścielających błony przewodu pokarmowego zależy, co jest transportowane ze światła jelita do krążenia.
Nie dość na tym, oni również wpływają na naszą odporność. W jednym z badań dowiedzione zostało, iż zwierzęta laboratoryjne, które pozbawione są flory jelitowej i hodowane w sterylnych warunkach, po przeniesieniu do środowiska normalnego po jakimś czasie umierają. Dlaczego? Bowiem bez udziału bakterii jelitowych niemożliwy jest rozwój i prawidłowe działanie układu odpornościowego. W związku z tym organizm nie może poradzić sobie nawet z prostą infekcją.
Warto też wspomnieć, że mikroorganizmów zasiedlających jelito jest dziesięciokrotnie więcej niż komórek budujących nasze ciało, a jelito grube jest odcinkiem najliczniej przez nie zasiedlonym. Nic więc dziwnego, że wpływ mikroflory jelitowej nie ogranicza się do działania lokalnego w przewodzie pokarmowym, ale obejmuje cały organizm. Dlatego nie bez kozery jelito nazywane jest drugim mózgiem.
Gdy dochodzi do uszkodzenia bariery jelitowej, następuje rozluźnienie połączeń między komórkami jelit, co stwarza wrota dla potencjalnie szkodliwych substancji. Mogą one wtedy przenikać do krwiobiegu i powodować rozwój przewlekłego stanu zapalnego
Funkcja bariery jelitowej
Prawidłowo działająca bariera jelitowa powinna spełniać trzy zasadnicze funkcje: absorpcyjną - czyli wchłanianie niezbędnych dla życia składników odżywczych, ochronną polegającą na zapobieganiu przedostawania się potencjalnie szkodliwych cząsteczek poza jelita oraz immunologiczną.
Znaczenie bakterii jelitowych
Właściwości bakterii jelitowych możemy podzielić ze względu na następujące funkcje:
•Immunologiczną – polegającą na stymulowaniu układu odpornościowego. W obrębie jelit zlokalizowana jest tkanka limfatyczna będąca składową całościowego śluzówkowego układu immunologicznego.
Swoisty „trening” odpornościowy zaczyna się już w momencie porodu. Przewód pokarmowy zdrowego noworodka jest jałowy. Pionierskie bakterie zasiedlające jelito są pierwszymi antygenami, z którymi układ immunologiczny ma kontakt i to one gwarantują jego sprawne działanie w ciągu całego życia.
Dzieci donoszone, urodzone fizjologicznie, karmione piersią mają najbardziej pożądany skład bakterii jelitowych. Przekłada się to na późniejszy rozwój dziecka i zmniejszone ryzyko chorób atopowych, alergicznych, cukrzycy typu 1, otyłości czy nawracających infekcji.
•Ochronną - prawidłowy skład mikroflory jelit zapobiega zasiedlaniu się i namnażaniu bakterii chorobotwórczych, dzięki czemu ryzyko infekcji czy intoksykacji (czyli zatrucia w wyniku działania toksyny wytworzonej w żywności przed jej spożyciem) organizmu jest ograniczone.
•Metaboliczną i odżywczą - bakterie jelitowe produkują witaminy z grupy B oraz witaminę K, wspomagają początkowy proces trawienia, pobudzają motorykę przewodu pokarmowego i zaopatrują śluzówkę jelit w energię za pośrednictwem produkowanych krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych.
Zarówno obecność samych bakterii, jak i pełnione przez nie funkcje wpływają na prawidłowe działanie bariery jelitowej, co bezpośrednio przekłada się na szczelność jelit, a tym samym właściwe funkcjonowanie organizmu.
Prawidłowe funkcjonowanie tych trzech elementów jest niezbędne dla zachowania integralności bariery jelitowej, a zakłócenie funkcjonowania każdej z nich prowadzi do zwiększonej przepuszczalności jelitowej i może być przyczyną wielu schorzeń.
Normalnie, u zdrowych ludzi, komórki jelit pokryte są warstwą ochronnego śluzu i połączone są ścisłymi połączeniami (ang. tight junction), które warunkują, że do krwiobiegu przedostają się wyłącznie odpowiednio rozłożone składniki pokarmowe, a zatrzymywane są większe cząsteczki, elementy toksyczne czy patogeny. Czynnikiem regulującym przepuszczalność tych połączeń jest specjalne białko - zonulina.
Dodatkowo jako pierwsza linia obrony na straży stoją także m.in.: wydzielnicza immunoglobulina A (sIgA), defensyny oraz substancje produkowane przez nasze fizjologiczne bakterie jelitowe. One wszystkie wpływają na zachowanie ciągłości nabłonka jelitowego.
Dzięki temu zachowana jest ścisła selekcja składników, na te które mogą wnikać do naszego ustroju, a także te które należy zatrzymać. Gdy dochodzi do uszkodzenia bariery jelitowej, następuje rozluźnienie połączeń między komórkami jelit, co stwarza wrota dla potencjalnie szkodliwych substancji. Mogą one wtedy przenikać do krwiobiegu i powodować rozwój przewlekłego stanu zapalnego.
Nieszczelne jelito
Współczesny tryb życia sprzyja niszczeniu bariery jelitowej i zmniejszeniu integralności błony śluzowej jelita cienkiego. Nasze jelita wyglądają zupełnie inaczej niż jelita naszych dziadków czy pradziadków. Coraz częściej żyjemy w permanentnym stresie, mało się ruszamy i krótko śpimy, co niekorzystnie wpływa na mikroflorę i śluzówkę jelit.
Ponadto spożywamy więcej żywności przetworzonej, ubogiej w błonnik, z dużą ilością konserwantów i dodatków do żywności. Nasze posiłki obfitują w dużą ilość cukrów prostych i nasyconych kwasów tłuszczowych. Zmieniamy przez to środowisko jelit na niekorzystne dla fizjologicznych bakterii, oddając pole patogenom, w tym także grzybom z rodzaju Candida.
Nieszczelności jelit sprzyja także spożywanie glutenu oraz nabiału. Postuluje się, iż każdorazowe spożycie glutenu rozszczelnia jelito na kilka godzin, przez co organizm jest bardziej narażony na napływ substancji szkodliwych. Dodatkowo destabilizująco na stan jelit wpływają zakażenia wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze, jak również grzybica przewodu pokarmowego (kandydoza) czy oddziaływanie toksyn środowiskowych (np. metale ciężkie).
Za zły stan śluzówki jelit odpowiada też nadużywanie alkoholu. Schorzenie to często jest też pokłosiem nieumiarkowanego stosowania niesterydowych leków przeciwzapalnych oraz antybiotyków. Niszczona jest wtedy korzystna flora bakteryjna, która jest integralnym elementem bariery jelitowej. Osłabiona bariera ochronna skutkuje wzrostem przepuszczalności jelit, co definiowane jest jako zespół jelita przesiękliwego (ang. leaky gut syndrome). Stan ten polega na całkowitej lub częściowej utracie kontroli nad składnikami, które przenikają z jelit do wnętrza organizmu.
Możliwy jest wtedy napływ patogennych bakterii, wirusów, grzybów, toksyn oraz nie w pełni strawionych resztek pokarmowych. Przenikanie dużych cząstek pokarmu powoduje aktywację układu odpornościowego. W takim przypadku składniki pokarmowe, które zasadniczo powinny być nieszkodliwe, traktowane są przez organizm analogicznie jak patogeny czy toksyny i wywołują identyczną reakcję układu immunologicznego.
Organizm rozpoznaje je jako wrogie i rozpoczyna batalię w celu ich unieszkodliwienia – zaczyna produkować swoiste przeciwciała klasy IgG5. Stan ten związany jest z powstawaniem opóźnionej alergii pokarmowej IgG-zależnej, zwanej powszechnie nietolerancją pokarmową. U zdrowego człowieka bariera przewodu pokarmowego jest szczelna, dzięki temu organizm toleruje większość pokarmów, które spożywa.
W przypadku nieszczelnego jelita, czyli uszkodzenia śluzówki jelit oraz przy zaburzeniach w składzie i ilości mikroflory jelitowej, dochodzi do nadmiernego napływu do krążenia antygenów pokarmowych i zmiany tolerancji pokarmowej w nadwrażliwość pokarmową. Na skutek ciągłego spożywania uczulających pokarmów dochodzi do systematycznej aktywacji układu odpornościowego, co powoduje przewlekły stan zapalny w organizmie.
Rozpoznanie tych niepożądanych reakcji na pokarm jest utrudnione z uwagi na opóźnione występowanie objawów, które pojawiają się od kilku do kilkudziesięciu godzin. Oznacza to, że pokarm spożyty w poniedziałek może wywołać objawy dopiero w środę lub w czwartek. Postawienia diagnozy nie ułatwia też mnogość objawów.
Alergia IgG-zależna (opóźniona) różni się w przebiegu od klasycznej alergii IgE-zależnej. Klasyczne uczulenie manifestuje się szybko pojawiającymi się po kontakcie z alergenem pokrzywką, obrzękiem, katarem siennym lub alergicznym zapaleniem spojówek (przy nadmiernym pyleniu i alergiach wziewnych).
Natomiast alergia opóźniona charakteryzuje się przewlekłymi symptomami, często o trudnej do wyjaśnienia przyczynie. Bo kto powiązałby jedzenie z nawracającymi migrenami, depresją czy autyzmem8. Ponadto wystąpić mogą dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego przypominające zespół jelita nadwrażliwego, problemy skórne, w tym atopowe zapalenie skóry czy trądzik, fibromialgia, nadwaga czy zespół chronicznego zmęczenia.
Często stan ten pozostaje nierozpoznany przez całe życie, gdyż z uwagi na opóźniony mechanizm reakcji trudno samemu stwierdzić, który pokarm wywołuje objawy. Potrzebne są do tego celu specjalistyczne badania krwi. Ponadto pacjenci często słyszą od lekarzy, że muszą się przyzwyczaić do tych objawów, bo „taka ich uroda i już”.
Nic bardziej mylnego. Alergia IgG-zależna (opóźniona) może być śmiało uznana za chorobę cywilizacyjną, gdyż ściśle powiązana jest ze zbyt przesiękliwym jelitem. To zaś jest konsekwencją naszego aktualnego, nieodpowiedniego, stylu życia. Szacuje się, że ponad 50% populacji krajów wysokorozwiniętych cierpi z powodu opóźnionych reakcji na pokarm.
Nieszczelne jelito oddziałuje na funkcjonowanie całego organizmu. Obserwowane jest często w zespole jelita nadwrażliwego, alergiach, depresji, migrenach czy nawracających infekcjach. Zatem wszelkie terapie ukierunkowane na uszczelnienie jelit mogą odgrywać rolę w leczeniu tych chorób
Pocieszający jest fakt, iż – tak jak w przypadku Anety – przy zastosowaniu diety eliminującej uczulające pokarmy i ponownym uszczelnieniu jelit alergię tę można wyleczyć i jednocześnie zlikwidować doskwierające od lat objawy.
Choroby związane z nieszczelnym jelitem
Zwiększoną przepuszczalność jelit obserwuje się w licznych stanach chorobowych, w tym także w chorobach autoimmunologicznych. Podczas działania czynników niszczących barierę jelitową początkowo lokalny stan zapalny jelit prowadzi do pojawienia się uogólnionego stanu zapalnego w całym organizmie9. Proces ten może trwać latami i wydaje się przyczyniać do powstawania wielu schorzeń.
Często stan ten związany jest ze współwystępowaniem alergii IgG-zależnej, która odpowiada za ciągły stan zapalny w organizmie. Nieustanna aktywacja układu immunologicznego i permanentna odpowiedź zapalna obciążają organizm.
W takiej sytuacji, w którymś momencie może dojść do zaburzenia w funkcjonowaniu układu immunologicznego i rozwoju chorób autoimmunologicznych. Wielokrotnie zostało wykazane, iż nieszczelne jelito może być elementem sprawczym chorób o podłożu autoimmunizacyjnym, w tym cukrzycy typu 1, choroby Leśniowskiego-Crohna, łuszczycy, celiakii, choroby Hashimoto, reumatoidalnego zapalenia stawów i innych.
Nieszczelne jelito oddziałuje na funkcjonowanie całego organizmu. Obserwowane jest często w zespole jelita nadwrażliwego, zespole złego wchłaniania, alergiach, ale także w depresji, stanach lękowych, ogólnym zmęczeniu, migrenach czy nawracających infekcjach. Zatem wszelkie terapie ukierunkowane na uszczelnienie jelit mogą odgrywać rolę w leczeniu lub profilaktyce tych chorób.
Sposoby oceny nieszczelności jelit
•Test z soku z buraka czerwonego – wieczorem przed zaśnięciem należy wypić 3/4 szklanki soku z buraka. Rano ocenić kolor moczu. Jeśli jest czerwony, świadczyć to może o tym, że nerki wychwyciły czerwony barwnik z buraka, który przeniknął przez nieszczelne jelito. Normlanie mocz powinien być lekko różowy. Niemniej jednak jest to test czysto orientacyjny, nieuznawany w diagnostyce laboratoryjnej.
•Test laktuloza/mannitol – polega na zastosowaniu w badaniu cukrów o różnej wielkości. Pacjent powinien wypić mieszaninę mannitolu i laktulozy. Mannitol jest łatwo wchłanialnym, niemetabolizowanym w organizmie monocukrem. Laktuloza to z kolei dwucukier, składający się z galaktozy i fruktozy. Wchłania się trudno. Wynik prawidłowy to obecność w moczu mannitolu przy małych stężeniach laktulozy. Oba cukry w moczu świadczą właśnie o nieszczelności jelit, a brak obu cukrów o złym wchłanianiu.
•Zonulina - to białko regulujące ścisłe połączenia między komórkami jelit. Badanie polega na ocenie stężenia zonuliny w kale. W przypadku wysokich wartości mamy do czynienia ze zbyt dużą przesiękliwością jelitową.
•Mikroflora jelitowa – ocena składu i ilości wskaźnikowych bakterii jelitowych w próbce kału. Badanie pozwoli nam ocenić stan mikroflory przewodu pokarmowego, która jest istotnym elementem bariery jelitowej, a jej oddziaływanie na organizm ludzki jest nieocenione. W przypadku zaburzeń w składzie lub ilości mikroorganizmów możliwe jest zastosowanie odpowiedniej terapii probiotycznej celem przywrócenia odpowiedniego profilu bakterii jelitowych.
Jak naprawić uszkodzone jelito?
Z uwagi na fakt, że nieszczelne jelito powstaje na skutek działania niekorzystnych czynników środowiskowych, możliwe jest powzięcie kroków odwracających ten proces.
1. Postaraj się wyeliminować czynniki negatywnie wpływające na stan Twoich jelit. Zadbaj o odpowiednią dietę, bogatą w produkty nieprzetworzone, ekologiczne, z dużą zawartością błonnika. Pij dużo wody, wysypiaj się i unikaj częstego stresu.
2. Zbadaj alergie pokarmowe, szczególnie te opóźnione i wyeliminuj uczulające Cię pokarmy z diety. Powodują one przewlekły stan zapalny, który jeszcze bardziej rozszczelnia jelito, jak również potęguje objawy w przebiegu wielu chorób, u podstaw których leży nadmierna przesiąkliwość jelitowa.
3. Przywróć odpowiedni stan mikroflory jelitowej za pomocą preparatów probiotycznych, prebiotycznych jak również żywności fermentowanej.
gutmachine from studioastic.com on Vimeo.
Jelita są dla naszego organizmu jak maszyna. Im sprawniej działają, tym lepiej funkcjonuje całe ciało.
Bibliografia
Round JL, Mazmanian SK. The gut microbiota shapes intestinal immune responses during health and disease. Nat Rev Immunol. 2009; 9(5):313-23.
Olszewska J, Jagusztyn-Krynicka EK. Human Microbiome Project – Mikroflora jelit oraz jej wpływ na fi zjologię i zdrowie człowieka. Post. Mikrobiol. 2012; 51, 4: 243-256.
Azad MB, Konya T, Maughan H i wsp. Gut microbiota of healthy Canadian infants: profi les by mode of delivery and infant diet at 4 months. CMAJ. 2013; 185:5.
Nowak A, Libudzisz Z. Mikroorganizmy jelitowe człowieka. Stand Med. 2008; 1: 372-9.
Zuo XL, Li YQ, Li WJ, Guo YT, Lu XF, Li JM, et al. Alterations of food antigen-specifi c serum immunoglobulins G and E antibodies in patients with irritable bowel syndrome and functional dyspepsia. Clin and Exper Allergy 2007;37: 823–830.
Alpay K, Ertas M, Orhan EK, Ustay DK, Lieners C, Baykan B. Diet restriction in migraine, based on IgG against foods: a clinical double-blind, randomised, cross-over trial. Cephalalgia. 2010; 30(7):829-37.
Rudzki L, Frank M, Szulc A, Gałęcka M, Szachta P, Barwinek D. Od jelit do depresji – rola zaburzeń ciągłości bariery jelitowej i następcza aktywacja układu immunologicznego w zapalnej hipotezie depresji. Neuropsychiatria i Neuropsychologia. 2012; 7, 2.
Hozyasz K, Gryglicka H, Żółkowska J. Dieta bezglutenowa a leczenie zaburzeń ze spektrum autyzmu – skrótowy przegląd piśmiennictwa. Prz Gastroenterol. 2010; 5 (4): 195–201.
Vaarala O, Atkinson MA, Neu J. The „perfect storm” for type 1 diabetes: the complex interplay between intestinal microbiota, gut permeability, and mucosal immunity. Diabetes. 2008; 57(10):2555-62.
Teshima CW, Dieleman LA, Meddings JB. Abnormal intestinal permeability in Crohn’s disease pathogenesis. Ann N Y Acad Sci.2012; 1258:159-65.
Humbert P, Bidet A, Treffel P, Drobacheff C, Agache P. Intestinal permeability in patients with psoriasis. J Dermatol Sci.1991 Jul;2(4):324-6.
Fasano A. Leaky gut and autoimmune diseases. Clin Rev Allergy Immunol. 2012;42(1):71-8.
Nasze magazyny
