Równowaga - przyjaciel kości i stawów

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia, jest ono stanem pełnego/całkowitego dobrego samopoczucia/dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brakiem obiektywnie istniejącej choroby czy niepełnosprawności. Kryje się tu pewien szkopuł - nierzadko kompletnie nie zdajemy sobie sprawy z tego, że w ciele zachodzą procesy, prowadzące do choroby.

Więc o ile czujemy się względnie dobrze i możemy uznać, że jesteśmy zdrowi, to diabeł tkwi w szczegółach. Podobnie jak w przypadku większości schorzeń, tak i w odniesieniu do problemów z układem mięśniowo-szkieletowym, początki przebiegają niezauważenie i są niekiedy niewinne. Zazwyczaj nie łączymy niestrawności czy przewlekłego przeziębienia z późniejszymi bólami kolan lub dyskomfortem i strzykaniem stawów w dłoni. Jednak organizm działa jak skomplikowana maszyna, w której różne procesy i trybiki są ze sobą ściśle powiązane.

Dlatego dla zdrowia naszych kości i stawów potrzebna jest równowaga, która dotyczy różnych płaszczyzn.

Kości i stawy zużywają się

Chociaż nie myślimy o tym, ale ciało przez całe życie ulega… zużyciu. Podobnie jest z kośćmi (zwłaszcza ich głowami i miejscami, gdzie się stykają) i stawami. Przez setki lat uważano, że taka jest właśnie patogeneza jednego z najbardziej demokratycznych schorzeń świata, czyli choroby zwyrodnieniowej stawów - artrozy.

Jednak praca opublikowana w 2011 r. na łamach Nature Medicine rzuciła na to zagadnienie zupełnie nowe światło¹. Zespół badaczy pod kierunkiem profesora immunologii i reumatologii Williama Robinsona zaobserwował w stawach osób dotkniętych artozą dużą ilość migrujących komórek zapalnych, które w zalążku choroby wydzielają pewne substancje chemiczne.

Uruchamiają one całą sekwencję zdarzeń, zwaną kaskadą dopełniacza, a jej finałem jest atak na staw przez własny układ immunologiczny chorego. Organizm zaczyna uwalniać leukocyty, które kieruje do zaatakowanych obszarów, w okolice stawów napływa zatem więcej krwi, pojawia się opuchnięcie, zaczerwienienie i ocieplenie tych okolic. Obrzęk wyściółki torebki stawowej sprawia zaś, że chrząstka, chroniąca głowy kości ściera się.

Ten stan oraz pobudzenie układu nerwowego zapaleniem i nadmiernym ukrwieniem sprawiają, że zaczynają się również dolegliwości bólowe. Nierzadko silne i bardzo dokuczliwe.

Odkrycie to sprawiło, że choroba zwyrodnieniowa stawów przestała być traktowana jako nieuleczalna, obciążająca cierpiących na nią ludzi nie tylko nieprzemijającym bólem, ale fatalnymi skutkami ubocznymi leków stosowanych do jego zmniejszania, np. kortykosteroidów. A my, wiedząc to, możemy robić wszystko, by niwelować stan zapalny w organizmie również w naturalny sposób, sięgając po ciężki arsenał farmaceutyczny wtedy, gdy utrzymanie homeostazy jest bardzo utrudnione.

I, jak w przypadku wielu przypadłości, wiedząc, że mamy skłonności - np. genetyczne - możemy wdrożyć zawczasu środki zaradcze, by unikać kaskady stresu oksydacyjnego.

Na co zatem warto zwrócić uwagę, by uchronić się przed konsekwencjami tych procesów biochemicznych? Jeśli ostry stan zapalny nie zostanie zatrzymany, a ciało nie jest w stanie wyeliminować jego przyczyny, może przerodzić się w proces przewlekły. Dobrze jest więc wyeliminować największych winowajców.

Należą do nich takie czynniki jak nieleczone alergie i nietolerancje pokarmowe, nawracające infekcje (nawet lekkie), siedzący tryb życia i brak ruchu, powiązany ze złą kondycją fizyczną, problemy ze snem i niewysypianie się, prozapalna dieta, pełna wysokoprzetworzonych produktów, otyłość, ale także niedożywienie (te 3 ostatnie elementy bywają ze sobą powiązane).

Zdecydowanie szkodliwe są używki, takie jak papierosy i alkohol. Chociaż trudno byłoby powiązać te czynniki z bólem stawów na pierwszy rzut oka, trzeba być świadomym, że organizm w takich wypadkach toczy stan zapalny o niskim nasileniu, moszcząc się również w obrębie stawów.

Przeczytaj: Jakie witaminy wypłukuje alkohol?

Hormony wpływają na twardość kości i zdrowie stawów

Zachwiana gospodarka hormonalna organizmu wpływa również na naszą wydolność, siłę mięśni, twardość kości i zdrowie stawów. Gdy pojawiają się zaburzenia pracy tarczycy, narażone są wszystkie struktury układu mięśniowo-szkieletowego, ponieważ substancje przez nią produkowane -tyroksyna (T4), trójjodotyronina (T3) oraz kalcytonina - mają znaczenie dla procesów metabolicznych w kościach, ale również dla produkcji kolagenu, podstawowego budulca tkanki łącznej.

Tyreotoksykoza, czyli nadmiar hormonów tego gruczołu, zwiększa stopniowe wchłanianie składników mineralnych w kościach - resorpcję. Jest to naturalny proces, który ulegając przyspieszeniu prowadzi do obniżenia mineralnej gęstości kości, czyli osteopenii, a w konsekwencji - do osteoporozy. Słabsze, cieńsze kości o rozrzedzonej strukturze znacznie łatwiej ulegają złamaniom.

Przeczytaj: Osteoporoza - leczenie (domowe sposoby)

Prawidłowa praca tarczycy równa się tworzeniu zdrowych i odpornych elementów układu szkieletowego oraz ich właściwą dynamikę metaboliczną, czyli tzw. obrót kostny. Nadmierne zaś wydzielanie hormonów zaburza tę równowagę na rzecz procesów kościogubnych, wskutek czego tkanka korowa i beleczkowa kości może zmniejszać się nawet o 20%².

Innym zaburzeniem związanym z nadczynnością tarczycy i chorobą Gravesa-Basedowa jest osteoartropatia przerostowa, która obejmuje dystalne części kończyn. Objawia się m.in. palcami pałeczkowatymi (Hipokratesa), lecz także może wiązać się przewlekłym zapaleniem okostnej kości długich oraz zapaleniem stawów. Palce nabierają kształtu pałeczek dobosza, a paznokcie - szkiełek od zegarka - stają się wypukłe i zaokrąglone.

Brak równowagi jest niekorzystny w każdym przypadku, również przy niedoczynności tarczycy. Procesy przebudowy kości spowalniają, zmniejsza się szybkość obrotu kostnego, a także aktywność komórek kościotwórczych - osteoblastów oraz kościogubnych - osteoklastów. Świadczy o tym np. spadek aktywności niekolagenowego białka odpowiedzialnego za mineralizację kości, czyli osteokalcyny, która uważana jest za marker aktywności osteoblasów w surowicy krwi³. W konsekwencji prowadzi to do spadku tempa mineralizacji nawet o połowę, a prawdopodobieństwo złamań również niebezpiecznie rośnie.

Wśród hormonów, które wpływają na zdrowie kości należy wymienić również estrogeny. Oprócz funkcji związanych z układem rozrodczym, regulują one również gospodarkę wapniową oraz produkcję substancji odpowiedzialnych za elastyczność i nawilżenie tkanek - kolagenu i kwasu hialuronowego. Wpływają na odkładanie się w kościach wapnia i są naturalną ochroną przed osteoporozą.

Jednak wskutek przemian związanych z menopauzą u kobiet, które pojawiają się ok. 44.-56. r.ż, ich produkcja spada, a gospodarka wapniowa ulega zaburzeniu. Masa tkanki kostnej i jej gęstość mineralna zmniejszają się, przyspieszają procesy kościogubne, a dotychczas zwarta struktura kości zaczyna przypominać rzeszoto.

Niestety, choroba jest praktycznie niewidoczna i często jej pierwszym objawem jest złamanie, spowodowane nawet niewielkim urazem. Bywa też, że osłabieniu ulegają również mięśnie, w tym szkieletowe, które pełnią funkcję podporową dla kręgosłupa. Zmniejsza on swoją ruchomość, pogłębić się może kifoza, co manifestuje się pochyleniem głowy i powstaniem garbu, ale tym procesom towarzyszy również ból w klatce piersiowej, miednicy i w całym kręgosłupie⁴.

Tak, jak w przypadku kobiet estrogeny, tak u mężczyzn na gospodarkę wapniową wpływa testosteron. Uważany jest powszechnie za hormon męskości, odpowiedzialny za rozrost i siłę mięśni - decyduje również o zwiększaniu gęstości mineralnej kości. W badaniach na myszach stwierdzono, że spadek osteokalcyny, produkowanej w kościach i regulującej proces odbudowy tkanki kostnej, powiązany jest z obniżeniem poziomu testosteronu u samców.

Okazuje się, że substancja ta i testosteron są ze sobą zwrotnie powiązane, co może dać przyczynek do leczenia niepłodności u mężczyzn oraz innych schorzeń powiązanych z niedoborem tych hormonów⁵.

Zdrowa i przeciwzapalna dieta - korzystna dla kości i stawów

Zdrowa i przeciwzapalna dieta jest korzystna dla kości i stawów nie tylko dlatego, że dostarcza odpowiedniej ilości minerałów, witamin i innych substancji, takich jak kolagen. Równowagę niezbędną dla zdrowia zyskujemy również dzięki odpowiedniemu pH pokarmów i napojów. Dlaczego jest ono istotne dla narządu ruchu? Liczne badania pokazują, że brak równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie ma wpływ na takie schorzenia jak zapalenie stawów, dna moczanowa oraz obniżony poziom gęstości mineralnej kości, który prowadzi do osteoporozy. Zmiana zaś diety na bardziej alkaliczną może odwrócić te niekorzystne procesy⁶.

Przeczytaj więcej: Dieta alkaliczna

Zaleca się wobec tego, by żywność o zasadowym pH stanowiła 80% dziennego jadłospisu. Kwasotwórcze pokarmy oparte są na białku zwierzęcym, rafinowanych zbożach i cukrach prostych, zaś zasadotwórcze - na warzywach i owocach. Brak tej równowagi może prowadzić do przewlekłej kwasicy metabolicznej niskiego stopnia (low grade metabolic acidosis, LGMA), podczas której prawidłowe pH krwi spada, a metabolizm zostaje zaburzony - zmienia się struktura i funkcje białek, wydzielanie i efektywność hormonów i enzymów, a nawet funkcje tkanki łącznej, tak istotnej dla naszego narządu ruchu⁷.

Przywracanie równowagi wspiera również woda alkaliczna. W jaki sposób pokarmy i woda mogą być pomocne, skoro w żołądku poddawane są działaniu kwasów o pH 4? Gdy stykają się z nimi, zachodzi reakcja chemiczna, a jej skutkiem jest spadek potencjału zasadowego płynu lub pożywienia. Jednak gdy neutralizują się one wzajemnie, pH żołądka zmienia się na mniej kwaśne, a wzrasta bieżąca produkcja kwasu solnego z kwasu chlorowodorowego, dwutlenku węgla, wody i chlorku sodu (czyli soli).

Prócz zwiększonego wytwarzania kwasu, powstaje również wodorowęglan sodu, który trafia do krwi i staje się samym "buforem zasadowym" w układzie krwionośnym, który ma prozdrowotną właściwość neutralizacji pozostałości kwasów w krwiobiegu. Stanowi to część układu regulacyjnego, dbającego o równowagę w organizmie, oprócz funkcji wydalania nadmiaru CO2 przez płuca i usuwania produktów przemiany materii (w tym kwasów) przez nerki.

Trzeba jednak pamiętać, że aż połowa niewęglowych kwasów neutralizowana jest przez wspomniane bufory. Tak więc nasze wybory dietetyczne i spożywanie wody alkalicznej mogą korzystnie zwiększyć produkcję wodorowęglanów⁸.

Ruch jest niezbędny dla zdrowia

Czy do hasła "ruch to zdrowie" trzeba jeszcze kogoś przekonywać? Okazuje się, że tak. Ponieważ panuje epidemia chorób serca i otyłości, które w głównej mierze bazują na niehigienicznym, siedzącym trybie życia, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2020 r. opublikowała nowe wytyczne w ramach znanej już piramidy żywienia. Ruch został umieszczony u jej podstaw, a dorośli 18-64 lat powinni poświęcić tygodniowo 150-300 min na aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności lub 75-150 min - na bardziej intensywną.

Co istotne, chociaż 2 razy w tygodniu powinny to być ćwiczenia wzmacniające mięśnie, a jest to ważne szczególnie w przypadku seniorów. Nie tylko poprawiają wydolność organizmu, ale też zapobiegają upadkom, które u osób starszych mogą niestety skutkować groźnymi w skutkach złamaniami.

Są również bardzo ważnym elementem profilaktyki osteoporozy - nacisk wywołany aktywnością fizyczną przyczynia się do zwiększonej produkcji macierzy kostnej i mineralizacji kości. Potwierdzają to badania prowadzone wśród sportowców, udowodniono że gęstość ich kości jest większa niż u osób, które nie są aktywne fizycznie. Połączenie umiarkowanego ruchu z odpowiednim nawodnieniem i zdrową dietą korzystnie wpłynie również na stawy, zwiększając ich ruchomość, nawilżenie i elastyczność torebek stawowych.

Aktywności fizyczne najlepsze dla stawów i kości

Jazda na rowerze

Wzmocni stawy kolanowe i mięśnie nóg, poprawi również wydolność oddechową i ogólną kondycję. Spacery i nordic walking "Zwykły" chód aktywuje ok. 50% mięśni, zaś nordic walking aż 90%. Spacery w fińskim stylu są ponadto polecane dla pacjentów ze złamaniami osteoporotycznymi²⁷.

Pływanie i aqua aerobik

Wodne aktywności odciążają przede wszystkim kręgosłup, ale również są niemal bezkontuzyjne. Do tego są bezpieczne dla osób z otyłością i problemami z sercem oraz układem krążenia, a ponadto wpływają na stabilność chodu u seniorów²⁸. Yoga Zadba o wzmocnienie gorsetu mięśniowego kręgosłupa oraz mięśni wokół stawów, a także poprawę równowagi.

Wschodnie systemy ćwiczeń

Przez Chińczyków stosowane od setek lat, stają się coraz popularniejsze również w Polsce. Tai-chi i qigong koncentrują się na pobudzaniu przepływu energii życiowej w ciele - chi. Badania potwierdzają ich korzystny wpływ na poprawę równowagi, niwelowanie bólu kręgosłupa i stawów, a także regulację ciśnienia tętniczego²⁹.

Suplementy na problemy kostno-stawowe

Chociaż staramy się, by codzienna dieta zapewniała nam wszystkie niezbędne składniki odżywcze, to nie mamy niestety gwarancji, że to co trafia na talerz, wyczerpie nasze zapotrzebowanie. Przemysłowa produkcja, hodowla i uprawa sprawiają, że owoce zawierają mniej witamin, a mięso - np. kwasów omega-3. Istotna jest także wchłanialność, która z powodu różnych schorzeń i przyjmowanych leków także może być obniżona. Dlatego warto przyjrzeć się swojemu jadłospisowi i rozważyć rozsądną suplementację.

Witamina D - jakie dawki

Jest ona hormonem steroidowym wytwarzanym z cholesterolu na skutek działania światła słonecznego na skórę, dlatego nazywana jest "słoneczną witaminą". Z pokarmem przyjmujemy ją jako cholekalcyferol - D3, obecny m.in. w tłustych rybach i żółtkach jaj, oraz jako ergokalcyferol) - D2, znajdujący się w niektórych roślinach, grzybach i drożdżach. Jednak czy podaż w diecie i przebywanie na słońcu jest wystarczające, żebyśmy uniknęli niedoborów?

W jednym z badań przeanalizowano poziom tej witaminy we krwi mieszkańców Bostonu i okazało się, że na niedobory cierpi aż ⅔ z nich⁹. Warto zauważyć, że w tym amerykańskim mieście liczba godzin słonecznych rocznie to ok. 2 800, zaś w Warszawie - zaledwie ok. 2 200. Przy założeniu, że zdrowy dorosły powinien przyjmować 800-2000 j.m., seniorzy - 2000-4000 j.m., a osoby otyłe - 4 000 j.m., a zawartość w produktach spożywczych nie jest zawrotna, np. 100 g makreli zawiera 360 j.m., a 100 g sardynek: 272 j.m. - warto rozważyć suplementację.

Dawki lecznicze przy niskim poziomie witaminy D mogą wynosić nawet 10 000 j.m., a suplement powinien być przyjmowany wraz z tłustym pokarmem, co umożliwia wchłanianie substancji. Jej niedobory wiążą się z takimi objawami, jak przewlekłe bóle mięśni, bóle kości u dorosłych (np. przy nacisku na piszczel lub mostek), a u dzieci - krzywica (np. w ciężkich przypadkach beczkowato wygięte nóżki, problemy z chodzeniem).

Witamina K2 (menachinon)

Kluczowa w wytwarzaniu białka biorącego udział w tworzeniu macierzy kostnej - osteokalcyny. Odpowiada także za prawidłowy transport wapnia w organizmie i zapobiega jego odkładaniu się w naczyniach krwionośnych. Jej dzienna dawka to 1 μg na kilogram masy ciała dziennie i jest szczególnie zalecana w profilaktyce osteoporozy. Aby zadbać o nią w diecie, warto spożywać kiszonki, przetwory mleczne i sery, ale także dbać o florę jelit, ponieważ jest ona wytwarzana przez zasiedlające je bakterie.

Wapń

Wielozadaniowy mikroelement, którego znaczenie dla zdrowia kości jest nie do przecenienia - to z niego powstaje hydroksyapatyt, tworzący kości. Potrzebujemy go ok. 1 000 mg dziennie, ale nie powinniśmy przekraczać ilości 1 500 mg, ponieważ nadmiar nie wpływa dobrze na serce i nerki. Warto więc sprawdzić jego podaż w diecie. Najlepiej suplementy popijać wodą, a nigdy herbatą - zmniejsza ona bowiem jego wchłanianie.

Fosfor

Łącząc się z wapniem, tworzy fosforan, z którego powstają kryształy hydroksyapatytu - budulca kości. Jest więc niezbędny do prawidłowej mineralizacji. 700-900 mg - tyle potrzebujemy dziennie tego pierwiastka.

Magnez

Pierwiastek ten jest nieodzowny dla metabolizmu wapnia - odpowiada za jego właściwe wchłanianie i dostarczanie do kości. Tam też znajdują się największe depozyty magnezu. Dzienne zapotrzebowanie u osoby dorosłej to ok. 250-400 mg. Co bardzo ważne - nie powinno się spożywać suplementów go zawierających wraz z wapniem - ich wchłanianie będzie przez to utrudnione.

Glukozamina

Wraz z pochodną N-acetyloglukozaminą - są naturalnie produkowane przez organizm i stanowią budulec chrząstek, więzadeł i tkanki łącznej, a także wspomagają tworzenie kwasu hialuronowego. Umożliwiają płynny ruch stawów i wzmacniają je¹⁰. Doustna suplementacja poprawia objawy choroby zwyrodnieniowej stawów i spowalnia jej postępy¹¹.

Kwas hialuronowy

Jeden z budulców naszej chrząstki, który również może być suplementowany z korzyścią dla stawów. Potwierdza to badanie, w którym osoby z chorobą zwyrodnieniową stawów kolanowych zgłaszały zmniejszenie bólu i poprawę funkcjonowania stawów po 8 tygodniach suplementacji¹². Jego mechanizm działania opiera się m.in. na ograniczeniu produkcji enzymów, które uszkadzają tkankę chrzęstną. Podaje się go również w postaci iniekcji, bezpośrednio do stawów, z dobrymi efektami¹³.

Kolagen

Białko budulcowe, odpowiedzialne za sprężystość i wytrzymałość tkanek - mięśni, kości, chrząstek - może być przyjmowane jako suplement, wzmacniający w stanach zapalnych i zwyrodnieniowych stawów. Wykazuje zdolność do zatrzymywania degeneracji w stawach objętych stanem zapalnym poprzez hamowanie ekspresji MMP (metaloproteinaz macierzy pozakomórkowej) oraz cytokin¹⁴. Hydrolizat przyjmowany doustnie kumulował się u chorych w chrząstce stawowej i aktywował jej komórki budulcowe, chondrocyty. Przyczyniał się też do zmniejszenia bólów stawów¹⁵.

Naturalne sposoby na problemy kostno-stawowe

Okazuje się, że w przypadku problemów kostno-stawowych, wynikających czy to ze stanu zapalnego, czy z przeciążenia i urazów, nie jesteśmy zdani jedynie na obciążającą farmakologię. Właściwości łagodzące bóle i zmniejszające obrzęki wykazuje wiele roślin i substancji znanych i stosowanych od wieków w medycynie naturalnej. Dziś, dzięki badaniom, mamy pewność co do ich skuteczności.

Papryczka chilli (Capsicum annum)

Zawarta w niej kapsaicyna powoduje degenerację wrażliwych na tę substancję zakończeń nerwowych nocyceptywnych i ma zdolność do selektywnego znieczulania. W badaniach nad jej właściwościami przeciwbólowymi w neuropatiach obwodowych i przewlekłym bólu mięśniowo- szkieletowym uzyskano korzystne wyniki¹⁶. Maści, żele i plastry z wyciągami z chilli stosuje się jako środki rozgrzewające i przeciwbólowe w przypadku problemów ze stawami i kręgosłupem. Należy zachowywać ostrożność w ostrej fazie stanu zapalnego, ponieważ mogą nasilać ból.

Imbir (Zingiber officinale)

Olejek eteryczny z jego kłącza może być stosowany jako miejscowy środek przeciwbólowy. Wysoko oczyszczony ekstrakt z imbiru stosowano w 6-tygodniowej próbie klinicznej u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego - przyniósł on statystycznie istotne zmniejszenie bólu¹⁷.

Kadzidłowiec indyjski (Boswellia serrata)

Wytwarzana przez nie żywica gumowa olibanum zawiera kwasy bosweliowe, o dużym potencjale leczniczym, porównywalnym do kortykosteroidów. Łagodzą stan zapalny w chorobie zwyrodnieniowej stawów, hamując odpowiedź zapalną oraz enzymy odpowiadające za degradację chrząstki¹⁸.

Wawrzyn szlachetny (Laurus nobilis)

Wykazuje silne działanie przeciwzapalne, co potwierdziły badania nad schorzeniami stawów związanymi z bólem. Substancja czynna zawarta w olejku, czyli partenolid, okazała się tak silna, jak niesteroidowy lek przeciwzapalny piroxicam w badaniu nad myszami i szczurami z obrzękami wywołanymi formaliną¹⁹.

Kurkuma (Curcuma longa)

Żółty barwnik kłączy ostryżu długiego czyli kurkumina, znana jest w medycynie naturalnej Chin i Indii od wieków. Wykazuje właściwości hamujące stan zapalny i wpływa na niwelowanie bólu, związanego z artretyzmem i reumatyzmem. Jest ponadto silnym przeciwutleniaczem²⁰. Badania na modelach zwierzęcych są niezwykle obiecujące - substancja ta umożliwiła spowolnienie postępu choroby zwyrodnieniowej stawów i dała poprawę w dolegliwościach bólowych u myszy²¹.

Czepota puszysta (Uncaria tomentosa)

Jej często stosowane nazwy to koci pazur i vilcacora. Peruwiańska roślina jest silnym antyoksydantem, który wpływa korzystnie na zmniejszenie stanu zapalnego stawów i działa ochronnie na chrząstkę²².

Czarci pazur (Harpagophytum procumbens)

Wywodząca się z afrykańskiej medycyny ludowej roślina ma potwierdzone badaniami korzystne działanie w zwyrodnieniu stawów kręgosłupa, kolan i bioder. Łagodzi również przewlekłe bóle krzyża. Analizie poddawano efekty działania postaci sproszkowanej (zawierającej 60 mg składnika aktywnego - harpagozydu) lub płynnego ekstraktu (50-60 mg harpagozydu)²³.

Omułek zielonowargowy (Perna canaliculus)

Olbrzymie nowozelandzkie małże są bogate m.in. w glikozaminoglikany (GAG), nienasycone kwasy omega-3 oraz minerały (wapń, żelazo). Wyciągi z omułka testowano w badaniu osób z chorobą zwyrodnieniową stawów - uzyskano poprawę objawów, a zmniejszenie bólu na skutek suplementacji wyniosło aż 89%²⁴.

CBD

Kannabinoidy z konopi łagodzą stany zapalne i ból, a zarazem nie powodują skutków ubocznych, charakterystycznych dla leków o tym samym działaniu. Przyjmowane doustnie hamują sygnalizację szlaku bólowego i działają na fibroblasty maziowe, łagodząc zapalenie w stawach²⁵. Dowiedziono, że preparat z CBD podany przezskórnie redukował obrzęk stawów, pogrubienie błony maziowej i naciekanie komórek odpornościowych, a także obniżał poziom markerów zapalnych²⁶.