Mniszek lekarski - właściwości zdrowotne, zastosowanie w kuchni

Nim łąki pokryją się żółtymi kwiatami mniszka, warto zerwać jego liście, które mają właściwości moczopędne oraz wspomagają pracę wątroby.

Artykuł na: 9-16 minut
Zdrowe zakupy

Ten pospolity chwast, znany jako dmuchawiec, kryje w sobie kilkadziesiąt związków czynnych. Do najważniejszych należą laktony, alkohole triterpenowe, fitosterole, flawonoidy (zidentyfikowane głównie w liściach pochodne kwercetyny i luteoliny) oraz polifenolokwasy (kwas cykoriowy, chlorogenowy, kaftarowy, kawowy), obecne przede wszystkim w zielu1.

Jednak najciekawszym składnikiem mniszka lekarskiego (Taraxacum officinale) pozostaje inulina, czyli naturalnie występujący w roślinach polisacharyd o szczególnych właściwościach.

Inulina zaliczana jest do prebiotyków, które zwiększają zawartość pożytecznych bakterii w jelicie, głównie bifidobakterii2. Ulega wchłanianiu w jelicie cienkim, gdzie stanowi dla nich pożywkę. Wpływa również korzystnie na mikrobiotę jelita grubego.

Badania wykazały, że inulina (mniszek jest jej dobrym źródłem) m.in. hamuje aktywność beta-glukuronidazy, czyli enzymu odpowiedzialnego za powstawanie niektórych nowotworów hormonozależnych (głównie prostaty i piersi)3.

Inulina reguluje wypróżnienia, wykazuje również właściwości przeciwcukrzycowe i przeciwmiażdżycowe oraz poprawia biodostępność składników mineralnych podawanych z pożywieniem. Mniszek lekarski jest jednym z najcenniejszych źródeł inuliny, zaraz po słoneczniku bulwiastym i cykorii.

Mniszek lekarski - na wątrobę i przewód pokarmowy

W medycynie tradycyjnej mniszek lekarski wykorzystywano głównie do leczenia dolegliwości trawiennych, problemów z przepływem żółci oraz wspomagania pracy wątroby i nerek. Choć brakuje badań klinicznych, eksperymenty przeprowadzone na zwierzętach potwierdzają te właściwości dmuchawca.

Wyciągi i soki z korzenia oraz ziela Taraxacum officinale pobudzają czynność wątroby, zwiększają ilość wytwarzanej żółci, ułatwiają jej przepływ do dwunastnicy i przeciwdziałają zastojom4. Z kolei związki goryczowe pobudzają produkcję śliny i nieznacznie zwiększają wydzielanie soków żołądkowych, co z kolei poprawia perystaltykę jelit i proces trawienia. Jednocześnie mniszek lekarski doskonale oczyszcza organizm z toksyn i zbędnych produktów przemiany materii.

Choć preparaty z mniszka wzmagają produkcję żółci, nie zaleca się ich stosowania u osób, które są w trakcie leczenia np. kamicy nerkowej. Samodzielnie można po nie sięgać jedynie profilaktycznie lub po przebytych schorzeniach dróg żółciowych i wątroby.

Mniszek lekarski w kuchni - przepisy

Mniszek lekarski nie tylko doskonale sprawdza się jako składnik zdrowotnych naparów, nalewek czy syropów. Jest również smacznym dodatkiem do surówek i jogurtów, a świeżo wyciskany sok pomoże odtruć organizm.

Sok z mniszka lekarskiego - przepis

Należy wyciskać go ze świeżo zebranych liści, a później przyjmować w ilości ok. 20 ml 3 razy dziennie. Sok z dziurawca ma silne działanie moczopędne, usuwa z organizmu wodę, zmniejsza opuchliznę i oczyszcza nerki.

Napar z mniszka lekarskiego - przepis

Łyżkę suszonych kwiatów zalać wrzątkiem i parzyć pod przykryciem przez ok. 10 min. Następnie odcedzić i pić kilka razy dziennie po ½ szklanki. Napar ma właściwości oczyszczające i odtruwające.

Korzenne wino z mniszka lekarskiego - przepis

50 g suszonego korzenia mniszka rozdrobnić i zalać 0,75 l białego wina. Odstawić na 2 tygodnie i codziennie wstrząsać. Po upływie 2 tygodni wino przecedzić.

Susz z mniszka lekarskiego

Liście wysuszyć bezpośrednio po zebraniu w zacienionym i przewiewnym miejscu, w temperaturze maksymalnie 30ºC. 1/2 łyżeczki pokruszonego suszu zmieszać z kefirem lub jogurtem i pić na 30 min przed posiłkami, aby wzmocnić trawienie oraz pracę jelit i wątroby.

Surówka ze szpinakiem

Przygotować sos z 1 stołowej łyżki soku z cytryny, 3 łyżek stołowych oleju oraz odrobiny miodu. Dodać rozgnieciony ząbek czosnku i szczyptę soli. Wymieszać całość i tak przygotowanym sosem zalać 20 dag liści mniszka lekarskiego zebranych przed kwitnięciem i 20 dag liści szpinaku.

Mniszek lekarski - działa moczopędnie

Ekstrakty z kwiatów i liści mniszka wykazują również właściwości moczopędne - w badaniach okazały się silniejsze niż np. owoce jałowca, ziele skrzypu czy kłącze perzu. Ponadto po podaniu szczurom wodnych wyciągów z liści (w ilości 8 ml/kg masy ciała) działaniu diuretycznemu towarzyszyła istotna utrata wagi5.

Diuretyczne i dezynfekujące właściwości mniszka powodują również hamowanie procesu tworzenia się kamieni w układzie moczowym, przyspieszenie rekonwalescencji po chorobach dróg moczowych oraz łagodzenie obrzęków i niewydolności nerek.

Mniszek lekarski - działanie przeciwzapalne

U zwierząt z indukowaną puchliną łapy doustne podanie etanolowego wyciągu z mniszka lekarskiego spowodowało zmniejszenie opuchlizny na poziomie 25%6. Badanie to potwierdza przeciwzapalne właściwości mniszka, które w medycynie tradycyjnej wykorzystywane są m.in. w łagodzeniu dolegliwości reumatycznych. Z powodzeniem zmniejsza również ból i obrzęk towarzyszące chorobom gardła.

Właściwości przeciwzapalne mniszek lekarski zawdzięcza prawdopodobnie obecności kwasów polifenolowych, które działają immunostymulująco, przeciwgorączkowo i przeciwreumatycznie.

Mniszek lekarski - na problemy ze skórą

Ze względu na swoje właściwości oczyszczające i przeciwzapalne mniszek lekarski stosowany jest również w pielęgnacji cery, głównie trądzikowej i łuszczycowej. Stosowane zewnętrznie świeży sok mleczny i wyciąg działają regenerująco, przyspieszają bliznowacenie i powodują zanik uszkodzeń skóry. Sok z mniszka lekarskiego usuwa też wszelkiego rodzaju brodawki, ale tylko we wczesnych fazach ich tworzenia się7.

Mniszek można znaleźć również w kremach przeznaczonych do pielęgnacji skóry suchej i starzejącej się.

Mniszek lekarski a cukrzyca

W początkowej fazie cukrzycy Taraxacum officinale może obniżać poziom glukozy we krwi. Zawdzięcza to m.in. dużej ilości wspomnianej już inuliny, która podawana przez 5 tygodni szczurom chorym na cukrzycę obniżała stężenie glukozy o 24-31%, w zależności od zastosowanego stężenia8.

Właściwości hipoglikemiczne przypisuje się wyciągom z korzeni i liści. Nie znamy dokładnie mechanizmu ich działania, ale prowadzone badania sugerują, że prawdopodobnie mniszek lekarskie stymuluje produkcję insuliny przez komórki trzustki9.

Z działaniem pomocniczym mniszka w terapii cukrzycy wiąże się także jego aktywność przeciwzakrzepowa. Schorzenia naczyń są bowiem jedną z konsekwencji cukrzycy, która zwiększa ryzyko formowania się skrzepów. Hamowanie agregacji płytek, które zaobserwowano po podaniu wyciągu etanolowego z korzeni mniszka, sugeruje możliwość zastosowania rośliny w profilaktyce angiopatii wywołanych cukrzycą10.

Mniszek lekarskie - właściwości przeciwnowotworowe

Naukowcy wskazują również, że mniszek lekarski ma działanie przeciwnowotworowe. Wodny ekstrakt z jego dojrzałych liści w badaniach in vitro skutecznie hamował wzrost komórek nowotworowych sutka i prostaty11. Obiecujące wyniki przyniosły również eksperymenty z wykorzystaniem 3 linii ludzkich komórek przewlekłej białaczki (CMML): ekstrakt z korzenia Taraxacum officinale indukował ich apoptozę, czyli proces zaprogramowanej śmierci12.

Mniszek lekarski - metryczka

Mniszek lekarski

Występowanie: pospolicie na nizinach i w niższych partiach gór

Surowiec leczniczy: kwiat (Taraxaci flos), ziele (Taraxaci herba), korzeń (Taraxaci radix).

Pora zbioru: ziele zbiera się wczesną wiosną (koniec marca), przed pojawieniem się pąków kwiatowych. Kwiaty zrywa się podczas kwitnienia, czyli między kwietniem a czerwcem, a korzeń - wczesną jesienią

Ważne: w przypadku wrzodów żołądka, niedrożności dróg żółciowych lub jelit, ropniaka pęcherzyka żółciowego i kamicy nerkowej nie należy samodzielnie korzystać z preparatów na bazie mniszka lekarskiego - niezbędna jest konsultacja z lekarzem lub naturopatą. Obecne w roślinie substancje goryczkowe mogą powodować zgagę. Pyłek mniszka może z kolei wywoływać reakcję alergiczną. 

Bibliografia

  1. Planta Med 1997; 63 (3): 288
  2. Gut. 2004; 53: 1610- 1616
  3. Post Hig Med Dośw 2008; 62: 451-462
  4. Planta Med 1974; 26 (7): 212-217
  5. T. lewkowicz-Mosiej, Rośliny Lecznicze. Leksykon, Warszawa 2012, s. 203-204
  6. Phytotherapy Research 1987; 1: 28-31
  7. E. Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak, J. Niedworok, Fitoterapia i leki roślinne, Warszawa 2007, s. 291
  8. J Agri & Environ Sci 2009; 5: 682-688
  9. Phytother Res. 2004; 18 (1): 73-77
  10. Panacea 2004; 3 (8): 8-11
  11. International Journal of Oncology 2008; 32 (5): 1085-1090
  12. Cells. PLoS ONE 7 (2): e30604. doi:10.1371/journal.pone.0030604
Autor publikacji:
Wczytaj więcej
Nasze magazyny