Podbiał pospolity - właściwości zdrowotne i zastosowanie

Podbiał pospolity jest powszechnie występującym chwastem, którego zdrowotne właściwości znane są od wieków. Już sama jego łacińska nazwa wskazuje, w jakich przypadkach stosowano go najczęściej: tussis,-is oznacza "kaszel", a ago,-ere - "pędzić, gonić". Jednak roślina zwana dawniej kłobukiem działa nie tylko przeciwkaszlowo. Dzięki dużej zawartości związków śluzowych chroni górne drogi oddechowe przed podrażnieniami.

Kwasy fenolowe wykazują działanie przeciwbakteryjne, a związki polifenolowe gwarantują jedną z najwyższych aktywności wobec wolnych rodników. W kwiatach podbiału można znaleźć również aminokwasy, aminy, sterole oraz nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe, a w liściach - najważniejszym surowcu leczniczym - polisacharydy (głównie inulinę), węglowodany, kwaśne oligosacharydy i aminokwasy¹.

Właściwości zdrowotne podbiału

Podbiał ułatwia odkrztuszanie

Już w średniowieczu podbiał pospolity znany był jako pogromca kaszlu o właściwościach wykrztuśnych. Jego składniki tworzą na powierzchni błon śluzowych powłokę zmniejszającą wrażliwość receptorów kaszlowych i chroniącą je przed mechanicznym podrażnieniem.

Tym samym wyciągi z tej rośliny hamują odruch kaszlu, a jednocześnie działają łagodząco na podrażnioną śluzówkę jamy ustnej gardła i krtani². Ich stosowanie zaleca się przy wszelkich infekcjach i chorobach dróg oddechowych (stanach zapalnych jamy ustnej i krtani, astmie, zapaleniu oskrzeli czy przewlekłym kaszlu).

Ponieważ kwiaty mają silniejsze działanie przeciwskurczowe, w większym stopniu ułatwiają odkrztuszanie. Jednak badania in vivo wykazały, że oba surowce działają przeciwkaszlowo i wykrztuśnie. Po doustnym podaniu myszom wodnego wyciągu z liści bądź kwiatów podbiału spadła u nich częstość odruchu kaszlowego indukowanego parami amoniaku, a wydłużył się okres bezkaszlowy³.

Przeciwbakteryjne właściwości podbiału

W kilku badaniach okazało się, że etanolowe wyciągi z ziela oraz kłącza podbiału są aktywne wobec szczepów bakterii Gram-dodatnich Bacillus cereus i Straphylococcus aureus oraz Gram-ujemnych Proteus hauseri, Proteus vulgaris, Bordetella pertussis i Pseudomonas aeruginosa⁴. Ekstrakty nie były jednak skuteczne wobec bakterii Escherichia coli  i grzybów Candida albicans.

Podbiał działa pozytywnie na układ nerwowy

Obecny w podbiale tussilagon wpływa na funkcjonowanie mikrogleju - nieneuronalnych komórek ośrodkowego układu nerwowego, które odgrywają istotną rolę w systemie jego obrony i odnowy (uczestniczą m.in. w śmierci komórek neuronalnych będącej wynikiem uszkodzenia DNA i mitochondriów).

W badaniach na myszach wykazano, że tussilagon hamował wytwarzanie niektórych mediatorów stanu zapalnego w mikrogleju⁵. Prawdopodobnie efekt ten wynikał z zahamowania wytwarzania tlenku azotu (NO) - frakcja octanu etylu z wyciągu z kwiatów podbiału wykazała tu skuteczność na poziomie 97%.

Nadmiar tlenku azotu jest jednym z głównych powodów zmian w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, które prowadzą do takich schorzeń neurodegeneracyjnych jak choroba Alzheimera. Innymi słowy podbiał wykazuje aktywność neuroochronną - w jednym z badań wyciągi z jego kwiatów hamowały neurodegeneracyjne działanie kilku czynników (np. kwasu arachidonowego i glutaminowego) na komórki kory mózgowej szczurów⁶.

Podbiał chroni przed wolnymi rodnikami

Innym mechanizmem działania wyciągu z podbiału, który zaobserwowano w powyższym badaniu na komórkach korowych szczurów, było hamowanie procesów oksydacji. Składniki ekstraktu zapobiegały utlenianiu lipidów, a jednocześnie wymiatały wolne rodniki DPPH, w efekcie uniemożliwiając rozwój zmian neurotoksycznych prowadzących do śmierci neuronów. Tkanka mózgowa jest bardzo wrażliwa na tego typu uszkodzenia oksydacyjne, które prowadzą do ostrych i przewlekłych chorób neurodegeneracyjnych.

W innym badaniu, porównującym 56 popularnych roślin leczniczych, eksperci potwierdzili, że metanolowo-wodny ekstrakt z podbiału jest cennym źródłem naturalnych przeciwutleniaczy - należy do najbogatszych w polifenole i najbardziej aktywnych wobec wolnych rodników⁷. Kolejne testy wykazały, że wodny wyciąg z podbiału wzmaga odporność na stres oksydacyjny komórek drożdży poddanych utleniającemu działaniu nadtlenku wodoru (H₂O₂)⁸. Niestety w żadnym z badań nie podano informacji, czy wykorzystano ekstrakty z liści, czy kwiatów.

Podbiał działa antynowotworowo

Zarówno stan zapalny, jak i uszkodzenia oksydacyjne odgrywają istotną rolę w procesach kancerogenezy. Dlatego naturalne surowce, które hamują oba te procesy, są potencjalnym sposobem zapobiegania nowotworom.

W jednym z badań na mysich komórkach białaczkowych L1210 wyciąg dichlorometanowy z ziela podbiału zatrzymał wzrost aż 92% komórek rakowych, a ekstrakt metanolowy - 82%⁹. Okazało się również, że tussilagon wyizolowany z kwiatów hamuje ścieżkę sygnałową odpowiadającą za rozwój raka jelita grubego i okrężnicy - m.in. przyspieszał degradację b-kateniny, której nadmierna ekspresja inicjuje proces nowotworowy i jego progresję¹⁰.

Testy in vitro wykazały ponadto, że sok ze świeżych liści podbiału w rozcieńczeniu 1:10 oraz 1:100 działa przeciwmutagennie w stosunku do genotoksycznego (rakotwórczego) antybiotyku chinolinowego¹¹. Innymi słowy zatrzymywał on powodowane przez lek uszkodzenia genetyczne prowadzące do rozwoju raka.

Zastosowanie podbiału

Napar z podbiału na suche gardło

Łyżeczkę suszonych liści zalać szklanką wrzącej wody i odstawić na 10-15 min. Po przecedzeniu pić napar 3-4 razy dziennie po pół szklanki. Pomoże również przy nieżycie gardła, kaszlu i schorzeniach górnych dróg oddechowych.

Okłady z podbiału na skórę

2 łyżeczki podbiału zalać ok. 350 ml ciepłej wody i gotować pod przykryciem ok. 10-15 min. Po przestudzeniu wstawić na kilka godzin do lodówki. W zimnym płynie można namoczyć wacik i przecierać nim stłuczoną, siną lub zaczerwienioną skórę. Z kolei na wrzodziejące, trudno gojące się rany można przykładać świeże liście podbiału.

Syrop przeciwkaszlowy z liści i kwiatów podbiału 

Umyć i pokroić tyle liści i kwiatów, aby uzyskać ok. 200 ml rozdrobnionego surowca, po czym układać w słoiku warstwowo na przemian z cukrem (ok. łyżki cukru na każdą warstwę), mocno ugniatając. Odstawić w chłodne, ciemne miejsce, a po tygodniu zlać sok. Dodatkowo przecisnąć surowiec przez gazę, aby uzyskać więcej syropu. Przechowywać w lodówce, pić 3 razy dziennie po łyżeczce.

Wykrztuśny sok z podbiału

Dzięki sokowirówce można uzyskać sok ze świeżych liści i kwiatów - 2 łyżki spożyte 5-6 razy dziennie działają wykrztuśnie i łagodząco na błony śluzowe. Sok można przechowywać w lodówce nie dłużej niż 5 dni albo zakonserwować alkoholem 40% w proporcji 1:1. Wówczas zamknięty słoik z mieszanką należy odstawić na 12 godz. w chłodne, ciemne miejsce. Pić po 2 łyżki 3-4 razy dziennie.