Dziewanna - właściwości zdrowotne i zastosowanie

Co to jest dziewanna?

O dziewannie (Verbascum) pisali Arystoteles, Hipokrates, Dioskurides, Pliniusz Pierwszy. Hildegarda z Bingen polecała ją jako środek leczniczy na chrypkę i bóle w klatce piersiowej. Do dziś preparaty otrzymywane z kwiatów dziewanny (syropy, nalewki, napary) stosuje się w przewlekłych stanach zapalnych górnych i dolnych dróg oddechowych, m.in. gardła, tchawicy, krtani i oskrzeli.

Napar używany jest również do łagodzenia uporczywego kaszlu oraz stanów astmatycznych, a także w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP). Ze względu na właściwości uspokajające i rozkurczowe przetwory z kwiatów dziewanny znajdują zastosowanie także w migrenowych bólach głowy, nerwicach, bólach dusznicowych czy kołataniach serca. Ponieważ działają też łagodząco, zmiękczająco, ściągająco i przyspieszająco na gojenie, są stosowane zewnętrznie na różnego rodzaju oparzenia, stłuczenia, odmrożenia, siniaki i owrzodzenia.

Wszystkie te właściwości lecznicze wynikają z obecności w roślinie saponin (działanie wykrztuśne i przeciwzapalne), śluzów (powlekające i osłaniające), irydoidów (przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne) oraz flawonoidów (napotne i moczopędne)¹. Równie wartościowe są kwiaty dziewanny wielko- (Verbascum thapsiforme), jak i drobnokwiatowej (Verbascum thapsus).

Właściwości lecznicze dziewanny - na co pomaga?

Dziewanna ma właściwości przeciwwirusowe

Polscy badacze przeprowadzili szereg testów klinicznych, które wykazały, że napar z kwiatów dziewanny działa przeciwko wirusom opryszczki zwyczajnej² oraz grypy typu A i B³. Sprawdzono również działanie przeciwwirusowe czystej aukubiny – jednego z głównych irydoidów izolowanych z tego surowca. Związek ten działał supresyjnie na wirusa zapalenia wątroby typu B poprzez blokowanie replikacji DNA w warunkach in vitro⁴.

Dziewanna niszczy bakterie

Grupa badaczy przeprowadziła analizy, aby porównać właściwości przeciwbakteryjne kilku preparatów z kwiatów dziewanny drobnokwiatowej. Pod uwagę zostały wzięte różne produkty handlowe (m.in. herbatka, olejek oraz kapsułki), a także wyciągi (wodny, metanolowy i etanolowy) oraz wyizolowane saponiny.

Najlepsze wyniki otrzymano w przypadku olejku, który hamował wzrost prawie wszystkich testowanych bakterii (poza Staphylococcus epidermis oraz Streptococcus pyogenes). Herbatka była bardziej aktywna wobec szczepu Klebsiella pneumoniae niż handlowy ekstrakt etanolowy⁵. Ubiegłoroczne badania potwierdzają skuteczność dziewanny drobnokwiatowej wobec różnych bakterii, w tym Klebsiella pneumoniae, E. coli i Staphylococcus aureus⁶.

Dziewanna pomaga na stany zapalne

Zarówno wodne, jak i alkoholowe wyciągi kwiatów dziewanny mają działanie przeciwzapalne, a obecny w nich werbaskozyd wykazuje zdolność wiązania tlenku azotu, uważanego powszechnie za mediator reakcji zapalnych⁷. Z kolei inny składnik – irydoid aukubina – podany doustnie szczurom w dawce 100 mg/ kg masy ciała po godzinie zmniejszał stan zapalny o 29,8%, a po 5 godz. wykazywał większą skuteczność niż stosowana w grupie kontrolnej indometacyna z grupy NLPZ (odpowiednio 20,7% oraz 12,2% zahamowania stanu zapalnego).

Aukubina odpowiada również za miejscowe działanie przeciwzapalne kwiatów dziewanny. Podana w dawce 1 mg do ucha myszy zmniejszyła opuchliznę o 80% w ciągu 4 godz., podczas gdy indometacyna w dawce 0,5 mg/kg m.c. – o 87%⁸.

 

Dziewanna działa przeciwbólowo

Wspomniany już werbaskozyd podany doustnie myszom w dawce 300 mg/kg masy ciała wykazał działanie antynocyceptywne w teście przeciągania się, natomiast w dawce 100 mg/ kg m.c. hamował skutecznie ból w teście ucisku ogona. Werbaskozyd działał również delikatnie uspokajająco, przedłużając znieczulenie oraz hamując pobudzenie wywołane metamfetaminą⁹.

Stosowanie dziewanny przy infekcjach dróg oddechowych

Wiele badań potwierdza działanie wykrztuśne preparatów otrzymywanych z kwiatów dziewanny. Wynika ono z obecności saponin triterpenowych, które pobudzają odruch kaszlu poprzez drażnienie zakończeń nerwów czuciowych w błonie śluzowej żołądka, co na drodze odruchowej (poprzez nerw błędny) powoduje znaczne nasilenie wydzielania w obrębie dróg oddechowych.

Dodatkowo zwiększają one wydzielanie wody w oskrzelach, co prowadzi do upłynnienia zalegającej wydzieliny. Dzięki temu preparaty te są skuteczne w stanach zapalnych i infekcjach dróg oddechowych, m.in. przeziębieniach, nieżytach oskrzeli, krtani i gardła oraz astmie¹⁰.

Dziewanna skuteczna przy zatruciach

W badaniach dożylne podanie aukubiny uchroniło psy doświadczalne przed śmiertelnym zatruciem muchomorem jadowitym. Mechanizm działania ochronnego polegał w dużej mierze na odblokowaniu syntezy m-RN¹¹. Istnieją także doniesienia o działaniu hepatoochronnym aukubiny na wątrobę uszkodzoną czterochlorkiem węgla¹².

Zastosowanie dziewanny - przepisy na przetwory z dziewanny

Napar z dziewanny

Zalej 1 łyżkę surowca szklanką ciepłej wody i ogrzej do wrzenia, ale nie gotuj. Następnie odstaw na 15 min i przecedź. Pij 2-3 razy dziennie ½ szklanki ciepłego naparu po jedzeniu. Stosuj zwłaszcza w przypadkach kataru, chrypy, kaszlu lub bólów brzucha.

Odwar z dziewanny

Zalej 2 szklankami wody umieszczone w naczyniu 4 łyżki suszonych kwiatów, a następnie gotuj przez 15-20 min. Odstaw na kwadrans i przecedź. Taki odwar stosuj do płukania gardła, jako środek uspokajający lub zewnętrznie do okładów.

Syrop z dziewanny

Włóż do emaliowanego garnka 10 łyżek mocno rozdrobnionych kwiatów i zalej 2 szklankami wody wymieszanej z sokiem z jednej cytryny. Następnie odstaw na 6-8 godz. w temperaturze pokojowej, po czym podgrzej na małym ogniu, doprowadzając do wrzenia, i odstaw pod przykryciem na godzinę. Wszystko dokładnie przecedź i ponownie gotuj, dodając 1-1,5 szklanki cukru, aż do uzyskania konsystencji syropu. Przelej do butelek lub słoików i odstaw do góry dnem. W razie przeziębienia stosuj łyżkę syropu kilka razy dziennie – działa wykrztuśnie i łagodzi kaszel.

Nalewka z dziewanny

Umieść w słoju 2 szklanki kwiatów (świeżych lub suszonych), zalej 0,5 l alkoholu 40% i odstaw w ciepłe i słoneczne miejsce na 10 dni. Po tym czasie nalewkę przecedź i przelej do butelek. Pij 2 razy dziennie po łyżeczce w przypadku kaszlu lub stosuj zewnętrznie do nacierania przy bólach reumatycznych, mięśniowych i kostnych.

Dziewanna - pora zbiorów i występowanie

Występowanie: powszechnie na łąkach, słonecznych polanach leśnych i w przydomowych ogródkach. Nie ma wygórowanych wymagań glebowych, rośnie na różnego rodzaju nieużytkach, a nawet piaskach.

Surowiec: kwiaty (Verbasci flos) z koroną i pręcikami.

Pora zbioru: podczas całego okresu kwitnienia (od lipca do września, czasem października).

Ważne: ze względu na zawarte w roślinie saponiny, które mogą mieć działanie drażniące, nie należy przekraczać dawki doustnej 1,5-2 g kwiatu dziewanny jednorazowo oraz 3-4 g na dobę.