Mięśniaki macicy i histerektomia

Mięśniaki można zwalczać, nie tracąc macicy. Medycyna dysponuje coraz większym wachlarzem możliwości.

29 styczeń 2018
Artykuł na: 23-28 minut
Zdrowe zakupy

- Ma pani trójkę dzieci i skończone 40 lat. Po co pani macica? - zapytał ginekolog, gdy Katarzyna nieśmiało zaczęła protestować przeciw histerektomii. Jest jedną z wielu Polek, którym zaproponowano takie rozwiązanie problemu mięśniaków.

Jest również jedną z wielu, które poddały się tej sugestii i przeszły ten okaleczający kobiecość zabieg. W przypadku Katarzyny skończył się on dodatkowo przebiciem pęcherza.

MĄDROŚĆ DALEKIEGO WSCHODU

Według filozofii Tao mięśniaki powstają w wyniku zastoju krwi, flegmy bądź energii chi w organizmie, co spowodowane jest stagnacją emocjonalną, nadmierną konsumpcją mleka krowiego lub zaburzeniami emocjonalnymi w wieku nastoletnim1. Terapia o dowiedzionej skuteczności opiera się na akupunkturze, przyjmowaniu ziół chińskich, masażu brzucha z wykorzystaniem olejków eterycznych oraz ćwiczeniach Qigong.

Keishi-bukuryo-gan (KBG) to tradycyjna chińska mieszanka ziołowa, powszechnie stosowana przez praktyków do leczenia schorzeń ginekologicznych, takich jak obfite lub bolesne miesiączki oraz bezpłodność. W skład mieszanki wchodzi 5 ziół: cynamonowiec wonny (Cinnamomum cassia), piwonia chińska (Paeonia lactiflora), brzoskwinia (Prunus persica), grzyb Wolfiporia extensa oraz piwonia drzewiasta (Paeonia suffruticosa).

Jako że hormony takie jak progesteron czy estrogen sprzyjają rozwijaniu się mięśniaków, KBG może działać jako ich antagonista, skutecznie kurcząc guzy poprzez obniżenie poziomu hormonów we krwi. Działanie to występuje tylko u kobiet, które nie są w ciąży, jednakże po zapłodnieniu symptomy kojarzone z mięśniakami ustępują samoistnie2. W pewnym japońskim badaniu u pacjentek stosujących terapię KBG mięśniaki zmniejszyły się o 60%, a u ponad 90% zaobserwowano poprawę w kwestii obfitych i bolesnych miesiączek3.

Niepokalanek pospolity (Vitex agnus-castus) to sprawdzony i znany od pokoleń surowiec zielarski, stosowany w leczeniu schorzeń kobiecego układu rozrodczego. Wyciąg z owocu niepokalanka wykazuje silne działanie regulujące układ dokrewny kobiet. Roślina wywiera działanie na ciałko żółte (gruczoł powstały w wyniku przekształcenia pęcherzyka jajnikowego, z którego prawdopodobnie może rozwinąć się mięśniak), co potwierdziły badania analizujące jego działanie na błonę śluzową macicy oraz na wydzieliny pochwy4.

Wyciąg z jej owocu pomaga regulować cykl menstruacyjny i owulację poprzez zmniejszenie produkcji hormonu folikulotropowego (FSH) w przysadce mózgowej oraz łagodne pobudzanie produkcji hormonu luteinizującego (LH) i prolaktyny, a im większa dawka, tym silniejsze działanie.

Wyciąg z owocu niepokalanka nie zastępuje naturalnego wytwarzania LH przez organizm, ale jako że działa poprzez ścieżki nerwowe ośrodkowego układu nerwowego, ma zdolność regulowania produkcji hormonów w jajnikach, których nadmiar powoduje najpewniej rozwój mięśniaków.

Jeśli badanie USG wykryło liczne torbiele bądź mięśniaki na jajniku, wówczas objawy takie jak zbyt obfite bądź częste miesiączki, krwawienia w środku cyklu itp., można załagodzić, przyjmując dzienną dawkę 30 kropel wyciągu z owocu niepokalanka rozpuszczonych w wodzie. Pozwoli to też ograniczyć nieprzyjemne objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego5.

Jedna uwaga: reakcję torbieli jajnikowych na terapię należy bacznie śledzić za pomocą regularnych badań USG.

W 2009 r. w Polsce z powodu mięśniaków macicy wykonano 127 361 histerektomii (operacji usunięcia macicy), 12 578 miomektomii (chirurgicznego usunięcia samych mięśniaków) oraz 2 619 wycięć macicy drogą pochwową. Operacyjne usunięcie narządu rodnego jest u nas jedną z najczęściej stosowanych metod leczenia kobiet z mięśniakami macicy. Jak wynika z badania przeprowadzonego w 2014 r. przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych w Łodzi w ramach kampanii "Walczymy o kobiecość", proponuje się ją również młodym kobietom, które nie zakończyły jeszcze planów prokreacyjnych (20-29 lat - ok. 17%, 30-39 lat - ok. 15%), tym samym pozbawiając je szans na macierzyństwo.

Fakt, że pacjentki chcą zachować ten organ, lekarze często traktują jak babską fanaberię. Tymczasem dla wielu kobiet utrata macicy jest ogromnym problemem emocjonalnym. Jest on na tyle powszechny, że zyskał już swoją nazwę - syndrom pustej lalki. 54% pań, które nie poddały się zabiegowi, wyraziło obawę, że usunięcie macicy może mieć wpływ na utratę poczucia kobiecości. Natomiast te po histerektomii przyznały, że czują się niedowartościowane, mniej kobiece i mają niższą samoocenę.

Choć w niektórych przypadkach taki zabieg jest konieczny, to jednak w większości można go uniknąć. I nawet jeśli nie uda się zwalczyć mięśniaków farmakologicznie, to można zrobić to metodami mało inwazyjnymi, które pozwolą zachować macicę.

Niechciany lokator

Mięśniaki macicy są powszechnie występującym łagodnym nowotworem macicy. Zadomawiają się w niej, pomiędzy jej ściankami lub między więzadłami. Najczęściej występują śródścienne. Mięśniaki uszypułowane, szyjkowe i międzywięzadłowe są rzadkie. Otoczone są cienką torebką zbudowaną z tkanki łącznej włóknistej, której włókna tworzą strukturę w formie sieci. Występują u ok. 25% kobiet w okresie reprodukcyjnym, natomiast po tym czasie zmiany te obserwuje się już u ponad 40% kobiet. U większości nie dają dolegliwości i nie wymagają leczenia1. Najczęściej pojawiają się całymi rodzinami. Jeśli już dają o sobie znać, to głównymi symptomami są obfite krwawienia miesiączkowe, nieprawidłowe krwawienia z macicy bądź też objawy uciskowe.

Bardzo często wykrywa się je przypadkowo podczas USG narządu rodnego. Większe guzy lekarz może wyczuć w trakcie badania ginekologicznego, jednak aby postawić dokładną diagnozę, konieczne jest USG przezpochwowe, które pozwala określić liczbę i wielkość mięśniaków oraz ich położenie. Od tego zależy dalsza terapia. Jeśli mięśniaki są małe i nie sprawiają kłopotów, zwykle się ich nie usuwa. Ale trzeba je regularnie kontrolować (co pół roku).

Choć uznawane są za czynnik utrudniający kobiecie zajście w ciążę2, to jednak w wielu przypadkach paniom zaleca się podjęcie takiej próby, bowiem sporo lekarzy wychodzi z założenia, że łatwiej jest doprowadzić do szczęśliwego zakończenia ciążę z mięśniakiem niż usunąć go bez powikłań, wśród których poczesne miejsce zajmuje... bezpłodność.

W przypadku guzów dających objawy należy podjąć leczenie. Opcji jest kilka, podobnie jak z lokatorem, który nie płaci czynszu albo zakłóca spokój innych współmieszkańców, możesz spróbować delikatnej perswazji, odciąć media lub zdecydować się na działania radykalne i wystarać się o nakaz eksmisji.

Delikatna perswazja W przypadku gdy mięśniaki są małe i nie powodują uciążliwych objawów lub tylko w niewielkim stopniu zniekształcają jamę macicy, możliwe jest zastosowanie leczenia farmakologicznego3.

Jedną z opcji jest wykorzystanie wewnątrzmacicznego systemu uwalniającego lewonorgestrel (LgIUS) albo analogów gonadoliberyn (GnRH). LgIUS ma zastosowanie przy objawach krwotocznych miesiączek i nieprawidłowych krwawieniach z macicy. Trzeba jednak zaznaczyć, że skuteczność terapii nie jest wysoka.

Z kolei analogi gonadoliberyny (GnRH) zalecane są w przypadku dużych mięśniaków. Zmniejszają masę guza i ograniczają jego ukrwienie. Zazwyczaj stosuje się je na 3-4 miesiące przed zabiegiem wyłuszczenia mięśniaków, by ułatwić ich usunięcie. Terapia nimi nie powinna trwać dłużej niż 6 miesięcy, ponieważ wywołuje symptomy przedwczesnej menopauzy (m.in. uderzenia gorąca, problemy ze snem, demineralizację kości). Jest to pokłosie faktu, że GnRH hamują wydzielanie estrogenów przez jajniki.

Jako inne farmakologiczne metody leczenia mięśniaków wskazuje się stosowanie selektywnych modulatorów receptora progesteronowego (SPRM). Należy do nich octan uliprystalu. Progesteron odgrywa kluczową rolę w patogenezie mięśniaków macicy. Pobudza on proliferację tkanki guza, a także zmniejsza nasilenie apoptozy komórek. W badaniach in vitro, hodowli komórek mięśniaka macicy wykazano, że octan uliprystalu oraz inne SPRM hamują ich proliferację, a także wzbudzają zewnętrzny oraz wewnętrzny szlak apoptozy.

Zdaniem Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Menopauzy i Andropauzy właśnie ten lek może stanowić przełom w farmakoterapii mięśniaków. Podawany doustnie już po 10 dniach od rozpoczęcia terapii hamuje krwawienie, łagodząc dokuczliwe objawy, a trzymiesięczna kuracja powoduje zmniejszenie rozmiarów mięśniaka nawet o 30-50%.

Co więcej, efekt ten utrzymuje się po odstawieniu preparatu, dzięki czemu u niektórych pacjentek już samo leczenie farmakologiczne pozwala uniknąć operacji i umożliwia zajście w ciążę. Jeśli zabieg nadal jest konieczny, to zmniejszenie objętości mięśniaka octanem uliprystalu zwiększa szanse na wykonanie operacji oszczędzającej. Profesor Jacques Donnez, twórca octanu uliprystalu, opublikował niedawno algorytm, który zakłada łącznie 12 miesięcy jego stosowania, zanim podejmie się interwencję operacyjną. Na razie jednak wszedł on w życie tylko w Europie Zachodniej.

Co istotne, octan uliprystalu jest lepiej tolerowany w długotrwałym stosowaniu niż analogi gonadoliberyny (GnRH), ma korzystniejszy profil działań niepożądanych oraz daje trwalszy efekt terapeutyczny. Lek oceniany był w badaniach klinicznych randomizowanych z podwójną ślepą próbą PEARL I oraz PEARL II. Naukowcy stwierdzili zahamowanie krwawienia z macicy u 91% pacjentek przyjmujących octan uliprystalu w dawce 5 mg i u 92% leczonych dawką 10 mg, zaś w grupie placebo jedynie u 19% badanych.

Średnie zmiany objętości mięśniaków po 13 tygodniach leczenia wynosiły odpowiednio: -21%, -12%, natomiast w grupie przyjmującej placebo +3%. W drugim badaniu lek podawano przed planowaną operacją. Po zakończeniu farmakoterapii połowa pacjentek zrezygnowała z leczenia operacyjnego4.

Odcięcie mediów

Gdy lokator na dziko koczujący w macicy nie chce poddać się metodom perswazyjnym (lekom), właścicielka lokalu może sięgnąć po tzw. metody małoinwazyjne i odciąć dopływ składników odżywczych. W tej grupie znajdują się embolizacja tętnic macicznych (UAE), terapia wiązką ultradźwięków sterowanych magnetycznym rezonansem jądrowym (MRgFUS) oraz laparoskopowa okluzja tętnic macicznych (LUAO).

MIĘŚNIAK CZY MIĘSAK?

Niekiedy guz może okazać się złośliwym nowotworem - mięsakiem. Występuje on rzadko, stanowi od 0,2% do 0,3% mięśniaków. Niestety jest wyjątkowo odporny na chemioterapię i radiologię, a najlepszą metodą leczenia jest usunięcie go we wczesnym stadium.

Problem polega na tym, że obecnie nie mamy narzędzi diagnostycznych, które pozwalałyby odróżnić mięsaka od mięśniaka. Jedynym kryterium różnicującym jest tępo wzrostu. Jeśli mięśniak w ciągu pół roku zwiększy się co najmniej o 50%, możemy podejrzewać, że to mięsak.

Dlatego lekarze zalecają, by wszystkie kobiety robiły badanie USG dopochwowe raz w roku, a te, u których zdiagnozowane zostaną mięśniaki co pół roku.

Embolizacja (UAE) to zamknięcie dopływu krwi do guzów, które odcięte od źródła zasilania w tlen i składniki odżywcze po prostu umierają z głodu. Poprzez tętnicę pachwinową wprowadza się cewnik do naczyń doprowadzających krew do mięśniaka, a następnie czopuje się je cząsteczkami alkoholu poliwinylowego. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym i trwa ok. 1-1,5 godziny5. Niestety metoda ta nie nadaje się do usuwania mięśniaków podsurowicówkowych ze względu na ryzyko martwicy zmiany w jamie brzusznej. Poza tym Kanadyjskie Towarzystwo Ginekologiczne zwraca uwagę, że może powodować problemy z płodnością.

Kwalifikacja ginekologiczna obejmuje wywiad, badanie, ultrasonograficzną ocenę narządu rodnego i typu mięśniaka. Ponadto w celu wykluczenia jakichkolwiek toczących się procesów nowotworowych w obrębie macicy konieczne jest zrobienie rozmazu cytologicznego oraz biopsji endometrium. Wykonanie wymazu z pochwy, a także oznaczenie poziomu hormonów płciowych pozwalają ocenić oraz uniknąć potencjalnych powikłań poembolizacyjnych (infekcje, jatrogenne uszkodzenie jajników)6. W obserwacji długoterminowej po UAE u ponad 70% pacjentek zanotowano poprawę stopnia ustąpienia objawów klinicznych w ciągu 5 lat po zabiegu, podczas gdy 16-23% z nich wymagało powtórnej interwencji7.

Okluzja tętnic macicznych (LUAO) polega na założeniu klipsu naczyniowego na tętnicę maciczną na poziomie tętnicy biodrowej wewnętrznej. Procedura ta wykonywana jest obustronnie. Naczynia poboczne między jajnikami i macicą (w więzadle właściwym jajnika) koaguluje się za pomocą kleszczyków bipolarnych. Uzyskane efekty terapeutyczne po zabiegu LUAO są zbliżone do tych osiąganych w embolizacji8.

Mioliza Do destrukcji mięśniaków macicy używana jest elektroda generująca prąd elektryczny o wysokiej częstotliwości. Elektroda ta znajduje się na końcu laparoskopu, który poprzez niewielkie nacięcie w powłokach brzusznych jest wprowadzany do wnętrza guza (pod kontrolą USG), po czym następuje jej uruchomienie. Wygenerowany prąd powoduje "wypalenie" otaczającej elektrodę tkanki mięśniaka oraz zniszczenie zaopatrujących go naczyń krwionośnych. Odcięcie dopływu krwi powoduje zanikanie pozostałych po zabiegu żywych fragmentów leczonego tą metodą mięśniaka (dlatego nie jest konieczne jego chirurgiczne usunięcie). Czasami zamiast elektrody stosuje się sondę wytwarzającą promień lasera (tzw. termoterapia laserowa)9.

Kriomioliza Zabieg przebiega podobnie do miolizy, tyle że w tym przypadku metalowa sonda zostaje schłodzona do bardzo niskiej temperatury (ok. -180°C). Niska temperatura powoduje następujące po sobie "zamrażanie" i "rozmrażanie" tkanki guza, uszkadzając zaopatrujące go naczynia krwionośne. Powoduje to kurczenie leczonego tą metodą mięśniaka10.

Mioliza i kriomioliza stosowane są tylko u pacjentek, u których mięśniaki nie przekroczyły 10 cm średnicy. Oba zabiegi wykonywane są w znieczuleniu ogólnym i trwają ok. godziny. Warto wiedzieć, że ich skuteczność jest niewystarczająco potwierdzona. Poza tym należy liczyć się z możliwością powstania powikłań (m.in. tworzenia blizn w endometrium czy uszkodzenia ściany macicy lub tkanek sąsiednich, np. jelita). Ponadto metody te nie gwarantują powrotu płodności po ich przeprowadzeniu.

Bibliografia

  1. Fertil Steril 1981 Oct; 36(4): 433-45
  2. Uterine fibroids. Lancet 2001 Jan 27; 357(9252): 293-8
  3. Fertil Steril 2003 May; 79(5): 1194-8
  4. Engl J Med. February 2012
  5. Embolization: A Nonsurgical Cure for Fibroids. South Asian Federation of Obstetrics and Gynecology, September-December 2009; 1(3): 13-18
  6. Fertil Steril 2001 Feb; 75(2): 438-9
  7. BJOG 2006 Apr; 113(4): 464-8
  8. European Journal of Medical Technologies 2014; 3(4): 46-52
  9. https://goo.gl/uYpaCu
  10. Sug Laparos Endosc Percutan tech 2007; 17: 99-10
  11. https://goo.gl/ek5kVZ
  12. Clinical obstetrics and gynaecology. 2008; 22 (4): 707-716

Termoablacja ultradźwiękowa (MRgFUS) wykorzystuje magnetyczny rezonans jądrowy (MRI), który w czasie rzeczywistym pozwala na lokalizację mięśniaków i zogniskowanie wiązki ultradźwięków bezpośrednio na guzie, bez naruszenia skóry oraz tkanek miękkich. Dodatkowo cały proces monitorowany jest w czasie rzeczywistym za pomocą map temperatury uzyskiwanych z rezonansu magnetycznego. Całość trwa godzinę. Po tym czasie kobieta może wrócić do swoich zajęć. Metoda ta daje pacjentkom nadzieję na całkowite wyeliminowanie mięśniaków macicy przy zachowaniu tego organu oraz eliminuje konieczność stosowania znieczulenia ogólnego.

Każda operacja przeprowadzona na narządzie rodnym ogranicza możliwość zostania matką. Po operacji usunięcia mięśniaków, szansa na potomstwo maleje do 50-60%. Tymczasem termoablacja jest metodą bezoperacyjną i nieinwazyjną. Pozwala na usunięcie dużych mięśniaków, nawet o średnicy 13 cm, a jej skuteczność wynosi aż 90%! W ciągu 6 miesięcy od zabiegu ustępują dolegliwości bólowe, krwawienia i obfite miesiączki, a masa guza zmniejsza się o 70-80%11.

Natychmiastowa eksmisja

Poza drastyczną histerektomią chirurdzy dysponują jeszcze inną metodą - miomektomią, która polega na wyłuskaniu mięśniaków z macicy. Trzeba jednak pamiętać, że zabieg zawsze związany jest ze zwiększoną utratą krwi, typowymi powikłaniami pooperacyjnymi oraz dłuższym czasem hospitalizacji. Ponadto po operacjach usunięcia mięśniaków obserwuje się wysoki współczynnik ich nawrotów oraz pojawiania się zrostów w jamie otrzewnej. Z tych powodów rola miomektomii jako zabiegu oszczędzającego w leczeniu mięśniaków macicy u pań, które pragną zachować płodność, pozostaje nadal kontrowersyjna. Rozwój choroby zrostowej po wycięciu mięśniaków jest częsty i może również obejmować jajowody12.

 

Artykuł należy do raportu
Choroby macicy i histerektomia
Zobacz cały raport
Wczytaj więcej
Może Cię zainteresować
Nasze magazyny