Nasze magazyny
Dwa lata temu prezydent podpisał nowelizację ustaw o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zmiany dotyczyły m.in. okoliczności zwolnienia z tajemnicy lekarskiej. Do czego zatem teraz zobowiązani są lekarze, a jakie sprawy będą musieli ujawnić, np. przed sądem?
Z praktyką lekarską łączy się dostęp do informacji o pacjencie dotyczących nie tylko stanu jego zdrowa. Ich ujawnienie może prowadzić do naruszenia jego prywatności. Dlatego obowiązek dochowania tajemnicy wynika nie tylko z etyki zawodowej lekarzy, ale także z przepisów. W polskim prawie regulacje dotyczące tajemnicy lekarskiej zawarto w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. Nr 28 z 1997 r. poz. 152 ze zm.). W 2016 r. wprowadzono do niej zmiany dotyczące sytuacji, w których lekarze mogą zostać zwolnieni z zachowania sekretów swoich pacjentów.
W cztery oczy
Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji, które uzyskał w związku z wykonywaniem zawodu. Oznacza to zakaz ujawniania faktów dotyczących pacjenta osobom trzecim, rozumianym nie tylko jako obce, ale też jako członkowie rodziny, krewni, przyjaciele oraz personel medyczny niezaangażowany bezpośrednio w opiekę nad chorym.
Z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej wynika również nakaz podejmowania wszelkich działań zapobiegających biernemu ujawnianiu informacji, np. pozostawienie niezabezpieczonej dokumentacji medycznej pacjenta. Co więcej, jest to zakaz absolutny, a zatem medyk nie może ujawniać jakichkolwiek informacji objętych tajemnicą, komukolwiek, gdziekolwiek i kiedykolwiek.
Lekarz i nikt więcej
Do zachowania tajemnicy lekarskiej zobowiązani są wszyscy lekarze, w tym stomatolodzy. Obowiązek ten nie wiąże się jednak z formalnymi uprawnieniami do wykonywania zawodu lekarza (tzw. pełnego lub ograniczonego prawa wykonywania zawodu lekarza), lecz z jego faktycznym wykonywaniem. Konieczność dochowania tajemnicy w zakresie faktów uzyskanych w czasie jego wykonywania obowiązuje również lekarzy, którzy przestali wykonywać zawód, np. w związku z przejściem na emeryturę.
Co jest tajemnicą?
Od razu trzeba zaznaczyć, że nie każda informacja o pacjencie jest przedmiotem tajemnicy lekarskiej. Dotyczy to wyłącznie danych spełniających 2 warunki:
1) związanych z pacjentem,
2) uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu lekarza.
Tajemnicą lekarską mogą być zatem objęte nie tylko informacje o zdrowiu chorego, lecz także inne, np. dotyczące jego życia osobistego, zawodowego, statusu majątkowego itp. Istotne jest jednak, czy zostały uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu lekarza. Poznane w innych okolicznościach (np. podczas spotkania towarzyskiego) nie stanowią już przedmiotu tajemnicy lekarskiej. Ponieważ informacje o pacjencie, w szczególności dotyczące jego stanu zdrowia, przeważnie muszą być utrwalone, przedmiotem tajemnicy lekarskiej są również nośniki tych informacji, np. dokumentacja medyczna, zdjęcia rentgenowskie, kardiogramy, wyniki badań, płyty z ich zapisem, zaświadczenia lekarskie itp. Lekarz nie może swobodnie dysponować tymi dokumentami. Ujawniane zawartych w nich informacji podlega takim samym regułom, jak ujawnianie informacji nieutrwalonych.
Wyjątki od reguły
Jak już wspomniano, od absolutnego charakteru tajemnicy lekarskiej są wyjątki szczegółowo określone w ustawie. Przepisy prawa dopuszczają jej ujawnienie na mocy 4 upoważnień:
1) za zgodą pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego,
2) po śmierci pacjenta za zgodą jego najbliższych krewnych,
3) wprost z ustawy,
4) za zgodą organu władzy publicznej lub innego upoważnionego podmiotu.
1. Na własne życzenie
Pacjent jest dysponentem informacji o sobie, dlatego ujawnienie tajemnicy lekarskiej może nastąpić za jego zgodą. Aby była ona skuteczna, powinna być wyrażona w sposób świadomy i swobodny wskazanemu lekarzowi. Chory musi być uprzedzony o niekorzystnych skutkach ujawnienia tajemnicy lekarskiej. Jeżeli takiego pouczenia nie odebrał od lekarza odbierającego zgodę, staje się ona bezskuteczna, co oznacza, że de facto medyk nie ma prawa ujawnić sekretów pacjenta. Nie dość na tym, chory może cofnąć zgodę na złamanie tajemnicy lekarskiej, w wyniku czego lekarz traci upoważnienie do jej ujawnienia. Jeżeli zdecydujesz się dać taką zgodę, jej treść powinna określać, w jakim zakresie zwalniasz lekarza z obowiązku dochowania tajemnicy, a zatem jak wiele, komu, gdzie, kiedy i po co może on opowiedzieć. Warto też wyrazić ją na piśmie, by uniknąć nieporozumień lub nadużyć.
2. Na życzenie krewnych
Według nowelizacji lekarz jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na jej ujawnienie wyrazi osoba bliska, tj. małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta. Również ona może określić zakres ujawnienia tajemnicy. Nie dość na tym, w nowelizacji znalazł się też zapis (art. 181 § 1a kpk), który stanowi, że okoliczności objęte tajemnicą lekarską, które nawet zostały ujawnione na rozprawie z wyłączeniem jawności, mogą być rozpowszechniane publicznie przez osobę bliską, której zgoda była wymagana do zwolnienia z niej. Istnieje tu jednak możliwość zablokowania zwolnienia lekarza z dochowania sekretów zmarłego - wystarczy, że ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna bliska osoba (np. dzieci chcą ujawnienia, a żona się na to nie zgadza).
3. Odtajnienie zgodne z ustawą
Warto wspomnieć też o przypadkach, gdy upoważnienie lekarza do ujawnienia tajemnicy wynika wprost z przepisów prawa i nie musi on uzyskiwać zgody pacjenta, a wręcz może tak postąpić mimo jego sprzeciwu. W art. 40 ust. 2 ustawy określony został następujący katalog przypadków, w których ujawnienie tajemnicy lekarskiej jest możliwe z mocy prawa:
1) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
2) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o chorym związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawnionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń;
3) jest to niezbędne do praktycznej nauki zawodów medycznych;
4) jest to niezbędne dla celów naukowych. Jednak udzielenie informacji może wówczas nastąpić tylko w niezbędnym zakresie.
Ponadto ustawa w art. 31 upoważnia lekarza do ujawniania ściśle określonych informacji związanych ze zdrowiem pacjenta następującym osobom:
1) przedstawicielom ustawowym pacjentów, którzy nie ukończyli 16. r. ż.;
2) przedstawicielom ustawowym osób, które ukończyły 16. r. ż., lecz są nieprzytomne lub z innych powodów niezdolne do zrozumienia znaczenia informacji;
3) przedstawicielom ustawowym chorych, którzy ukończyli 16. r. ż., w sytuacjach wyjątkowych, jeżeli rokowanie jest niepomyślne dla pacjenta, a według oceny lekarza przemawia za tym jego dobro. W przypadku braku przedstawicieli ustawowych pacjenta lub gdy porozumienie się z nim jest niemożliwe, lekarz jest obowiązany udzielić informacji opiekunom faktycznym.
4. Na wniosek organów władzy
Upoważnienie do ujawnienia tajemnicy lekarskiej może wynikać także z żądania (zezwolenia) organu władzy publicznej bądź innego uprawnionego podmiotu. Lekarz może to zrobić, np. jeżeli badanie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych na podstawie odrębnych ustaw organów i instytucji. W takim przypadku medyk jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje.
Odpowiedzialność prawna
Naruszenie przez lekarza obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej może prowadzić do jego odpowiedzialności prawnej, zarówno cywilnej, jak i karnej, a także dyscyplinarnej.
Odpowiedzialność cywilna sprowadza się przede wszystkim do konieczności zapłaty odszkodowania za wyrządzoną szkodę lub krzywdę. Dotyczy to zarówno umyślnego, jak i nieumyślnego (lekkomyślność, niedbalstwo) jej spowodowania.
Odpowiedzialność karna dotyczy tylko przypadku umyślnego naruszenia tajemnicy lekarskiej. Zgodnie Kodeksem karnym podlega to grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Przestępstwo takie jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego.
