Herbata czarna czy zielona? Poznaj zalety różnych gatunków herbaty

Mieszkańcy Europy mieli szansę poznać działanie herbaty dopiero w 1610 r., kiedy Holendrzy przywieźli ją z Japonii. Dziś plantacje znajdują się głównie w Indiach, Japonii i Sri Lance. Herbata jest też uprawiana w Australii, Argentynie, Kenii, Korei, Mozambiku, Wietnamie i Indonezji, a także w niektórych stanach USA, np. w Karolinie Południowej, Alabamie czy na Hawajach. Herbaty dostępne w sklepach różnią się klasą jakości uzależnioną od rodzaju suszu herbacianego.

Tradycyjnie wyróżnia się cztery podstawowe grupy: liście całe, liście łamane, miał i pył. Warto też wiedzieć, że podstawowe rodzaje herbaty: czarna, zielona, biała, żółta, czerwona i ulung, pochodzą z tego samego herbacianego krzewu. Różnią je jedynie techniki wytwarzania. Stąd również biorą się różnice w wartości zdrowotnej i smaku. Poszczególne gatunki herbat cechuje ponadto określona zawartość kofeiny, która jest pochodną długości procesu fermentacji liści przed ich suszeniem. Poza wymienionymi pięcioma rodzajami herbat istnieją jeszcze tzw. herbatki ziołowe. Są to jednak napoje przygotowywane z surowca roślinnego niepochodzącego z krzewu herbaty, ich nazwa jest więc myląca. Ale na zdrowie niewątpliwie też oddziałują.

Jakie rodzaje herbaty należy wybierać?

To zależy od naszych oczekiwań w kwestii smaku i aromatu oraz od wskazań zdrowotnych. Sprawdźmy więc, jak oddziałują na organizm poszczególne odmiany herbaty.

Herbata czarna

Herbata czarna odznacza się wśród innych gatunków najwyższą zawartością kofeiny, dzięki której ma bardzo wyrazisty smak. Co ważne, kofeina wpływa na ośrodkowy układ nerwowy (OUN), pobudza ośrodki autonomiczne podwzgórza, rdzenia przedłużonego i korę mózgu. Oddziałuje ponadto na znajdujący się w rdzeniu przedłużonym ośrodek oddechowy, powodując zwiększoną częstość i głębokość oddechów, naczynioruchowy i termoregulacji. Kofeina wyraźnie wpływa też na działanie mięśnia sercowego, zwiększając liczbę jego skurczów przy równoczesnym rozszerzaniu naczyń obwodowych. W 2011 r. naukowcy dowiedli jednak istnienie interesującej zależności między spożyciem kofeiny a arytmią serca, którą nazwali odpowiedzią U. Okazało się bowiem, że wskaźnik spontanicznej kardiowersji (przywrócenie prawidłowego rytmu serca bez stosowania leków) wśród pacjentów, którzy deklarowali zwiększone lub zmniejszone spożycie kofeiny w dniu poprzedzającym epizod arytmii, był wyższy niż wśród chorych określających swoje spożycie jako umiarkowane (w porównaniu z typowym dla siebie)¹.

Intrygujący wynik tej analizy zachęcił jej autorów, ale też innych naukowców, do dalszych badań obserwacyjnych, które objęły 315 tys. mieszkańców Europy i USA. Z trzech opublikowanych raportów wynika, że zwiększone spożycie kofeiny (maksymalnie 600-800 mg dziennie przez Amerykanów i 1 g dziennie w przypadku Europejczyków) nie powoduje wzrostu ryzyka wystąpienia arytmii serca. Warto też wiedzieć, że picie czarnej herbaty przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu LDL i zwiększenia odporności naczyń krwionośnych na stres, co ogranicza ryzyko wystąpienia zwężenia tętnic, zawału czy udaru². Ale to nie wszystko.

Napar z czarnej herbaty wspiera komórki nerwowe mózgu w wytwarzaniu proteiny opóźniającej rozwój demencji oraz choroby Alzhaimera³

Światowa produkcja herbaty wynosi ok. 2,5 mln ton rocznie, z czego jedną piątą stanowi herbata zielona. Najwięksi importerzy herbaty to Rosja, Wielka Brytania, USA, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Egipt. W Polsce spożycie na jedną osobę wynosi 1-2 kg w skali roku

Tę rewelacyjną informację potwierdziły wyniki badań przeprowadzonych w 2017 r. przez naukowców z National University of Singapur. Okazuje się, że czarna herbata nie tylko obniża ryzyko wystąpienia alzheimera, ale również powoduje cofanie się objawów choroby. Wykazano, że jej picie zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju chorób neurologicznych aż o 50%, a w przypadku osób z predyspozycjami genetycznymi do zachorowania na alzheimera aż o 86%³. To wyjątkowe działanie jest związane z obecnością w herbacie takich związków jak katechiny i teaflawiny, które mają wyjątkowo silne właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne. Spowalniając procesy starzenia, chronią one również mózg.

Badanie z 2013 r. wykazało, że teanina wraz z kofeiną wpływają korzystnie na wydajność umysłową, podnosząc czujność mózgu i kreatywność. Połączenie zaś kofeiny z L-teaniną, czyli aminokwasem pomagającym się relaksować, znacznie zmniejsza zmęczenie psychiczne³. Z kolei związek chemiczny EGCG (galusan epigallokatechiny), należący do grupy flawonoidów i będący pochodną obecnej w herbacie teaniny, poprawia w istotny sposób pamięć, wpływając na zwiększenie liczby komórek macierzystych mózgu, które przyczyniają się do powstawania nowych neuronów. EGCG jest odpowiedzialny również za wspieranie organizmu w walce z rakiem³.

Jak dowodzą badania naukowe, czarna herbata zawiera flawonoidy, czyli antyoksydanty zmniejszające ryzyko zachorowania m.in. na raka przełyku⁴

Ważnym alkaloidem obecnym w herbacie jest teofilina, która wpływa rozkurczająco na mięśnie gładkie, zwłaszcza oskrzeli - znalazło to zastosowanie w lekach na astmę oskrzelową i przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP)⁵. Teofilina wykazuje ponadto działanie przeciwzapalne⁶, hamuje np. wyrzut substancji odpowiedzialnych za wstrząs anafilaktyczny z komórek tucznych, które są elementem układu immunologicznego i biorą udział w ochronie organizmu przed pasożytami, bakteriami i innymi drobnoustrojami, a także spowalnia proces powstawania wolnych rodników, substancji cytotoksycznych i prozapalnych cytokin. Jej aktywność obejmuje dodatkowo zmniejszenie przepuszczalności naczyń krwionośnych i napięcia dolnego zwieracza przełyku oraz zwiększenie perystaltyki jelit⁷. Teofilina wpływa na przyspieszenie rytmu serca oraz przyczynia się do szybszego powrotu do stanu równowagi po stresującej sytuacji. Ponadto zmniejsza ona ryzyko rozwoju cukrzycy, zapobiega niedrożności tętnic i tworzeniu się kamieni nerkowych.

Naukowcy odkryli w badaniu przeprowadzonym na uniwersytecie w Chengdu (Chiny), że związki zawarte w herbacie wiążą się ze szczawianami wapnia, składnikiem kamieni nerkowych, nadając powstającym kryształom kształt utrudniający im zlepianie się pomiędzy sobą, czyli tworzenie złogów o dużych rozmiarach - mniejsze kryształy i kamienie są wydalane z organizmu wraz z moczem⁸

Czarna herbata przyspiesza również metabolizm, przyczyniając się do szybszej utraty wagi. Podnosi ciśnienie krwi oraz wpływa na obniżenie poziomu złego cholesterolu LDL. Chroni przed osteoporozą. Pomaga łagodzić symptomy choroby Parkinsona, a także zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory, takie jak rak prostaty i jajników oraz płuc⁹.

W 2013 r. naukowcy wykazali, że teanina wraz z obecną w herbacie kofeiną wpływają korzystnie na wydajność umysłową, zwiększając czujność mózgu i kreatywność

Rewelacyjną wiadomością jest to, że produkty metabolizmu kofeiny oddziałują na metabolity kwasów nukleinowych, co hamuje rozwój uogólnionych stanów zapalnych, w wyniku których dochodzi do uszkodzenia narządów wewnętrznych i zmian w układzie krążenia. Na podstawie prowadzonych badań naukowych stany zapalne uznaje się dzisiaj za przyczynę wielu chorób, które bywają bezpośrednią przyczyną zgonu. Krótko mówiąc, picie bogatej w kofeinę herbaty może wpływać na długość naszego życia¹⁰. W liściach herbaty występują również taniny, które nadają roślinom cierpki, nieprzyjemny smak, chroniący je przed zwierzętami roślinożernymi. Taniny dzięki tej właściwości działają jak środek odkażający. Wspierają ponadto funkcje trawienne żołądka, zwłaszcza po tłustym posiłku. Wykazują także działanie toksyczne, co powoduje m.in. denaturację (utratę aktywności) białek¹¹, ale z drugiej strony - chroni nas przed bakteriami i zatruciem alkaloidami.

Taniny wzmacniają też układ odpornościowy i prawdopodobnie powodują rozpad komórek rakowych. Przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Pamiętać jednak należy, że utrudniają przyswajanie żelaza w organizmie. Dlatego zaleca się zarówno osobom cierpiącym na anemię, jak i wegetarianom czy weganom ograniczenie spożycia herbaty maksymalnie do trzech filiżanek dziennie i picie jej wyłącznie między posiłkami. Ostrożność powinni również zachować pacjenci przyjmujący trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne - napar herbaciany hamuje ich absorpcję w organizmie. W przypadku osób szczególnie wrażliwych na taniny może wystąpić podrażnienie nerek, jelit i wątroby.

Z kolei obecne w herbacie katechiny, będące przeciwutleniaczami, wykazują działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne¹². Przyczyniają się m.in. do oczyszczania organizmu z metali ciężkich oraz hamują procesy starzenia. Ich obecność w diecie znacznie obniża ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Katechiny tworzą kwas galusowy. Badania naukowe wykazały, że jest on substancją aktywną biologicznie, dzięki której herbata ma tak silne działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne i przeciwatopowe. Wykazuje ponadto właściwości neuroochronne, czyli zapobiega uszkodzeniom włókien nerwowych i zapadaniu na choroby neurodegeneracyjne¹³.

Filiżanka czarnej herbaty assam o poranku to dobry sposób na zyskanie energii Zieloną herbatę matcha chętnie piją mnisi praktykujący medytację zen, ponieważ ułatwia ona głębokie odprężenie zarówno umysłu, jak i ciała

Osoby cierpiące na chorobę wieńcową lub nadciśnienie muszą liczyć się z tym, że picie czarnej herbaty może powodować takie objawy jak lęki, bóle głowy, niepokój i nerwowość, szumy uszne i bezsenność. Rośnie też prawdopodobieństwo wystąpienia nudności i wymiotów, czasem nawet drgawek. Dodajmy, że większość tych reakcji jest również następstwem oddziaływania kofeiny.

Niezwykłe właściwości różnych gatunków czarnej herbaty¹⁵

Assam ma słodowy aromat i zawiera stosunkowo dużo kofeiny, dlatego sprawdza się rano, gdy potrzebujemy pomocy w przebudzeniu. Herbata darjeeling jest szczególnie polecana w przypadku niestrawności - wspiera proces trawienia. Odznacza się ponadto przyjemnym smakiem, napar ma piękny bursztynowy kolor. Ale istnieje o wiele ważniejszy powód, by zainteresować się tymi dwoma gatunkami czarnej herbaty.

W jednym z badań wykazano, że samo wdychanie aromatu herbat assam i darjeeling powoduje obniżenie stężenia CgA w ślinie po przeżytym stresie¹⁵

Wyjaśnijmy, że chromogranina (CgA) to białko wytwarzane przez komórki nowotworowe (jest jednym z markerów używanych w badaniach laboratoryjnych do stwierdzenia niektórych rodzajów raka). Naukowcy udowodnili, że aromat obu rodzajów herbaty miał uspokajający wpływ na osoby, które w długim czasie były narażone na wysiłek umysłowy powiązany ze stresem. Zasadniczą różnicę w nastroju i poziomie wewnętrznego wyciszenia zauważono już po 30 minutach jego wdychania. Warto też wiedzieć, że w herbacie darjeeling stężenie składników antystresowych jest większe niż w gatunku assam, dzięki czemu w szybszym tempie wpływała ona na zmniejszeniu napięcia nerwowego i lęku¹⁵.

Ceylon to z kolei gatunek herbaty o potwierdzonych właściwościach wzmacniających układ sercowo-naczyniowy. Często dodawany jest do mieszanek herbacianych w celu wzmocnienia ich smaku i aromatu.

Korzystny wpływ na zdrowie mają również mieszanki przygotowywane z użyciem różnych gatunków czarnej herbaty i cennych dla zdrowia dodatków¹⁵

Constant comment jest czarną herbatą zawierającą cynamon, goździki i skórkę pomarańczową. Dodaje energii i poprawia pamięć. Cynamon wspomaga trawienie, rozgrzewa i może powodować obniżenie poziomu cukru we krwi. Earl grey to mieszanka dwóch herbat: china black i darjeeling, aromatyzowana olejkiem z bergamotki, wzbogacona owocami cytrusowymi. Dzięki tym dodatkom jest bogata w witaminę C, jeden z najsilniejszych przeciwutleniaczy chroniących nasze zdrowie. English breakfast, herbata będąca zwykle połączeniem różnych herbat chińskich z indyjską i cejlońską, działa pobudzająco, skutecznie zastępując kawę. Irish breakfest, czyli czarna herbata wytwarzana na bazie gatunku assam, przyczynia się w znacznym stopniu do zwiększenia koncentracji.

Zielona herbata

Zielona herbata powstaje z liści, które natychmiast po zerwaniu poddawane są suszeniu, z pominięciem procesu fermentacji. Dzięki temu zachowuje ona bardzo dużo cennych składników, zwłaszcza polifenoli i enzymów. Jest często polecana jako uniwersalny napój zdrowotny, leczący wszystkie przypadłości - od hipercholesterolemii po nowotwory. Jej wielokierunkowy wpływ na ludzki organizm potwierdziło m.in. badanie przeprowadzone w Georgetown University¹⁶. Jego wyniki są jednoznaczne: im więcej zielonej herbaty pijemy, tym większe korzyści odnosi nasz organizm.

To zasługa polifenoli, których zielona herbata jest prawdziwą skarbnicą. Chronią one przed rozwojem stanów zapalnych oraz pobudzają działanie sirtuin, czyli białek hamujących procesy starzenia i degradacji komórek, co zapobiega rozwojowi wielu rodzajów raka¹⁶

Zielona herbata przyspiesza utlenianie tłuszczu w procesie wytwarzania ciepła, jaki zachodzi w ludzkim ciele. Warto wzbogacić napar plasterkiem cytryny czy sokiem z tego owocu, aby wzmocnić proces oczyszczania i detoksykacji organizmu, szczególnie po nocnym odpoczynku. Co ważne, dzięki naparowi z zielonej herbaty z dodatkiem soku z cytryny, kardamonu, kopru włoskiego i cynamonu można zmniejszyć apetyt.

Badania naukowe przeprowadzone w Japonii potwierdzają, że zielona herbata przyczynia się do obniżenia poziomu złego cholesterolu LDL, czyli chroni przed rozwojem chorób sercowo-naczyniowych oraz udarem, a ponadto reguluje poziom cukru we krwi¹⁷

Zawiera ona stosunkowo mało tanin i kofeiny, za to występuje w niej EGCG (galusan epigallokatechiny), ta sama pochodna katechiny, która jest obecna w czarnej herbacie, będąca wyjątkowo silnym przeciwutleniaczem. Okazuje się, że 3,5 g zaparzonej zielonej herbaty dostarcza nam tyle samo antyoksydantów co jedna filiżanka jagód.

Dzięki tak dużej zawartości EGCG napar z zielonej herbaty wykazuje właściwości hamujące rozwój nowotworu pęcherza, okrężnicy, przełyku, wątroby, płuc, jajników, prostaty, trzustki i żołądka¹⁸

Dzięki obecności fluoru, który niszczy bakterie odpowiedzialne za powstawanie próchnicy oraz chorób dziąseł, chroni on również nasze zęby. Z kolei katechiny wraz z występującymi w zielonej herbacie fitoestrogenami wzmacniają kości - uczestniczą w budowaniu tkanki kostnej oraz opóźniają wystąpienie niekorzystnych zmian w obrębie układu kostnego.

Zielona herbata jest skutecznym orężem w walce z nadwagą¹⁹, co naukowcom udało się wykazać zarówno w badaniach na zwierzętach, jak i z udziałem ludzi

Na tym etapie przeprowadzanych analiz nie udaje się jeszcze jednoznacznie ustalić, w jakiej ilości napar powinien być spożywany, by proces odchudzania przebiegał z maksymalną efektywnością - osiągane przez uczestników badań rezultaty były uzależnione również od innych czynników, takich jak np. stopień otyłości czy styl życia. Niemniej udało się wykazać, że picie trzech filiżanek naparu dziennie przyspiesza proces chudnięcia.

Z badań wynika, że zielona herbata spowalnia postępy schorzeń neurodegeneracyjnych, w tym alzhaimera i parkinsona, a także choroby Leśniowskiego-Crohna²⁰

Grono miłośników herbat aromatyzowanych nieustannie rośnie, co mobilizuje producentów do tworzenia nowych mieszanek

Dzięki zawartości treoniny (aminokwas) wzmacnia ona znacznie także zdolności kognitywne, wpływając na centralny układ nerwowy. Uczestnicy badań deklarowali, że jej picie przywraca poczucie spokoju i klarowne myślenie²¹.

Trzeba też pamiętać, że choć fluor zapobiega próchnicy, to przyjmowany w zbyt dużej dawce może prowadzić do wystąpienia fluorozy, czyli choroby objawiającej się plamkami na zębach i zwiększeniem ich kruchości.

Jak poszczególne gatunki zielonej herbaty wpływają na organizm²³?

Wysoką jakością odznacza się sencha. Liście, z których powstaje, nie są w ogóle poddawane procesowi fermentacji, suszy się je zaraz po zerwaniu i dokonaniu selekcji. Pozwala to na zachowanie wielu cennych składników, takich jak polifenole opóźniające procesy starzenia. Ten gatunek herbaty zawiera również stosunkowo dużo mikroelementów, takich jak wapń, fluor, żelazo, potas, sód i cynk, a także witaminy A, B₁, B₂, C, E, K, teinę oraz olejki eteryczne.

Sencha wykazuje wyjątkowo silne właściwości przeciwutleniające, dzięki czemu zmniejsza ryzyko rozwoju zarówno chorób nowotworowych, jak i neurodegeneracyjnych. Poza tym obniża poziom cholesterolu we krwi, pomaga w walce z nadwagą oraz wzmacnia kości.

Z kolei gatunek gunpowder odznacza się dużą zawartością kofeiny, witamin C, B, K oraz soli mineralnych, żelaza, wapnia, potasu i magnezu. Warto tę herbatę pić w sytuacjach wymagających wysokiego poziomu koncentracji. Skutecznie wspiera również proces odchudzania.

Gunpowder wpływa korzystanie na działanie przewodu pokarmowego, a także zapobiega powstawaniu wrzodów żołądka, ponieważ reguluje wydzielanie soków trawiennych. Zapobiega też rozwojowi nowotworów, w tym płuca²³

Ma ponadto korzystny wpływ na układ krążenia, chroni przed zawałem serca i udarem mózgu, a ponadto wzmacnia układ oddechowy i oddziałuje na mózg, m.in. poprawia koncentrację. Herbata gunpowder, jak wykazały badania naukowe, ma silne właściwości bakteriobójcze. Zapobiega próchnicy zębów oraz osteoporozie. Chłodny napar jest stosowany do przemywania oczu w przypadku zapalenia spojówek.

Matcha, najzdrowsza ze wszystkich odmian zielonej herbaty, występuje w postaci proszku. Dwa tygodnie przed zbiorami krzewy osłania się przed słońcem, dzięki czemu następuje spowolnienie ich wzrostu. Liście nabierają w tym czasie bladozielonego odcienia i wytwarzają aminokwasy nadające matchy słodkawy smak. Do najcenniejszych z nich należy teanina wykazująca działanie uspokajające i relaksujące. Tym gatunkiem herbaty powinny zainteresować się głównie osoby mające problemy z kośćmi, włosami (wypadanie) i dziąsłami (paradontoza). Matcha jest używana przez Japończyków do ceremonialnego parzenia herbaty.

W 2003 r. zostały przeprowadzone badania na University of Colorado, które jednoznacznie potwierdziły, że matcha zawiera aż 137 razy więcej antyoksydantów niż inne zielone herbaty²³

Okazało się również, że pod tym względem wygrywa ona z jagodami goi czy szpinakiem, które były dotąd uważane za ich najbogatsze źródło. Co ważne, herbata ta zawiera najwięcej katechin, czyli najsilniejszych przeciwutleniaczy znanych z działania przeciwbakteryjnego, przeciwwirusowego i wzmacniającego układ odpornościowy. Jedną z nich jest galusan epigallokatechiny (EGCG), wykazujący także silne działanie przeciwnowotworowe.

Matcha odznacza się również pięciokrotnie większą niż inne gatunki zielonej herbaty zawartością L-teaniny. Ten aminokwas z grupy α-aminokwasów niebiałkowych sprzyja osiągnięciu i utrzymaniu wysokiego poziomu relaksacji umysłowej przy równoczesnym zachowaniu czujności. Ułatwia wprowadzenie mózgu w częstotliwość alfa, czyli stan, kiedy możliwe jest głębokie odprężenie zarówno umysłu, jak i ciała. Z tego powodu matcha jest szczególnie lubiana przez mnichów praktykujących medytację zen.

W 2004 r. opublikowano wyniki badania, w którym wykazano, że matcha, wpływając na metabolizm, przyspiesza spalanie tkanki tłuszczowej²³

Potwierdził to również eksperyment przeprowadzony w Japonii. Mężczyznom podzielonym na dwie grupy naukowcy podawali herbatę zawierającą odpowiednio 690 i 22 mg katechin. Już po 12 tygodniach u osób spożywających napój o wysokiej zawartości katechin zaobserwowano wyraźną redukcję tkanki tłuszczowej oraz obniżenie poziomu cholesterolu.

Za najlepszą chińską zieloną herbatę uchodzi lung ching, czyli smocze źródło. Obszar uprawy oryginalnego gatunku zajmuje 168 km kw. wokół jeziora Xi Hu, nazywanego też West Lake. Lung ching często była przygotowywana przez mnichów buddyjskich dla przybywających pielgrzymów, ponieważ umożliwiała szybsze odzyskanie sił, pozbycie się stresu oraz odpędzenia złych myśli. Ten gatunek herbaty odznacza się niezwykle łagodnym smakiem. Swój korzystny wpływ na organizm ludzki zawdzięcza między innymi dużej zawartości witaminy C oraz aminokwasów.

Badania naukowe wykazały, że lung chin jest również bogatym źródłem katechin, zapobiegających rozwojowi nowotworów. Związki te cechuje ponadto zdolność do podnoszenia poziomu dobrego cholesterolu HDL i hamowania procesu arteriosklerozy naczyń wieńcowych i mózgowych²³

Poza głównymi gatunkami zielonych herbat istnieje wiele jej odmian, które także mają korzystny wpływ na organizm²⁴

Ze względu na antynowotworowe właściwości na szczególną uwagę zasługuje herbata brassica. Powstała ona w wyniku wzbogacenia zielonej herbaty sencha o wyizolowany z brokułów specyficzny przeciwutleniacz, który niszczy wolne rodniki odpowiedzialne m.in. za rozwój chorób nowotworowych. Dokonali tego naukowcy z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa²⁵.

Zielona herbata bancha z powodu ściśle określonego czasu zbiorów oraz nietypowej metody obróbki charakteryzuje się małą ilością alkaloidów, garbników, kofeiny i tanin. Nie zawiera związków drażniących, dlatego mogą ją pić również dzieci. Występujące w niej enzymy trawienne regulują metabolizm, wspierają pracę przewodu pokarmowego oraz wątroby. Jest szczególnie pomocna przy nadkwasocie i zgadze, ponieważ neutralizuje kwasy żołądkowe.

Bancha ma odczyn lekko zasadowy, więc wpływa na organizm alkalizująco. Zawiera dużą ilość wapnia, witaminy A, niacyny oraz żelaza. Jest szczególnie polecana osobom z niedoborami żelaza oraz stosującym dietę, która nie dostarcza go w odpowiednich ilościach (weganie, wegetarianie)

Dzięki związkom fluoru zapobiega wystąpieniu próchnicy i nieświeżemu oddechowi. Podobnie jak większość zielonych herbat bancha zawiera dużą ilość przeciwutleniaczy, czyli związków likwidujących wolne rodniki, przez co ma działanie przeciwnowotworowe oraz oczyszcza organizm²⁶. Odznacza się wyjątkowo mdłym smakiem.

Gyokuro należy do zielonych herbat najwyższej jakości. Zawiera m.in. flawonoidy i polifenole będące silnymi przeciwutleniaczami niszczącymi wolne rodniki. Dzięki temu pomaga usuwać z organizmu produkty uboczne metabolizmu oraz toksyny środowiskowe, często powodujące uszkodzenia błony komórkowej lub DNA. Jak wskazują badania, herbata gyokuro przeciwdziała chorobom serca i nowotworom. Hamuje również procesy starzenia. Praktycy tradycyjnej medycyny chińskiej często polecają ten gatunek herbaty także w przypadku cukrzycy i zaburzeń trawiennych. Dzięki zawartości galusanu epigallokatechiny (EGCG) herbata gyokuro zapobiega nowotworom. Eksperymenty jednoznacznie wykazały, że ta pochodna taniny chroni komórki organizmu przed związkami wywołującymi m.in. raka pęcherza, piersi, jajników, trzustki i prostaty²⁷.

EGCG wspomaga też leczenie zapalenia wątroby i zmniejsza stany zapalne towarzyszący tak poważnym schorzeniom, jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy zapalenie okrężnicy. Picie herbaty gyokuro znacznie obniża ryzyko zachorowania na cukrzycę, ponieważ pomaga utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi²⁸. Gyokuro chroni też przed chorobami serca, zmniejszając złogi tłuszczu w tętnicach. Polifenole zawarte w gyokuro blokują wchłanianie cholesterolu w jelitach, a także spowalniają rozwój miażdżycy i choroby wieńcowej.

Badania naukowe jednoznacznie potwierdziły²⁷, że wypijanie dziennie trzech filiżanek gyokuro przyczynia się do obniżenia ryzyka zawału serca aż o 11% procent

Polifenole pomagają również zgubić zbędne kilogramy, ponieważ stymulują proces spalania tkanki tłuszczowej. W badaniu opublikowanym w 2005 r. wykazano, że osoby, którym podawano preparat zawierający kofeinę i wyciąg z zielonej herbaty, dłużej utrzymywały prawidłową masę ciała, jaką uzyskiwały po zastosowaniu dowolnej diety.

Z Japonii pochodzi hojicha, zielona herbata będąca bardzo silnym przeciwutleniaczem. Jej picie chroni więc przed rozwojem tak poważnych chorób, jak np. nowotwory. Spowalnia też procesy starzenia.

Grono miłośników herbat aromatyzowanych nieustannie rośnie, co mobilizuje producentów do tworzenia nowych mieszanek

Hojicha jest dobrym antydepresantem. Usuwa stres i jego skutki zarówno po długotrwałym wysiłku psychicznym, jak i fizycznym. Łagodzi objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS), zwłaszcza bóle mięśni brzucha

Z kolei kukicha, zwana również twig tea, odznacza się minimalną zawartością kofeiny, więc mogą ją pić osoby szczególnie na nią wrażliwe. Podobnie jak większość zielonych herbat pomaga ona utrzymać odpowiedni poziom cholesterolu w organizmie²⁸. White monkey, która mimo swojej nazwy należy do herbat zielonych, jest szczególnie polecana mężczyznom ze względu na właściwości zmniejszające ryzyko zachorowania na raka prostaty²⁹. Z kolei pochodzącą z Chin young hyson warto pić w trakcie odchudzania³⁰, ponieważ wspomaga ona proces trawienia.

Zielone herbaty ze względu na delikatny smak są często wzbogacane dodatkowymi składnikami wykazującymi właściwości prozdrowotne. Należy do nich imbir (pomocny w przypadku problemów z nerkami, dolegliwości w klatce piersiowej i podczas biegunki), rumianek (działa uspokajająco), lawenda (łagodzi bóle głowy i nudności) oraz róża (pielęgnuje skórę). Często dodaje się również pomarańcze i cytryny, czyli owoce bogate w witaminę C. Jednak najpopularniejszą mieszanką jest moroccan mint, zielona herbata cejlońska z dodatkiem mięty ogrodowej i pieprzowej, które wspomagają trawienie.

Biała herbata

Biała herbata jest odmianą herbaty zielonej. Swoją nazwę zawdzięcza srebrnemu meszkowi pokrywającemu niedojrzałe jeszcze pąki i liście, który w procesie osuszania robi się biały. Napar z tej herbaty odznacza się łagodnym smakiem i bladozielonym lub srebrzystym odcieniem oraz trawiastym, delikatnym aromatem. Zawiera dużą ilość przeciwutleniaczy i mało kofeiny. Przeciwutleniacze, niszcząc wolne rodniki, zapobiegają powstawaniu nowotworów, w tym raka okrężnicy, odbytu, pęcherza i prostaty³¹. Biała herbata dzięki zawartości polifenoli wspiera pracę układu odpornościowego. Zaliczane do polifenoli flawonoidy hamują rozwój stanów zapalnych. Z kolei obecny w niej fluor nie tylko chroni zęby przed próchnicą, ale też spowalnia tworzenie się płytki nazębnej³².

Badania przeprowadzone na Pace University w Nowym Jorku udowodniły, że biała herbata likwiduje infekcje wywołane przez gronkowce i paciorkowce oraz bakterie odpowiedzialne za występowanie zapalenia płuc³²

Poszczególne gatunki białej herbaty różnią się między sobą nie tylko smakiem, ale również bioaktywnością, na co wpływa m.in długość czasu przechowywania. Jak dowiodły badania, poziom niektórych aminokwasów czy związków fenolowych i flawonoidów zawartych w herbacie ulegał znacznemu zmniejszeniu proporcjonalnie do czasu przechowywania, podczas gdy innych obecnych w niej substancje przybywało^33,34.

Jakimi rodzajami białej herbaty warto się zainteresować?

Oto kilka odmian białej herbaty o właściwościach wzmacniających układ odpornościowy, działających antynowotworowo. Często zawierają one cenne dla zdrowia dodatki nasilające działanie samej herbaty. Zazwyczaj są to owoce bogate w witaminę C³⁴. I tak na przykład white darjeeling zawiera duże ilości kofeiny, ale niestety stosunkowo mało przeciwutleniaczy; ma ziemisty smak. Silver needle to najszlachetniejsza odmiana białej herbaty, godna królewskiego stołu. White peony zalicza się do popularnych białych herbat, niemniej cechuje ją duża zawartość antyoksydantów. Long life eyebrow powstaje z listków pozostałych po zbiorach silver needle i white peony, więc w stosunku do tych herbat jest gatunkiem pośledniejszym, co nie oznacza, że pozbawionym prozdrowotnych właściwości. Można ją kupić w supermarkecie. Yin zhen jest najdroższą białą herbatą, znaną z właściwości przeciwzapalnych i ochładzających.

Herbata żółta

Herbata żółta powstaje w procesie zbliżonym do produkcji białej herbaty, ale jest dłużej suszona, co wpływa na jej smak. Pod tym względem różni się znacznie zarówno od herbaty zielonej, jak i białej, niemniej wykazuje właściwości prozdrowotne zbliżone do obu gatunków. Słynie z kwiecistego aromatu oraz niepowtarzalnego słodkiego smaku³⁵.

Napar z żółtej herbaty wzmacnia ochronę organizmu przed stanami zapalnymi. Wykazuje też zdolność do zmniejszania opuchlizn³⁶

W przeszłości podawano go na cesarskim dworze, dzisiaj zachwycają się nim najwytrawniejsi smakosze. W porównaniu z innymi rodzajami herbaty żółta jest najmniej znana i przebadana³⁷.

Żółta herbata, podawana w przeszłości na cesarskim dworze, chroni przed stanami zapalnymi. Jeśli podasz ją gościom, będą zachwyceni

Czerwona herbata

Czerwona herbata jest przez Chińczyków, uprawiających ją od 1,7 tys. lat, nazywana też smoczą. Jej plantacje znajdują się w kilku prowincjach. Proces produkcji czerwonej herbaty wyróżnia to, że liście nie są poddawane klasycznemu procesowi oksydacji, tylko dojrzewają przez wiele lat, dzięki czemu dochodzi do powolnego utlenienia, w którym biorą udział mikroorganizmy, wolne rodniki oraz enzymy. Okres fermentacji jest krótki, więc nie niszczy polifenoli, a przerywa się go, gdy tylko na końcach listków pojawia się czerwony kolor. W jego trakcie uwalnia się kofeina oraz olejki eteryczne³⁸. Wszystko to sprawia, że ten rodzaj herbaty wykazuje szczególne właściwości prozdrowotne: obniża poziom cholesterolu we krwi, pomaga utrzymać na odpowiednim poziomie ciśnienie tętnicze i zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych.

Krótki proces fermentacji powoduje, że czerwona herbata zachowuje więcej polifenoli i enzymów, które regulują wydzielanie żółci i ułatwiają trawienie, dzięki czemu jest pomocna w walce z nadwagą³⁸

Szczególną jej odmianą, najskuteczniejszą w odchudzaniu, jest herbata pu-erh, która po procesie fermentacji dodatkowo jeszcze przez pewien czas leżakuje, czyli dojrzewa w specyficznych warunkach. Po zaparzeniu odznacza się ciemnobrunatnym kolorem, ziemistym smakiem i bardzo intensywnym zapachem³⁹. Wykazuje właściwości antyoksydacyjne⁴⁰.

Badania przeprowadzone w grupie 70 osób cierpiących na różne zaburzenia metabolizmu wykazały, że spożywanie przez 3 miesiące 1 g ekstraktu z herbaty pu-erh dziennie (w postaci kapsułek) spowodowało obniżenie wagi ciała średnio o 1,3 kg⁴¹. Mężczyźni osiągnęli lepsze wyniki niż kobiety, co powiązano z różnicami w rozmieszczeniu tkanki tłuszczowej u obu płci. Przyjmowanie ekstraktu z pu-erh nie wpłynęło na poziom cholesterolu, trójglicerydów czy hemoglobiny glikowanej, określającej stężenie cukru we krwi. Jednak w innym badaniu zaobserwowano jego korzystny wpływ na profil lipidowy oraz zmniejszenie poziomu cukru we krwi⁴¹.

Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że związki zawarte w pu-erh hamują działanie enzymów odpowiedzialnych za syntezę tkanki tłuszczowej oraz powstawanie nowych komórek tłuszczowych

Herbata ta przez aktywowanie odpowiednich enzymów powoduje również zmniejszanie w organizmie istniejących już złogów tłuszczu. Szczególnie cenny jest obecny w niej kwas galusowy, który przyczynia się do usuwania tkanki tłuszczowej wisceralnej, czyli nagromadzonej wokół narządów wewnętrznych, utrudniającej ich prawidłowe funkcjonowanie. Co ciekawe, picie czerwonej herbaty powoduje uczucie sytości⁴¹.

Jednak samo stosowanie naparu herbaty nie naprawi skutków złych nawyków żywieniowych. Żeby osiągnąć rezultaty odchudzania porównywalne do wyników badań, w których wykorzystuje się preparaty z ekstraktem z czerwonej herbaty, gdzie jej stężenie jest większe niż w naparze, należałoby w przypadku osoby ważącej 50 kg pić dziennie 1,9-7,6 litra herbaty.

Pu-erh wpływa korzystanie na pracę wątroby, chroniąc jej miąższ przed niekorzystnym działaniem substancji toksycznych⁴⁰

Zostało to potwierdzone badaniami wykonanymi na szczurach, które trzymano na diecie wysokotłuszczowej. Podstawę ich karmy stanowił smalec oraz cukier. Podawany gryzoniom w tym samym czasie ekstrakt z czerwonej herbaty zapobiegł powstawaniu otyłości, podwyższeniu poziomu cukru we krwi oraz pojawieniu się tłuszczu wokół wątroby, a także jej uszkodzeniu. Zmniejszał również stan zapalny w organizmie, który nasila dieta wysokotłuszczowa. Dodatkowo wpływał na poziom cukru we krwi, zapobiegając zwiększeniu masy ciała oraz przyrostowi trzewnej tkanki tłuszczowej, która zaburza funkcjonowanie narządów wewnętrznych. Substancjami odpowiedzialnymi za ten efekt są m.in. związki z grupy katechin. Nie można jednak wykluczyć, że wywołują go również niezidentyfikowane jeszcze substancje, powstające w procesie fermentacji pu-erh⁴⁰.

Informacja ważna nie tylko dla baletnic: związki zawarte w czerwonej herbacie pu-erh skutecznie zapobiegają przybieraniu na wadze

Ekstrakt z herbaty pu-erh obniża poziom cukru we krwi, co zostało potwierdzone w badaniu przeprowadzonym przez chińskich naukowców na myszach⁴²

Wspiera ponadto wątrobę w wychwytywaniu glukozy z krwi, a także wpływa na ograniczenie poziomu glukozy wchłanianej w jelitach, hamując aktywność enzymów rozkładających dwucukry na mniejsze, przyswajalne cząsteczki. Ekstrakt okazał się pomocny w leczeniu cukrzycy typu 2. Przyczynił się do poprawienia tolerancji glukozy, czyli ma zdolność zapobiegania cukrzycy⁴².

Herbata pu-erh znacznie zmniejsza objawy alergii typu IV, która prowadzi do wystąpienia w organizmie przewlekłych stanów zapalnych, a objawia się głównie problemami ze skórą. Rozwija się ona w następstwie długotrwałego kontaktu z alergenem, np. wskutek noszenia biżuterii. Właściwości te zostały potwierdzone badaniem przeprowadzonym na myszach, którym ekstrakt z pu-erh podawano zarówno doustnie, jak i przez skórę⁴². Codzienne spożywanie naparów przyrządzanych z 2 g czerwonej herbaty zaspokaja od 15 do 26% naszego dziennego zapotrzebowanie na chrom, od 1,7 do 2,2% - na miedź, od 2,5 do 5,7% - na żelazo, od 0,05 do 0,08% - na magnez i od 0,13 do 0,18% - na cynk. Pozostałe mikroelementy dostarczane są organizmowi w minimalnym stopniu⁴³.

Kofeina zawarta w czerwonej herbacie działa na organizm pobudzająco, ale w odróżnieniu od pochodzącej z kawy, której wchłanianie odbywa się w żołądku, jest przyswajana w jelitach. Powoduje to wolniejsze przedostawanie się jej do krwi, co przekłada się na dłuższe działanie i łagodniejszy efekt. Jest to skutek obecności w herbacie dużej ilości polifenoli.

Warto wiedzieć, że jedna filiżanka naparu z czerwonej herbaty zawiera 12 mg kofeiny, podczas gdy jedna filiżanka kawy - od 60 do 120 mg. Musielibyśmy więc wypić 5-6 razy więcej czerwonej herbaty niż kawy, by uzyskać ten sam rezultat⁴⁴. Dla porównania: filiżanka czarnej herbaty zawiera 110 mg kofeiny, zaś zielonej - 8 mg.

Czerwonej herbaty nie należy podawać dzieciom, nie powinny jej również pić osoby z niedokrwistością. Zaleca się, by spożywać ją między posiłkami, ponieważ utrudnia wchłaniania składników odżywczych. Z drugiej jednak strony badania wykazują, że korzystne działanie czerwonej herbaty przewyższa ryzyko potencjalnych szkód przez nią wyrządzonych⁴⁵.

Herbata ulung

Herbata ulung (oolong, wulung, szmaragdowa) jest u nas stosunkowo mało znana. Jej liście po zebraniu z krzewów są trzymane na słońcu tak długo, aż zwiędną. Następnie wstrząsa się je w bambusowych koszach w celu usunięcia brzegów. Kolejny etap produkcji obejmuje proces częściowego utlenienia, rolowania i suszenia.

Herbata ulung odznacza się dużą zawartością antyoksydantów, korzystnie wpływa na pracę wątroby, przyczynia się do jej oczyszczania z toksyn. Łagodzi symptomy choroby Parkinsona, takie jak pogorszenie pamięci i brak koncentracji. W przeciwieństwie do innych rodzajów herbat można ją zaparzać wielokrotnie.

Niezależnie od tego, jaki rodzaj herbaty pijemy najczęściej, nasz organizm zyskuje wsparcie dzięki bezcennym składnikom, których w żadnej z herbat nie brakuje. Może jednak warto zmienić przyzwyczajenia i zainteresować się rodzajem herbaty, która pomoże nam uporać się z konkretnymi dolegliwościami lub zadziała profilaktycznie wobec chorób, jakich z różnych powodów się obawiamy? Wybór, jak widać, jest duży. I należy do nas!

Katarzyna Tatarkiewicz