Prostata - jak monitorować przerost stercza?

Pierwszym objawem przerostu prostaty jest częstsze oddawanie moczu, w dodatku mniejszymi niż dotychczas porcjami. Jego strumień jest cieńszy i wypływa pod większym ciśnieniem. Kilkakrotne wstawanie w nocy do toalety staje się normą, a i tak pozostaje przykre wrażenie, że pęcherza nie udało się opróżnić do końca. Pojawia się też nagła potrzeba oddania moczu, ale w toalecie okazuje się, że to tylko złudzenie. Objawem BPH jest także nietrzymanie moczu, który wskutek tej krępującej przypadłości w niekontrolowany sposób wycieka z cewki moczowej. Mężczyźni, jeszcze w sile wieku, są wtedy załamani, ponieważ problem jednoznacznie kojarzy się im ze starością i niedołęstwem. Dlatego wielu z nich ukrywa go przed najbliższymi. W dodatku badanie prostaty, zalecane mężczyznom po przekroczeniu 40. roku życia, obrosło wieloma mitami i panowie unikają go jak ognia¹.

Zbagatelizowany łagodny przerost prostaty może prowadzić do wielu groźnych następstw. Jednym z najczęstszych jest całkowite zamknięcie światła cewki moczowej, które uniemożliwia oddawanie moczu. To z kolei może stać się przyczyną zapalenia pęcherza moczowego, a także wstępującego zapalenia nerek, które nieleczone stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia. Ucisk powiększonej prostaty na pęcherz moczowy może zaś prowadzić do martwicy jego dna i ujścia wewnętrznego cewki moczowej. Utrzymujące się trudności z oddawaniem moczu i jego zagęszczenie w pęcherzu prowadzą często do powstania kamieni moczowych i stanów zapalnych przez nie wywołanych. Nierozpoznane BPH może stać się również przyczyną raka, nie tylko prostaty, ale i pęcherza moczowego. Wszystkie te powikłania dodatkowo utrudniają oddawanie moczu i konieczne może się okazać założenie cewnika w okresie leczenia, a nawet dożywotnio¹.

Łagodny przerost i co dalej?

Niepokojące objawy powinny skłonić mężczyznę do wizyty w gabinecie urologa, który wykona palpacyjne badanie prostaty. Jego wynik zadecyduje o dalszym postępowaniu. Jeśli lekarz nie zauważy nic niepokojącego, wyznaczy wizytę kontrolną za rok. W innym przypadku zleci badanie USG, wykonywane przez powłoki brzuszne lub przez odbyt. Pozwala ono ocenić wielkość narządu oraz wychwycić zmiany w jego strukturze, które mogą świadczyć o rozwoju nowotworu. Jeśli urolog podejrzewa zastój moczu, kamicę lub stan zapalny, dodatkowo wykonywane jest badanie pęcherza moczowego i nerek. Konieczna jest również analiza krwi i moczu. Jednym z najważniejszych parametrów oznaczanym z krwi jest PSA (z ang. prostate specific antygen), czyli antygen swoisty dla prostaty, glikoproteina wytwarzana przez gruczoł krokowy i obecna w nasieniu. U zdrowego mężczyzny jedynie niewielka jej ilość wchłania się do krwi. Jeśli w narządzie tym rozwija się nowotwór, stężenie PSA we krwi znacznie wzrasta. Wtedy konieczna jest konsultacja z lekarzem specjalistą¹.

Profilaktyka i leczenie przerostu stercza

Łagodny przerost prostaty można zahamować dzięki lekom ziołowym i suplementom diety. Mogą one również wspomagać leczenie farmakologiczne, zalecone przez urologa. Jeśli jednak terapia ziołowa nie przynosi spodziewanych efektów i objawy narastają lub stopień zaawansowania zmian w obrębie prostaty jest zbyt duży, by móc stosować jedynie leki naturalne, lekarz zaleca terapię farmakologiczną, która na ogół okazuje się skuteczna. W leczeniu BPH stosuje się leki z dwóch grup: alfablokery i inhibitory 5-alfareduktazy.

Alfablokery, selektywne i krótkotrwałe blokery receptorów alfa, rozkurczają mięśnie gładkie gruczołu krokowego i szyi pęcherza moczowego. W efekcie ich działania poprawia się przepływ moczu przez cewkę moczową i - jak wskazują badania przeprowadzone w 2004 r. na Uniwersytecie Wiedeńskim - objawy ze strony układu moczowego cofają się średnio o 50%². Leki z tej grupy różnią się pomiędzy sobą, zwłaszcza jeśli chodzi o efekty uboczne, związane głównie z obniżeniem ciśnienia krwi. Część z nich powoduje bowiem osłabienie i zawroty głowy, podczas gdy inne zaburzają funkcje seksualne. Alfablokery działają jedynie objawowo i nie prowadzą do zmniejszenia wielkości prostaty oraz poziomu PSA w surowicy¹.

Inhibitory 5-alfareduktazy to z kolei enzymy, które blokują aktywność 5-alfareduktazy, enzymu przekształcającego testosteron do 5-alfadihydrotestosteronu (DHT). To właśnie DHT jako aktywna forma testosteronu wnika do komórek nabłonka gruczołowego prostaty i pobudza wytwarzanie protein oraz rozrost gruczołu. Skutkiem działania wspomnianych inhibitorów jest zmniejszenie rozmiarów gruczołu krokowego, co przynosi ulgę w dolegliwościach ze strony układu moczowego. Badania przeprowadzone w USA w latach 90. wykazały, że stosowanie inhibitorów 5-alfareduktazy zmniejsza aż o 70% poziom DHT we krwi, podnosząc poziom testosteronu o 10%. Podczas leczenia spada również stężenie PSA we surowicy, a wielkość prostaty zmniejsza się nawet o 25%¹.

Oba leki można stosować oddzielnie lub razem, a badania przeprowadzone w 2003 r. w USA na George Washington University i University of Texas Southwestern Medical Center wykazały, że skojarzona terapia przy użyciu obydwu preparatów przynosi nadspodziewanie dobre efekty, szczególnie u pacjentów ze znacznym powiększeniem prostaty i wysokim poziomem PSA w surowicy krwi^3,4.

Zarówno alfablokery, jak i inhibitory 5-alfareduktazy nie pozostają jednak bez wpływu na zdolności seksualne i płodność. Okazuje się bowiem, że alfablokery wskutek obniżania ciśnienia krwi mogą być przyczyną problemów z osiągnięciem erekcji i odbyciem stosunku. Z tego też powodu wielu pacjentów, choć spotykają się z krytyką urologów, robi sobie na własną rękę przerwy w stosowaniu leku, aby móc prowadzić satysfakcjonujące życie seksualne. Z kolei inhibitory 5-alfareduktazy obniżają aż o 23% ilość plemników w ejakulacie, co może skutkować niepłodnością. Mogą również zmniejszać libido i utrudniać osiągnięcie erekcji¹.

UWAGA! Zaleca się, by partnerki pacjentów leczących się alfablokerami i inhibitorami 5-alfareduktazy unikały kontaktu z wymienionymi lekami. Dotyczy to szczególnie kobiet pragnących potomstwa lub będących w ciąży, ponieważ składniki obu preparatów mogą zaburzać rozwój narządów płciowych płodów, szczególnie męskich. Z tego też powodu mężczyzna je przyjmujący powinien stosować prezerwatywy, a pragnienie potomstwa omówić z lekarzem prowadzącym, który odpowiednio zmodyfikuje terapię, by ewentualna ciąża nie była zagrożona, a dziecko urodziło się zdrowe.

Czasami jednak farmakoterapia zawodzi, ponieważ zmiany w narządzie są zaawansowane. Wtedy pacjent trafia w ręce specjalistów, których zadaniem jest jak najmniej inwazyjne chirurgiczne zmniejszenie prostaty. W wielu przypadkach lekarz usuwa tylko część gruczołu krokowego. Niestety każdy taki zabieg niesie ze sobą ryzyko uszkodzenia nerwów, czego następstwem bywają zaburzeniami erekcji i niemożność odbycia stosunku oraz tzw. wsteczny wytrysk, podczas którego nasienie przedostaje się do pęcherza moczowego. Prawie połowa mężczyzn poddanych częściowemu usunięciu prostaty ma problemy z aktywnością seksualną, dlatego leczenie operacyjne traktowane jest jako ostateczność. Narząd w całości usuwa się tylko w szczególnych sytuacjach. W przypadku braku powikłań mężczyzna może po operacji zachować sprawność seksualną, choć nie dochodzi już u niego do wytrysku. W operacjach BPH stosuje się najbardziej zaawansowane techniki endoskopowe, termoterapię, laseroterapię i ultradźwięki¹.

Mężczyzn, u których wskutek BPH dochodzi do nietrzymania moczu, zachęca się, by w czasie terapii korzystali ze specjalnych wkładek higienicznych, które niczym podpaski wchłaniają mocz i niwelują przykry zapach. Dzięki temu można bez skrępowania wychodzić z domu. W przypadku założenia cewnika warto zaś zaopatrzyć się w specjalne worki na mocz, które dyskretnie przymocowane po wewnętrznej stronie nogawki są niemal niewidoczne i łatwo się je opróżnia.

Kamila Makowska-Serkis

Artykuł ukazał się w wydaniu papierowym Holistic Health 3/2019.