Choroby wątroby - objawy, przyczyny, leczenie

Polekowe uszkodzenia wątroby odpowiadają za 10% hospitalizacji dorosłych pacjentów z zapaleniem wątroby i stanowią najczęstszą przyczynę ostrej niewydolności wątroby w krajach rozwiniętych.

04 luty 2020
Artykuł na: 17-22 minuty
Zdrowe zakupy

Choroby wątroby – rodzaje

1. Alkoholowa choroba wątroby (ALD)

Przyjmuje różne formy: od prostego stłuszczenia, przez alkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby, postępujące włóknienie aż do marskości i raka wątrobowokomórkowego. ALD jest najczęstszą chorobą wątroby w Europie, z tym że o ile w krajach zachodnich umieralność z jej powodu w ciągu ostatnich trzydziestu lat spadła, w Polsce (i całej Europie Wschodniej) nadal wykazuje tendencję wzrostową.

Reakcja organizmu, w tym wątroby danego pacjenta, na alkohol jest uwarunkowana różnymi czynnikami – niektórym osobom szkodzi najmniejsza ilość alkoholu, inni wydają się w miarę dobrze tolerować większe jego ilości; u kobiet generalnie alkohol daje bardziej hepatotoksyczne efekty niż u mężczyzn. Wiadomo w każdym razie, że im większa ilość spożytego alkoholu, tym większe ryzyko alkoholowej choroby wątroby.

Stłuszczona wątroba stwierdzana jest u 60% osób pijących więcej niż 60g alkoholu dziennie (np. 1 butelka wina lub 1 litr piwa), a ryzyko marskości jest najwyższe u osób spożywających więcej niż 120 g alkoholu dziennie. Co ciekawe, szacuje się, że marskość wątroby rozwija się tylko u 20% alkoholików.

2. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD), związane z zespołem metabolicznym

NAFLD jest skutkiem otyłości bądź nadwagi. Liczba zachorowań na tę chorobę w Polsce rośnie wraz z epidemią otyłości. Obecnie na NAFLD choruje już 15% populacji naszego kraju. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby stwierdza się u 50% osób z cukrzycą i 75% osób z otyłością.

Inne czynniki ryzyka to: nieprawidłowa glukoza na czczo, za wysoki poziom trójglicerydów, zbyt wysoki poziom kwasu moczowego we krwi, otyłość brzuszna, nadciśnienie i zbyt niski poziom cholesterolu HDL. Leczenie NAFLD to przede wszystkim zmiana trybu życia w celu zmniejszenia masy ciała i zwiększenia wrażliwości na insulinę.

U pacjentów z cukrzycą lekiem pierwszego wyboru jest metformina (oprócz redukcji poziomu glukozy zmniejsza ryzyko raka wątrobowokomórkowego). Przy zaburzonym profilu lipidowym zalecane są statyny, a przy nadciśnieniu – leki obniżające ciśnienie. W razie konieczności stosuje się leki działające bezpośrednio na wątrobę wraz z witaminą E. Przy marskości może być konieczne przeszczepienie wątroby.

3. Polekowe uszkodzenie wątroby (PUW)

Polega ono na uszkodzeniu wątroby lub zaburzeniu jej czynności przez przyjmowane leki lub inne niezakaźne czynniki hepatotoksyczne. Uszkodzenie wątroby może być wynikiem przyjęcia zbyt dużej dawki leku, stanowić efekt uboczny leku lub być spowodowane reakcją alergiczną na daną substancję (nawet przy bardzo małej dawce).

Reakcja wątroby na lek zależy od jego składu, ale także od predyzpozycji genetycznych pacjenta oraz czynników takich jak wiek, inne przyjmowane leki, alkohol, współistniejące choroby wątroby, itp. Polekowe uszkodzenia wątroby odpowiadają za 10% hospitalizacji dorosłych pacjentów z zapaleniem wątroby i stanowią najczęstszą przyczynę ostrej niewydolności wątroby w krajach rozwiniętych.

Najczęstszą formą PUW (90% przypadków) jest nieswoiste zapalenie wątroby, powodujące w wątrobie takie same zmiany, jakie wywołuje wirusowe zapalenie wątroby. Spośród leków najczęstszą przyczyną PUW jest paracetamol.

W profilaktyce polekowych uszkodzeń wątroby ważna jest wiedza pacjenta o możliwych efektach ubocznych, zwłaszcza przy przyjmowaniu różnych leków, informowanie lekarza o wszystkich przyjmowanych medykamentach (także suplementach diety), odstawienie alkoholu na czas stosowania leków, monitorowanie poziomu transaminaz w trakcie długotrwałych terapii (np. u pacjentów przyjmujących statyny) i ewentualna zmiana leczenia na mniej hepatotoksyczne.

4. Wirusowe zapalenia wątroby

Za te choroby odpowiadają wirusy zapalenia wątroby typu A, B i C. WZW typu A w poprzednich dekadach należało w Polsce do rzadkości, ale obecnie notuje się wzrost zachorowań. Jest to żółtaczka pokarmowa, inaczej zwana żółtaczką brudnych rąk, łatwo przenoszona, ale zwykle niezbyt groźna. Tylko u 10-15% pacjentów objawy utrzymują się lub nawracają w czasie 6-9 miesięcy. Do niewydolności wątroby dochodzi rzadko.

WZW typu B, inaczej żółtaczką wszczepienną, trudniej się zarazić – zakażenie wymaga kontaktu z krwią lub płynami ustrojowymi osoby chorej. Trzy drogi zarażenia to pozajelitowa (głównie przez krew), płciowa i okołoporodowa (chora matka zaraża rodzące się dziecko). W Polsce w 2017 r. zgłoszono 54 przypadki ostrego WZW typu B i 3318 nowych przypadków przewlekłej odmiany tej choroby. Zachorowalność jest niska dzięki lepszej sterylizacji sprzętu medycznego i programowi szczepień. Najpoważniejsze powikłanie to nadostre lub piorunujące zapalenie wątroby, mogące prowadzić do ostrej niewydolności tego organu.

WZW typu C do niedawna było główną przyczyną marskości wątroby w Polsce, z powodu braku zarówno leku, jak i szczepionki na tę chorobę. Od kilku lat WZW typu C leczy się farmakologicznie – terapia jest prosta i trwa pół roku. Niestety, działa tylko w przypadku nowych zakażeń. Jeśli u pacjenta z WZW typu C rozwinęła się już niewydolność lub marskość wątroby, dostępne leki nie pomogą i konieczny może być przeszczep. Wirus przenosi się przez kontakt krwi lub błony śluzowej z zakażoną krwią lub przedmiotami nią zanieczyszczonymi. Do grup szczególnego ryzyka należą osoby wstrzykujące sobie narkotyki, pacjenci dializowani, chorzy na hemofilię, nosiciele HIV i dzieci urodzone przez kobiety z wirusem. W Polsce rejestruje się rocznie 2-3 tys. zachorowań, przy czym wielu chorych pozostaje niezdiagnozowanych.

5. Inne choroby wątroby

Do pozostałych chorób wątroby zaliczmy: autoimmunologiczne zapalenie wątroby, łagodne guzy wątroby, nowotwory wątroby, atrezja dróg żółciowych, galaktozemia (choroba genetyczna), hemochromatoza (nadmierne gromadzenie się żelaza w organizmie), zespół wątrobowo-nerkowy, żółtaczka noworodkowa, pierwotne zapalenie dróg żółciowych, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych, zespół Reye'a, choroba Wilsona (genetyczne zaburzenie metabolizmu miedzi).

Marskość wątroby to najbardziej zaawansowany etap chorób wątroby o różnej etiologii.

Ze względu na przyczynę marskości wyróżnia się m.in.:

  • marskość pozapalną,
  • marskość wywołaną działaniem alkoholu,
  • marskość zastoinową w następstwie przewlekłej niewydolności krążenia,
  • marskość żółciową spowodowaną długotrwałymi zaburzeniami w odpływie żółci,
  • marskość w wyniku toksycznego wpływu leków i innych substancji chemicznych,
  • marskość z powodu dużego odczynu immunologicznego.

W marskości wątroby mamy do czynienia z włóknieniem tego narządu, niszczącym jego strukturę. Marskość upośledza działanie wątroby, a dodatkowo powoduje gromadzenie się płynu w jamie otrzewnowej i zmniejsza przepływ krwi przez wątrobę, co skutkuje pojawianiem się obrzęków w dolnej połowie ciała. Nieleczona marskość wątroby może prowadzić do śpiączki w wyniku uszkodzenia mózgu przez toksyczne produkty przemiany materii i ostatecznie do zgonu. Może także rozwinąć się w nowotwór wątroby.

Niezależnie od czynnika wywołującego chorobę wątroby, przebieg uszkodzeń tego organu jest z reguły podobny. Jeśli stan zapalny nie zostanie powstrzymany, dochodzi do zwłóknienia wątroby. Leczenie na tym etapie nadal może być udane i prowadzić do regeneracji organu. Natomiast jeśli dojdzie do marskości wątroby, możliwości leczenia stają się już ograniczone. Marskość wątroby może przerodzić się w nowotwór, może także dojść do niewydolności wątroby – stanu bezpośrednio zagrażającego życiu. Dlatego tak ważne jest wykrywanie i skuteczne leczenie chorób wątroby na wczesnym etapie, zanim doszło do marskości.

Choroby wątroby - diagnostyka

Do diagnostyki chorób wątroby służą m.in. następujące badania: 

  • transaminazy (ALT, AST),
  • enzym GGTP,
  • markery wirusów wątrobowych,
  • bilirubina (całkowita, związana, niezwiązana),
  • stężenie mocznika we krwi,
  • koagulogram (wskaźnik protrombinowy, stężenie albumin),
  • badania obrazowe: ultrasonografia, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny,
  • biopsja wątroby.

Choroby wątroby - objawy

Objawy chorób wątroby obejmują:

  • utratę apetytu,
  • nudności,
  • spadek masy ciała,
  • ból brzucha (z prawej strony pod żebrami), powiększenie wątroby (sama wątroba nie boli, ponieważ nie ma nerwów czuciowych; ból wynika z rozciągnięcia i podrażnienia błony surowiczej lub z problemów z drogami żółciowymi);
  • powiększenie śledziony,
  • wodobrzusze,
  • obrzęk nóg i kostek,
  • przewlekłe zmęczenie,
  • przerost sutka u mężczyzn,
  • skłonność do pojawiania się siniaków; wybroczyny i krwawienia.

Do symptomów chorób wątroby należą także objawy widoczne na skórze pacjenta, takie jak:

  • żółtaczka – żółte zabarwienie skóry i białek oczu, wywołane nadmiarem bilirubiny w tkankach; może świadczyć o zapaleniu wątroby, marskości wątroby, nieprawidłowościach w przepływie żółci lub przyspieszonym rozpadzie krwinek czerwonych (np. w żółtaczce noworodkowej); żółtaczce może towarzyszyć świąd skóry, ściemnienie barwy moczu lub odbarwienie stolca;
  • pajęczak tętniczy – centralna tętniczka, zwykle nieco wystająca ponad poziom skóry, z odchodzącymi promieniście naczyniami włosowatymi, ma od kilku milimetrów do 2 cm; u danego pacjenta może występować pojedynczy pajęczak lub wiele pajęczaków, przeważnie na nosie, czole, żuchwie, karku, ramionach, klatce piersiowej, kończynach górnych lub zewnętrznych stronach dłoni; towarzyszy przewlekłym chorobom wątroby, zwłaszcza o podłożu alkoholowym, ale może występować także w innych chorobach i w ciąży;
  • rumień dłoni – zaczerwienienie na kłębie, kłębiku i opuszkach palców; zwiększony przepływ krwi podnosi ciepłotę dłoni; rumień występuje u 60-75% osób z przewlekłą chorobą wątroby, ale może świadczyć o innych problemach zdrowotnych;
  • teleangiektazje – czyli poszerzone drobne naczynia krwionośne, zlokalizowane symetrycznie na policzkach, nosie, czole i karku, mogą towarzyszyć alkoholowej chorobie wątroby;
  • zanik owłosienia (u mężczyzn na klatce piersiowej, brzuchu i pod pachami, u kobiet – owłosienia łonowego i pod pachami) – może występować przy alkoholowej marskości wątroby;
  • zmiany wyglądu paznokci – poszerzone białe półksiężyce u nasady paznokci, podłużne wyżłobienia płytki paznokciowej, białe poprzeczne linie na płytce – stwierdza się czasem u osób od dawna cierpiących na marskość wątroby; mogą występować także w zespole nerczycowym;
  • skóra banknotowa – cienka, pomarszczona, sucha, jakby postarzała skóra, zwykle na karku, klatce piersiowej, policzkach, dłoniach lub palcach, występuje czasem u osób z przewlekłą chorobą wątroby, zwłaszcza marskością.

Funkcje wątroby

Wątroba jest największym organem ludzkiego organizmu, pełniącym ponad 500 funkcji. Jej rola dla ludzkiego zdrowia jest olbrzymia.

Wątroda odpowiada m.in. za:

  • filtrowanie krwi i usuwanie z niej toksyn (m.in. pochodzących z leków);
  • metabolizowanie glukozy (w wątrobie przechowywany jest glikogen, który w razie potrzeby zamieniany jest w glukozę i służy jako źródło energii);
  • produkcję żółci, niezbędnej do trawienia i przyswajania tłuszczów, białek, cholesterolu i niektórych witamin (m.in. witaminy K);
  • absorpcję i metabolizowanie bilirubiny;
  • przechowywanie witamin (A, D, E, K, B12) i minerałów (żelaza i miedzi);
  • odporność organizmu – wątroba jest częścią układu fagocytów jednojądrzastych i zawiera dużą ilość komórek Kupffera, biorących udział w mechanizmach odpornościowych;
  • produkcję albuminy – białka będącego ważnym elementem osocza krwi;
  • wytwarzanie angiotensynogenu – prohormonu niezbędnego do podwyższania ciśnienia krwi. Bez wątroby nie możemy żyć. Na szczęście zachowuje ona swoją funkcję nawet przy dużych uszkodzeniach (aż do 80%), a w dodatku potrafi się regenerować.

Już po tygodniu od chirurgicznego usunięcia dwóch trzecich wątroby organ może powrócić do swojej pierwotnej wagi.

Co szkodzi wątrobie?

Najważniejsze czynniki uszkodzenia wątroby to:

  • nadmierna konsumpcja alkoholu,
  • leki i substancje hepatotoksyczne, w tym nadużywanie leków dostępnych bez recepty,
  • wirusy hepatotropowe (jednym z czynników ryzyka są ryzykowne zachowania seksualne),
  • zła dieta,
  • nadwaga lub otyłość,
  • zaburzenia gospodarki lipidowej,
  • nadciśnienie tętnicze w przebiegu zespołu metabolicznego
  • palenie papierosów (odpowiada za więcej przypadków raka wątrobowokomórkowego niż przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby typu B i C).

Jeśli chodzi o czynniki dietetyczne szkodzące wątrobie, oprócz alkoholu należą do nich:

  • cukier w różnych formach, a zwłaszcza fruktoza – w odróżnieniu od glukozy jest metabolizowana głównie w wątrobie; nadmiar cukru prowadzi do stłuszczenia wątroby);
  • picie zbyt małej ilości wody, niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania wątroby;
  • zjadanie zbyt obfitych lub ciężkich posiłków na noc – wątroba wykonuje większość swoich funkcji w nocy , wieczorne objadanie się nadmiernie ją przeciąża;
  • tłuszcze trans.

Według tradycyjnej medycyny chińskiej wątrobie szkodzi także przewlekły stres. Istnieją badania wskazujące na słuszność tej tezy.

Domowe sposoby na detoks wątroby

  • Odstawienie produktów obciążających wątrobę, w tym alkoholu, tłuszczów trans, cukru rafinowanego, konserwantów (zwłaszcza azotanów i azotynów);
  • Pice soków warzywnych 4-5 razy dziennie; szczególnie dobre dla wątroby są warzywa krzyżowe (kapusta, kalafior, brukselka) i marchew;
  • Jadanie produktów bogatych w potas (pomaga w oczyszczaniu wątroby): pomidorów, bananów, ziemniaków i batatów, awokado, zielonych warzyw liściastych, cytrusów;
  • Lewatywy z kawy – kawa poszerza drogi żółciowe, ułatwiając oczyszczanie wątroby, a kofeina zapobiega wchłanianiu toksyn z powrotem do krwi; nasila produkcję glutationu, związku, który pomaga uwalniać toksyny nagromadzone w organizmie;
  • Suplementy diety zawierające wyciągi z ostropestu plamistego (pochodząca z tej rośliny sylimaryna regeneruje wątrobę – badania potwierdzają jej korzystny wpływ na ten organ), korzenia mniszka lekarskiego (ma silne działanie diuretyczne, co pomaga w usuwaniu toksyn), korzenia łopianu (wspomaga oczyszczanie krwi) i kurkumę (wspiera pracę wątroby).

Dieta przy chorej wątrobie

American Liver Foundation podaje ogólne ramy diety dla poprawy stanu wątroby:

  • unikać produktów z dużą zawartością tłuszczu, cukru lub soli, potraw smażonych, fast foodów, surowych lub niedogotowanych skorupiaków (np. ostryg);
  • ustalić z lekarzem, czy alkohol jest w ogóle dopuszczalny przy danej chorobie wątroby; stosować się do zaleceń lekarza;
  • stosować zrównoważoną dietę: jadać zboża, owoce, warzywa, mięsa i rośliny strączkowe, nabiał i olej;
  • jadać produkty o dużej zawartości błonnika – błonnik pomaga w dobrym funkcjonowaniu wątroby;
  • pić dużo wody.


Bardziej szczegółowe zalecenia zależą od typu choroby. Na przykład przy stłuszczeniu wątroby zalecane jest dodatkowo ograniczenie produktów wysokokalorycznych, a przy marskości – ograniczenie soli i ustalenie ze specjalistą ilości spożywanego białka.

 

Wczytaj więcej
Nasze magazyny