Czy otyłość zmienia mózg?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) rocznie z powodu chorób związanych z nadwagą i otyłością umiera ponad 2,5 mln osób na świecie. Także w Polsce sytuacja jest alarmująca. Nadwagę ma już trzech na pięciu dorosłych Polaków. Co czwarty jest otyły. Narodowy Fundusz Zdrowia szacuje, że za 6 lat tych ostatnich będzie aż 30%.

Dlaczego tyjemy?

Otyłość jest plagą naszych czasów. Nic dziwnego, że naukowcy od lat szukają przyczyn tego zjawiska. Otyłość to złożony problem zdrowotny, który ma wiele przyczyn. Kluczowe czynniki, które mają wpływ na naszą wagę i tendencję do gromadzenia zbędnych kilogramów to:

• Dieta i aktywność fizyczna. Oczywiście nie sposób dyskutować z tym, że ludzie przybierają na wadze wtedy, gdy spożywają więcej kalorii niż są w stanie spalić przez aktywność fizyczną. Ta nierównowaga jest największym czynnikiem przyczyniającym się do przyrostu masy ciała.
• Środowisko. Świat wokół nas wpływa na naszą zdolność do utrzymania zdrowej wagi. Nasz styl życia jest w dużej mierze zdeterminowany przez nasze otoczenie. W regionach, gdzie jest mniej parków i przystępnych cenowo siłowni zwykle ludzie prowadzą mniej aktywny tryb życia, przez co nadmiernie przybierają na wadze. Ograniczony dostęp do supermarketów, które oferują przystępne cenowo zdrowe produkty, takie jak świeże owoce i warzywa, też jest istotnym czynnikiem nadwagi. Do otyłości przyczyniają się także reklamy, które zachęcają ludzi do kupowania niezdrowych produktów, takich jak tłuste przekąski i napoje z dużą ilością cukru. Znaczenie mają też zasoby finansowe – osoby ubogie narażone są na otyłość o połowę częściej niż majętne. Eksperci są zdania, że mechanizmy socjoekonomiczne są równie istotnym czynnikiem otyłości co metabolizm.
• Genetyka. Badania pokazują, że genetyka odgrywa rolę w otyłości. Geny mogą bezpośrednio powodować otyłość w takich zaburzeniach jak zespół Pradera-Williego. Geny mogą również przyczyniać się do podatności osoby na przyrost masy ciała. Naukowcy uważają, że geny mogą zwiększać prawdopodobieństwo otyłości u osoby, a zewnętrzne czynniki, takie jak obfite posiłki i/lub mała aktywność fizyczna, prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości dodatkowo zwiększają.
• Choroby i leki. Niektóre problemy hormonalne, takie jak niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga i zespół policystycznych jajników, mogą powodować nadwagę i otyłość. Niektóre leki również mogą powodować przyrost masy ciała, w tym niektóre kortykosteroidy, antydepresanty i leki przeciwpadaczkowe.
• Stres, czynniki emocjonalne i słaba jakość snu. Niektóre osoby jedzą więcej niż zwykle, gdy są znudzone, zaniepokojone lub zestresowane. Kluczowa jest też odpowiednia długość snu. Badania wykazały, że im mniej ludzie śpią, tym bardziej prawdopodobne jest, że będzie ich dotyczył problem nadwagi lub otyłości. Jest to częściowo spowodowane tym, że hormony wydzielane podczas snu pomagają kontrolować apetyt i zużycie energii przez organizm.

Co się dzieje z mózgiem otyłych ludzi?

Oczywiście otyłość często jest wynikiem kombinacji tych czynników, a nie skutkiem tylko jednego z nich. Najnowsze badania naukowe dokładają kolejną cegiełkę do tej układanki.

W badaniu opublikowanym właśnie w "Nature Metabolism” , naukowcy odkryli, że mózgi osób otyłych reagują na składniki odżywcze w znacznie mniejszym stopniu niż mózgi osób o zdrowej wadze. Co więcej, te zmiany nie były odwracane nawet po utracie 10% masy ciała, co sugeruje, że otyłość może prowadzić do trwałych zmian w mózgu. Badanie to jest jak otwarcie nowego rozdziału w książce o zrozumieniu otyłości.

W badaniu uczestniczyły osoby otyłe oraz osoby o zdrowej wadze. Naukowcy zastosowali technikę rezonansu magnetycznego funkcjonalnego (fMRI), aby obserwować aktywność mózgu podczas spożywania pokarmu. Zauważyli, że w mózgach osób otyłych reakcje na składniki odżywcze były znacznie osłabione w porównaniu do mózgów osób o zdrowej wadze. Co więcej, te zmiany nie były odwracane nawet po utracie 10% masy ciała, co sugeruje, że otyłość może prowadzić do trwałych zmian w mózgu, które utrudniają utratę wagi.

Jednym z najbardziej fascynujących aspektów tego badania jest to, że naukowcy byli w stanie zidentyfikować konkretne obszary mózgu, które były najbardziej dotknięte otyłością. Te obszary to insula (wyspa) i jądro migdałowate, które są kluczowe dla regulacji apetytu i odczuwania przyjemności z jedzenia. W insuli, obszarze mózgu odpowiedzialnym za odczuwanie smaku i sytości, aktywność była znacznie niższa u osób otyłych. Podobnie w jądrze migdałowatym, które jest kluczowe dla odczuwania przyjemności z jedzenia, aktywność była również znacznie niższa u osób otyłych. To jakby mózg tych osób przestał odczuwać pełnię smaku i satysfakcji z jedzenia, co mogło prowadzić do nadmiernego spożycia pokarmu.

To badanie rzuca nowe światło na złożoność otyłości, pokazując, że nie jest to tylko kwestia samokontroli czy siły woli. Otyłość to choroba, która może prowadzić do trwałych zmian w mózgu, które utrudniają utratę wagi. To jakby mózg był zamknięty w pokoju bez okien, niezdolny do odczuwania pełni sygnałów sytości, które normalnie pomagają nam kontrolować ilość jedzenia na naszych talerzach.

Otyłość to - jak widać nie tylko kwestia jedzenia i ćwiczeń. Dzięki badaniom takim jak te jesteśmy coraz bliżej zrozumienia mechanizmów tego skomplikowanego zjawiska. Mimo wszystko, choć niepokojące, najnowsze odkrycia nie są wyrokiem. Naukowcy są pełni nadziei, że zrozumienie zmian zachodzących w mózgu może prowadzić do nowych strategii leczenia otyłości. Może to oznaczać powstanie w przyszłości nowych leków, które mogą pomóc "odblokować" te obszary mózgu, które zostały zmienione przez otyłość, lub opracowanie terapii behawioralnych, które pomogą osobom otyłym nauczyć się nowych sposobów radzenia sobie z sygnałami sytości.