Chroniczne zmęczenie - przyczyny i metody leczenia

29 stycznia tego roku 31-letnia piosenkarka Faustine Nogherotto poddała się w Belgii eutanazji. W 2009 r. zdiagnozowano u niej zespół chronicznego zmęczenia (ME/CFS). Ponadto zmagała się z zespołem Gougerota-Sjögrena, chorobą autoimmunologiczną powodującą upośledzenie m.in. gruczołów łzowych i ślinianek.

"Przede wszystkim to ekstremalne zmęczenie, moje ciało jest cały czas pozbawione energii. Wiem już, że kiedy skończę z tobą rozmawiać, będę zdyszana. Są także bóle mięśni. Nie mogę zejść ze schodów bez drżenia, czasem samo trzymanie drinka jest nie do zniesienia. Walka jest bardzo trudna do prowadzenia. Chcę powiedzieć naukowcom: ruszcie się, bo nie wiem, jak to przetrzymać, a przyszłość mnie przeraża" – mówiła Faustine w wywiadzie dla Le Parisien w 2015 r.

Chantal Somm, założycielka stowarzyszenia Millions Missing France wspierającego cierpiących na CFS, podkreśla, że od 2016 r. stan Faustine był bardzo ciężki – z powodu silnych bólów pod koniec życia przyjmowała morfinę. Zdaniem Somm uzyskanie właściwej opieki dla chorych na chroniczne zmęczenie jest bardzo skomplikowane. W szpitalach diagnozuje się u nich choroby psychiczne, czynnościowe zaburzenia somatyczne, a nawet jadłowstręt psychiczny.

Pacjenci stale zmagają się z niezrozumieniem istoty ich problemu. Johann Margulies, przyjaciel Faustine, również chorujący na CFS, napisał o niej: "była piękna, inteligentna i była wojowniczką, ale choroba ją powstrzymała". Chantal Somm jest bardziej dosadna: "prawdopodobnie zawiodło leczenie, z czym wielokrotnie zmagali się także inni pacjenci cierpiący na zespół przewlekłego zmęczenia".

Faktem jest, że piękna blondynka o dużych oczach i urzekającym uśmiechu nie zaśpiewa już dla nikogo. Nie wytrzymała. Dwa lata temu na jej Facebooku pojawiła się plansza z napisem "The End". Ona poddała się już wtedy…

Czym jest zespół chronicznego zmęczenia? 

Zespół chronicznego zmęczenia (chronic fatique syndrome – CFS) to niewytłumaczalne wyczerpanie, które nie ustępuje po odpoczynku i trwa ponad 6 miesięcy. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że 11 z 16 mln pracujących Polaków subiektywnie odczuwa przemęczenie. Uczuciu wyczerpania, które nie ustępuje po odpoczynku i znacząco wpływa na aktywność zawodową, społeczną i osobistą, mogą towarzyszyć takie symptomy jak problemy ze snem, upośledzenie pamięci lub koncentracji, bóle głowy, mięśni i stawów (ale bez cech zapalenia i obrzęków), a także złe samopoczucie po wysiłku, utrzymujące się ponad dobę.

Niektóre badania wykazały, że pacjenci z zespołem przewlekłego zmęczenia byli uczuleni na pyłki roślin, metale oraz żywność, co mogło powodować kaskadę zaburzeń immunologicznych

Międzynarodowa Grupa Badawcza Zmęczenia¹ wzbogaciła tę listę jeszcze o ból gardła, tkliwe węzły chłonne szyjne lub pachowe oraz bóle wielostawowe. To jednak nie wystarczy do postawienia diagnozy. Wcześniej bowiem trzeba wykluczyć inne choroby, które objawiają się zmęczeniem, m.in. anemię, niedoczynność tarczycy, cukrzycę, a także schorzenia serca, płuc, wątroby czy nerek. Do tej grupy zalicza się także zakażenie wirusem HIV, nowotwór, boreliozę, stwardnienie rozsiane, a także zatrucie ołowiem lub alkoholem etylowym oraz uzależnienie od środków psychoaktywnych.

Zmęczenie może także towarzyszyć niektórym zaburzeniom psychicznym, dlatego także one muszą zostać wykluczone. Oczywiście istnieją pewne markery stanu CFS. Naukowcy stwierdzili we krwi chorych obecność wskaźników stanu zapalnego. Poza tym u pacjentów z zespołem chronicznego zmęczenia skład mikrobiomu jelitowego odbiega od normy, co może być przyczyną wystąpienia u nich objawów zapalnych oraz żołądkowo-jelitowych. Naukowcy podejrzewają, że powodem chronicznego zmęczenia mogą być czynniki immunologiczne, takie jak zakażenia infekcyjne lub alergie.

Niektóre badania wykazały, że pacjenci z zespołem przewlekłego zmęczenia byli uczuleni na pyłki roślin, metale oraz żywność, co mogło powodować kaskadę zaburzeń immunologicznych². Wielu badaczy przychyla się do koncepcji, że choroba ma związek z nieprawidłowym stężeniem substancji chemicznych wytwarzanych w obrębie osi podwzgórze – przysadka – nadnercza. System ten odpowiada za kontrolę wielu funkcji fizjologicznych, np. sen, czuwanie czy reakcje na stres.

Istnieją również teorie, które mówią, że schorzenie może mieć związek z zaburzeniami metabolizmu kwasu mlekowego w mięśniach oraz obecnością RNA enterowirusa w mięśniach. W wielu analizach zauważono, że osoby z CFS mają niskie stężenie serotoniny oraz dopaminy w mózgu³. Niektórzy zaś twierdzą, że u podstaw tej choroby mogą leżeć problemy psychiatryczne – np. depresja lub emocjonalna trauma.

Zmiana w sposobie mówienia - objaw chronicznego zmęczenia

Australijscy uczeni dowiedli, że można dokonać pomiaru zmęczenia na podstawie analizy głosu pacjenta. W eksperymencie wzięło udział 18 młodych dorosłych. Co 2 godz. dostarczali oni próbki mowy – były to przedłużone samogłoski oraz zadania polegające na liczeniu i czytaniu. Naukowcy przyglądali się m.in. długości pauz oraz ogólnemu czasowi ukończenia zadania.

Okazało się, że wraz ze wzrostem zmęczenia mowa zwalnia i zwiększają się skoki w wysokości wydawanych dźwięków. Dzieje się tak, ponieważ mamy wtedy słabszą kontrolę nad mięśniami aparatu mowy³⁷.

Przyczyny zespołu chronicznego zmęczenia

Zaburzenia w krążeniu krwi - przyczyna chronicznego zmęczenia

Uczeni z Johns Hopkins University poszli o krok dalej. Uważają oni, że choć opisano zaburzenia immunologiczne⁴ i subtelne stany zapalne⁵, to kluczową rolę w rozwoju CFS odgrywają stres i neuronalna dysfunkcja hormonalna⁶. Od lat badają związek między hipotensją ortostatyczną o podłożu neurologicznym a zespołem przewlekłego zmęczenia. W jednym ze swoich eksperymentów odkryli, że 16 z 19 pacjentów z zespołem chronicznego zmęczenia zareagowało pozytywnie na terapię niedociśnienia ortostatycznego⁷.

Niska objętość krwi w spoczynku lub jej nadmierne gromadzenie się w żyłach, podczas gdy człowiek utrzymuje wyprostowaną postawę, powoduje zmniejszenie powrotu tego płynu do serca oraz związane z tym zjawisko pustego serca w lewej komorze i jego zmniejszoną pojemność minutową. To zaś uruchamia uwalnianie katecholamin, adrenaliny i noradrenaliny, które z kolei wywołują energiczne skurcze lewej komory stymulujące mechanoreceptory włókien C w jej ścianie. Łączą się one z doprowadzającymi włóknami nerwów błędnych. Ich odpalenie powoduje dezaktywację współczulnego i aktywację przywspółczulnego układu nerwowego. Klinicznym objawem tego procesu jest neurogenna hipotensja ortostatyczna, czasami kończąca się omdleniem.

Alergia i netolerancja pokarmowa - przyczyny chronicznego zmęczenia

Jakkolwiek by było, nim podejmiesz walkę z chronicznym zmęczeniem, spróbuj wytypować podejrzanych. Dzięki temu łatwiej Ci będzie znaleźć skuteczną terapię. W pierwszej kolejności sprawdź, czy nie cierpisz na alergie lub nietolerancje pokarmowe. W jednym z badań stwierdzono, że po wyeliminowaniu pszenicy, mleka, benzoesanów, azotynów, azotanów, barwników pokarmowych i innych dodatków do żywności ok. 90% pacjentów z CFS odczuło złagodzenie całej gamy chronicznych objawów, takich jak zmęczenie, gorączka, ból gardła, mięśni, głowy i stawów oraz zespół jelita drażliwego (IBS)¹⁸.

Częstość występowania alergii, nietolerancji pokarmowych oraz wrażliwości na chemikalia przy jednoczesnym wzroście wskaźników chorób towarzyszących w ciągu ostatnich 2 dekad wzrosła dramatycznie zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Stany te są często bezpośrednimi następstwami utraty tolerancji wywołanej substancją toksyczną w odpowiedzi na znaczną, inicjującą ekspozycję na toksyny.

Po pierwszym urazie toksycznym poddane mu osoby stają się wrażliwe na niski poziom różnorodnych i niezwiązanych ze sobą czynników wyzwalających w ich środowisku, takich jak powszechnie spotykane antygeny chemiczne, wziewne lub pokarmowe. Wywołana w ten sposób utrata tolerancji może obejmować różne układy narządów i wywoływać szerokie objawy fizyczne oraz neuropsychologiczne.

Unikanie czynników wyzwalających stopniowo wyciszy objawy, a immunoterapia odczulająca lub immunosupresja mogą w niektórych przypadkach złagodzić symptomy¹⁹. Do tego typu toksyn zaliczane są np. pestycydy.

Coraz więcej dowodów na nieprawidłowy metabolizm energetyczny sugeruje rolę dysfunkcji mitochondriów w CFS

Poważne problemy zdrowotne zostały udokumentowane u osób, które w 1984 r. przeżyły katastrofę przemysłową w Bhopalu w Indiach, gdzie ok. 0,5 mln ludzi zostało narażonych na kontakt z pestycydami²⁰. W jednym z badań stwierdzono, że szkoccy hodowcy owiec stosujący kąpiele na bazie organofosforanów w celu ochrony swoich zwierząt przed pasożytami cierpią na znacznie wyższe wskaźniki zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego oraz zespołu chronicznego zmęczenia. Częstość występowania CFS u nich była 4-krotnie wyższa niż średnia krajowa Wielkiej Brytanii²¹. Z kolei hiszpańscy naukowcy potwierdzili, że zespół chronicznego zmęczenia może rozwinąć się po ekspozycji na produkty owadobójcze²².

Niedobory żelaza, jodu, selenu i cynku - przyczyna chronicznego zmęczenia 

Chroniczne zmęczenie bywa objawem anemii. Nic w tym dziwnego, gdyż niskie wartości hemoglobiny – barwnika odpowiedzialnego za transport tlenu w naszym organizmie – przekładają się na słabsze dotlenienie organów. Najczęściej niedokrwistość związana jest ze zbyt niskim poziomem żelaza.

Aby wykluczyć anemię jako przyczynę osłabienia, należy zrobić badania krwi. Jeśli ich wyniki potwierdzą niskie poziomy hemoglobiny, koniecznie wzbogać swój jadłospis w produkty bogate w żelazo, takie jak wątroba, czerwone mięso, nasiona roślin strączkowych, kasza gryczana i jaglana, szpinak, natka pietruszki oraz pełnoziarniste produkty zbożowe. Możesz też suplementować się preparatami mającymi w składzie ten pierwiastek.

Wyczerpanie, problemy z pamięcią i koncentracją oraz zaburzenia snu często towarzyszą nieprawidłowemu wydzielaniu hormonów tarczycy. Na ich regulację istotny wpływ mają jod, selen, cynk i żelazo. Deficyt pierwszego z nich spowalnia reakcje umysłowe i fizyczne, może też przyczyniać się do ogólnego osłabienia. Jednak nim sięgniesz po jego suplementy, najpierw upewnij się, że nie chorujesz na nadczynność tarczycy, bowiem w tym schorzeniu podawanie jodu jest niewskazane.

Uszkodzenie mitochodnrialnego DNA - przyczyna chronicznego zmęczenia

Syndrom wojny w Zatoce Perskiej to zbiorcza nazwa problemów zdrowotnych, na które cierpi ok. 250 tys. weteranów wojny w Kuwejcie i Iraku w latach 1990-1991. Wiele z ich objawów przypomina przebieg ME/CFS. Amerykańscy żołnierze po powrocie do domu masowo skarżyli się m.in. na przewlekłe zmęczenie, bóle głowy, dezorientację, zaburzenia pamięci, bóle mięśni i stawów, mdłości, opuchliznę i gorączkę.

Amerykańscy uczeni pracujący dla amerykańskiego Departamentu ds. Weteranów dowodzą, że ma to związek z uszkodzeniami w ich mitochondrialnym DNA (mtDNA). Zmierzyli zmiany liczby kopii mtDNA i częstości występowania uszkodzeń jądrowego DNA (tego głównego, które wszyscy mamy w jądrach komórek) w próbkach krwi. Okazało się, że u chorych żołnierzy uszkodzenia w mitochondrialnym DNA stwierdzano o 20% częściej niż w próbkach od osób zdrowych²³.

Tym tropem warto pójść, szukając przyczyn chronicznego zmęczenia. Coraz więcej dowodów na nieprawidłowy metabolizm energetyczny sugeruje rolę dysfunkcji mitochondriów w CFS. Australijczycy zmierzyli pracę tych organelli w limfoblastach osób zdrowych i cierpiących na CFS. W drugiej grupie zaobserwowali zmniejszenie potencjału błony mitochondrialnej, chronicznie hiperaktywowaną sygnalizację stresu TOR Complex I oraz zwiększoną ekspresję mitochondrialnych kompleksów oddechowych.

Zaobserwowane zmiany wskazują, że limfoblasty chorych mają defekt, któremu towarzyszy kompensacyjna regulacja ich wydolności oddechowej. Obejmuje ona mitochondrialne kompleksy oddechowe, transportery błonowe i enzymy zaangażowane w β-oksydację kwasów tłuszczowych.

To wystarcza do zaspokojenia normalnych potrzeb aktywnego metabolizmu mimo nieskutecznej syntezy ATP, ale może sprawić, że komórki nie będą w stanie odpowiednio zareagować na ostry wzrost zapotrzebowania na energię, ponieważ odpowiednie szlaki sygnałowe i metaboliczne są już chronicznie podwyższone, czyli mówiąc obrazowo: komórka nie ma skąd wziąć paliwa, bo wyczerpała wszelkie rezerwy. Dalsze badania dowiodły, że wszystkie obserwowane nieprawidłowości mitochondrialne były skorelowane z ciężkością objawów CFS²⁴.

Ograniczenia w funkcjonowaniu w społeczeństwie - przyczyna pogłębiania się objawów chronicznego zmęczenia

W pewnym badaniu powiązano objawy zmęczenia ze zmianami w wyborach behawioralnych chorych, dotyczących minimalizowania wysiłku. Okazuje się, że ich oszczędzający się tryb działania wynika z przekonania o swoich zdolnościach fizycznych. Zdaniem uczonych w efekcie dochodzi do sytuacji, w której zmęczenie jest podtrzymywane przez dysfunkcjonalne przekonania chorego³⁵.

Poza tym ze względu na ograniczone możliwości funkcjonowania w społeczeństwie osoby z chronicznym zmęczeniem często są osamotnione, doświadczają braku poczucia przynależności i identyfikacji z innymi ludźmi na wielu poziomach. Pogorszenie kondycji fizycznej, połączone z poczuciem braku kontroli, może przyczynić się do powstania błędnego koła rosnącego osłabienia, dezintegracji jaźni oraz coraz mniejszego poczucia własnej wartości³⁶.

Czy tak było w przypadku Faustine, trudno powiedzieć. Pewnym jest jedynie, że jej eutanazja to porażka medycyny konwencjonalnej. Jest czarnym dniem w historii nauk medycznych, w którym lekarze wbrew przysiędze Hipokratesa i swojemu powołaniu ulegli błędnemu przekonaniu, że zamiast walki o zdrowie i dobrostan pacjentki należy (wraz z nią) wybrać śmierć.

Test stołu przechylonego - badanie przyczyny częstych omdleń

Test stołu przechylnego (tilt-table test – TTT), nazywany też czasem testem pochylenia głowy, służy do diagnozowania przyczyn częstych omdleń lub zawrotów głowy. Pacjent jest przywiązany do blatu i podłączony do elektrokardiografu (EKG). Następnie stół zostaje szybko przechylony w górę, aby symulować przejście z pozycji leżącej do stojącej. W ten sposób sprawdza się odpowiedź układu krążenia na wpływ grawitacji na krążenie żylne i wstępne obciążenie serca.

U zdrowej osoby układ szybko reaguje na tę zmianę pozycji, by utrzymać stabilne ciśnienie krwi. Nieprawidłowa reakcja objawiać się może spadkiem ciśnienia krwi lub nagłym zwolnieniem częstości akcji serca po początkowym wzroście, tachykardią ortostatyczna (wzrost o >30 uderzeń na minutę), postępującym niedociśnieniem ortostatycznym i brakiem zmiany częstości akcji serca oraz omdleniem pacjenta.

Protokół testowy wymaga, aby badany leżał na plecach przez 5 min, a następnie przechylony pod kątem 70° przez 30 min lub do momentu wystąpienia nieprawidłowej odpowiedzi. W przypadku osób, u których po tym czasie nie pojawiła się taka reakcja, często przeprowadza się prowokację beta-agonistą izoprenaliną⁸. Środek ten zwiększa poziom stresu i skraca czas do wystąpienia omdleń neurokardiogennych.

Oczywiście badacze z Baltimore zapakowali na stół swoich pacjentów z CFS, by przyjrzeć się ich reakcjom. U 7 nastolatków z przewlekłym zmęczeniem wystąpiło znaczące niedociśnienie podczas wykonywania testów z przechyleniem stołu w pozycji pionowej. Następnie obserwowali 23 dorosłych ze ściśle zdefiniowanym zespołem przewlekłego zmęczenia, z których 22 doświadczyło nieprawidłowych odpowiedzi na test pionowego pochylenia.

Naukowcy zauważyli, że najbardziej spójnym wzorcem w tych badaniach była reakcja wazowagalna⁹. Chorzy z zespołem przewlekłego zmęczenia nie różnili się od grupy kontrolnej średnim ciśnieniem tętniczym, które przed badaniem wynosiło ok. 118/75 mmHg. Jednak po zakończeniu próby u pacjentów z CFS średnie ciśnienie tętnicze spadło do 65/38 mmHg, podczas gdy w grupie kontrolnej miało podobną do początkowej wartości – 118/66.

Zmęczonych i zdrowych różniło również średnie tętno. Na początku badania w grupie chronicznego zmęczenia wyniosło 75, a w grupie kontrolnej 68. Po teście średnia częstość akcji serca u cierpiących na CFS wynosiła 77, a u zdrowych 120⁷.

Zespół z Cleveland Clinic po przeprowadzeniu podobnych prób TTT doszedł do wniosku, że choć nieprawidłowe wzorce hemodynamiczne są niejednorodne, to jednak powszechne w zespole chronicznego zmęczenia¹⁰. Co ciekawe w innych badaniach dowiedziono, że pacjenci z fibromialgią również źle znosili test stołu przechylnego, a przy tym wykazywali zmniejszoną odpowiedź tętna na wysiłek fizyczny¹¹ oraz słabszą reakcję podczas testu zimnopresyjnego.

Polega on na zanurzeniu ręki lub stopy w wodzie o temperaturze ok. 4°C. To pobudza termoreceptory i nocyceptory (zakończenia bólowe) w skórze, co powoduje zwiększenie aktywności współczulnej, a w efekcie zwężenie naczyń krwionośnych oraz przyspieszenie rytmu i zwiększenie kurczliwości serca. Wymienione zmiany przyczyniają się do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi.

Leczenie niedociśnienia ortostatycznego u chorych z chronicznym zmęczeniem

W przypadku zespołu przewlekłego zmęczenia i fibromialgii odpowiedź na leczenie jest często rozczarowująca¹². Dlatego, jeśli terapia przynosi polepszenie u 25-30% chorych, uznawana jest za skuteczną. Z tego względu fakt, że 47% pacjentów poddanych leczeniu niedociśnienia ortostatycznego o podłożu neurologicznym doświadczyło prawie całkowitego ustąpienia wszystkich objawów po 2 tygodniach, a u 37% widoczna była przynajmniej częściowa poprawa, wzbudza ogromne nadzieje wśród chorych na CFS i ich lekarzy.

Tym bardziej że po ponownym poddaniu uczestników badania testowi stołu przechylnego większość z nich wykazywała poprawne reakcje, co sugerowało, że u podstaw ich wyczerpania leżała właśnie hipotensja¹³. Uczeni opracowali kilkuetapowy protokół leczenia.

Obejmuje on zwiększone spożycie płynów (2 l na dzień) i soli (do 3 g na dzień). Jeśli to nie złagodzi objawów, należy dodać: fludrokortyzon 0,1 mg, zaczynając od 1/4 tabletki dziennie i stopniowo zwiększając do 1/2 tabletki 2 razy dziennie (nie należy go jednak stosować u pacjentów z nadciśnieniem lub zatrzymaniem płynów).

Konieczna jest też suplementacja potasem o przedłużonym uwalnianiu. Jeśli te środki nadal nie łagodzą objawów, lek należy zastąpić atenololem w początkowej dawce 12,5 do 25 mg na dobę lub stopniowo zwiększać dizopiramid do 200 mg 2 razy dziennie. Podobnie jak w przypadku wszystkich beta-adrenolityków, atenololu należy unikać u chorych na astmę lub zastoinową niewydolność serca.

Farmakologiczne metody leczenia chronicznego zmęczenia

Terapeuci nie mają wątpliwości, że osoby, u których CFS jest pokłosiem neurogennej hipotensji ortostatycznej, stanowią jedynie część wszystkich chorych. Niemniej jednak warto to sprawdzać w każdym przypadku. Wskazują przy tym na fakt, że u pacjentów z depresją wykazano zwiększoną ilość krążącej noradrenaliny i adrenaliny¹⁴; co oznacza, że mogą być one predysponowane do hipotensji ortostatycznej i wynikającego z nich zespołu przewlekłego zmęczenia.

Faktem pozostaje, że spektrum przyczyn CFS jest bardzo szerokie, co przekłada się na trudności w jego skutecznym leczeniu. Zasadniczo medycyna konwencjonalna stara się łagodzić i kontrolować objawy zespołu chronicznego zmęczenia. Większość medykamentów stosowanych w przypadku CFS nie daje efektów. Potwierdzają to rozczarowujące wyniki w próbach klinicznych.

Brakuje dobrych, potwierdzonych danych wspierających stosowanie leków przeciwwirusowych, hydrokortyzonu lub fludrokortyzonu; istnieją na ten temat jedynie małe lub słabo zaprojektowane badania. Jak wykazały próby kliniczne, do poprawy nie prowadziły też: metylfenidat i melatonina¹⁵, citalopram (stosowany w przypadku pacjentów bez depresji) oraz galantamina¹⁶.

W jednym z badań wykazano umiarkowaną poprawę kliniczną w przebiegu CFS po zastosowaniu toksoidu gronkowcowego. Autorzy wysnuli teorię, że leczenie stymulowało układ odpornościowy o osłabionej aktywności oraz – w rezultacie – prowadziło do poprawy w zakresie odczuwanego przez pacjentów zmęczenia. Niestety po zaprzestaniu podawania leku dolegliwości powracały¹⁷.

Niefarmakologiczne metody leczenia zespołu chronicznego zmęczenia

Choć przyczyn zespołu przewlekłego zmęczenia jest wiele, spora część lekarzy medycyny holistycznej wyznaje pogląd, że przeważająca większość z nich powoduje silne stłumienie czynności układu odpornościowego. Z tej przyczyny dobrym rozwiązaniem może być z jednej strony eliminowanie potencjalnych czynników wyzwalających lub sprzyjających chorobie, a z drugiej wspieranie mitochondriów i układu odpornościowego.

Część terapeutów wskazują też na znaczącą rolę, jaką w rozwoju CFS mogą odgrywać niedobory składników odżywczych. Dlatego nie należy zapominać o uzupełnianiu istniejących deficytów. W walce z uporczywym zmęczeniem istotną rolę odgrywają również aktywność ruchowa oraz psychoterapia. Warto próbować różnych metod, bowiem wadą opcji, jaką wybrała Faustine Nogherotto, jest fakt, że choć niewątpliwie uwalnia od wszelkich dolegliwości CFS, to uwalnia również od życia.

Olejki CBD - pomoc w leczeniu chronicznego zmęczenia

Jak dotąd przeprowadzono kilka badań dotyczących roli układu endokannabinoidowego w rozwoju i progresji CFS oraz powirusowych stanów zmęczenia. Ich autorzy opierają się na założeniu, że przewlekły stres i zmęczenie spowodowane są stanem zapalnym w mózgu i tkankach, które tworzą układ obwodowy i centralny układ nerwowy.

Kwas kannabidiolowy zawarty w konopiach siewnych wykazuje silne działanie przeciwzapalne. Substancja ta zmniejsza objawy stanów zapalnych, nie powodując żadnych skutków ubocznych. Dodatkowo CBD zwiększa ilość anandamidu, czyli neuroprzekaźnika wydzielającego się naturalnie podczas snu i relaksu. Kannabinoid ten reguluje produkcję serotoniny i dopaminy, przez co pomaga w zwalczaniu zaburzeń nastroju, które mogą prowadzić do depresji.

Poza tym CBD chroni komórki mózgowe przed szkodliwym działaniem beta-amyloidu i wspomaga proces naprawy mózgu, poprawiając neurogenezę, czyli powstawanie nowych komórek. W licznych pracach wykazano, że olej CBD jest skuteczny w leczeniu bólu stawów i mięśni (neuropatycznego, jak i nocyceptywnego).

Francuskie badanie przeprowadzone w 2017 r. sugeruje, że CBD zmniejsza stres oksydacyjny i dysfunkcję mitochondrialną oraz hamuje aktywność prozapalną.

Olejki eteryczne redukują zmęczenie

Amerykańscy naukowcy przeprowadzili randomizowane badanie kliniczne, w którym wykazali, że mieszanka olejków eterycznych korzystnie wpływa na poziom zmęczenia u kobiet z niedoczynnością tarczycy. Uczestniczki podzielono na 2 grupy: pierwsza otrzymała mieszankę olejków mięty pieprzowej, pieprzu, goździkowego oraz z białego grejpfruta i bergamotki do stosowania w ramach aromaterapii, a grupa kontrolna – bezwonny olej z awokado.

Skład aktywnej mieszanki do redukcji zmęczenia autorzy dobrali na podstawie przeglądu prac naukowych: najważniejszy miał być olejek miętowy, pozostałe wykazują funkcję wzmacniającą jego działanie. Każda z pań otrzymała także kartonik, na który miała upuszczać po 3 krople olejku raz dziennie przez 14 dni i wdychać zapach przez kwadrans. W czasie aromaterapii można było pić wodę, zakazane natomiast było spożywanie posiłków. Po 2 tygodniach w grupie z olejkami eterycznymi stwierdzono znacznie większą redukcję zmęczenia niż w grupie kontrolnej³⁸.

Wyniki badań Cochrane wskazały, że 40% chorych na zespół przewlekłego zmęczenia udało się wyleczyć dzięki terapii behawioralno-poznawczej

Testowany preparat można zastąpić olejkiem ze słodkiej pomarańczy. Usuwa on blokady i stagnację, pomaga złagodzić stres i napięcie, a dodatkowo wzmacnia układ odpornościowy. Olejek geraniowy pomaga w leczeniu chronicznego zmęczenia, ponieważ działa regulująco na układ nerwowy – łagodzi stres, napięcie nerwowe, niepokój i nastroje depresjyjne. Z kolei olejek lawendowy wywiera wpływ kojący i relaksujący w przypadku zmęczenia psychicznego. Ponadto łagodzi bóle mięśni.

Sucha sauna łagodzi objawy zmęczenia

Ponieważ jedną z przyczyn CFS jest nadmierne obciążenie organizmu toksynami, seria zabiegów suchej sauny z zastosowaniem promieni podczerwonych przy temperaturze 60°C może przynieść ulgę w najpowszechniejszych objawach (zmęczeniu, bólu, kłopotach ze snem, a nawet przy niewielkiej gorączce)²⁵.

Terapia poznawczo-behawioralna - pomoc w chronicznym zmęczeniu

Terapia poznawczo-behawioralna jest często stosowana w leczeniu przewlekłego zmęczenia. W przeprowadzonym na dużą skalę badaniu przeglądowym stwierdzono, że u osób jej poddanych istniało większe prawdopodobieństwo, że będą czuć się mniej zmęczone pod koniec leczenia niż te, które objęte były opieką lekarza pierwszego kontaktu²⁹.

Wniosek ten wysunięto na podstawie badań Cochrane, w których brało udział 1 043 pacjentów chorych na zespół przewlekłego zmęczenia. Wyniki wskazały, że 40% z nich udało się wyleczyć dzięki terapii behawioralno-poznawczej. Przytoczyć tutaj można również analizy, w których zauważono poprawę kondycji u 55-70% osób z tym syndromem.

Terapia behawioralno-poznawcza koncentruje się na 2 sferach. Pierwsza – poznawcza – dotyczy zmian i negatywnych sposobów myślenia, a także rozwiązania problemów osobistych i społecznych, które wpływają na obniżenie jakości funkcjonowania. Natomiast głównym celem sfery behawioralnej jest wzrost aktywności i umiejętności relaksacji. W aspekcie behawioralnym terapia ukierunkowana jest na stopniowe wznowienie aktywności, przy użyciu jasno zdefiniowanych, niewielkich i przewidywalnych celów³⁰. Jest to kluczowe.

Program ćwiczeń powinien być dostosowany indywidualnie do każdego chorego. Chodzi o to, by przekonany o całkowitym wyleczeniu pacjent nie rzucił się w wir zaniedbanych wcześniej aktywności, starając się nadrobić zaległości życiowe, to bowiem może spowodować nawrót choroby. Dlatego konieczne jest stopniowe wznawianie aktywności, polegające na indywidualnym ustaleniu programu ćwiczeń, który jest monitorowany przez terapeutę i ewentualnie modulowany.

Medytacja zwalcza stres

Stres może odgrywać kluczową rolę w rozwoju CFS³¹, dlatego trzeba wypracować na własny użytek techniki, które pomogą go zredukować. Do metod o udowodnionym działaniu należą medytacja oraz ćwiczenia tai-chi. Szukając solidnych danych naukowych na temat tego, co pomaga w leczeniu chronicznego zmęczenia, a co nie, dr Arthur Hartz, badacz CFS i profesor medycyny rodzinnej w Iowa College of Medicine, zapytał ok. 150 pacjentów cierpiących na to schorzenie o to, jakich chwytali się sposobów, by sobie pomóc.

2 lata później jego zespół ponownie skontaktował się z uczestnikami badania, by sprawdzić, jak sobie radzą i czy ich stan poprawił się. Kiedy naukowcy opracowali zebrane dane, odkryli, że chorym najbardziej pomagało ćwiczenie jogi. Ludzie, którzy ją uprawiali, czuli się lepiej niż pozostali³².

Ćwiczenia pomocne w łagodzeniu objawów chronicznego zmęczenia

Istnieją solidnie potwierdzone dane odnoszące się do korzyści ze stosowania terapii opartej na stopniowaniu intensywności ćwiczeń fizycznych (graded exercise therapy – GET). Obejmuje ona stopniowy wzrost aktywności fizycznej w nadziei na poprawę funkcjonowania pacjenta.

W próbie klinicznej z doborem losowym wykazano, że ta metoda była równie skuteczna, jak terapia behawioralno-poznawcza w zakresie poprawy zmęczenia oraz innych wspomnianych wcześniej aspektów upośledzenia funkcjonowania, z wyjątkiem depresji. W eksperymencie tym zachęcano uczestników, aby stopniowo, przez 52 tygodnie, wydłużali czas trwania aktywności fizycznej, aż do osiągnięcia docelowego poziomu wynoszącego 30 min lekkiego wysiłku fizycznego przez 5 dni w tygodniu, uważając jednocześnie, aby nie przekroczyć docelowej wartości częstości akcji serca i uniknąć przećwiczenia.

Większość pacjentów jako formę aktywności wybrała spacer. Po osiągnięciu zakładanego celu ochotnicy nadal pracowali raz w miesiącu z nadzorującymi ich fizjoterapeutami nad zwiększeniem intensywności wykonywanych przez nich ćwiczeń aerobowych. W kilku innych badaniach stwierdzono jednakowe wyniki³³. W jednym z nich odkryto, że zarówno stopniowane ćwiczenia aerobowe, jak i progresywny trening wytrzymałościowy znacznie poprawiały wydolność fizyczną i jakość życia, choć tylko aerobik zmniejszał zmęczenie i depresję³⁴.