Nasze magazyny
Na czym polega cykl miesiączkowy?
Cykl miesiączkowy to regularne zmiany zachodzące w organizmie kobiety wywołane działaniem hormonów. Jego długość liczy się od pierwszego dnia krwawienia do ostatniego dnia przed następna miesiączką. Standardowo trwa 28 dni z odchyleniem od 21 do 32 dni. Regularnie przebiegający cykl świadczy o prawidłowym działaniu układu rozrodczego kobiety.
W tym czasie błona śluzowa macicy, czyli endometrium, przygotowuje się do zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej, ponieważ ludzki zarodek potrzebuje do rozwoju grubego i dobrze ukrwionego podłoża. Jeżeli do zapłodnienia nie dochodzi, błona zaczyna się łuszczyć, co powoduje miesiączkę. W każdym cyklu, w którym nie doszło do ciąży, endometrium odnawia się, gdyż organizm nie daje rady wchłonąć go w całości z powrotem do krwiobiegu. Wówczas pozostałą część wydala przez pochwę.
Warto wiedzieć, że cykl miesięczny regulowany jest przez hormony. Należą do nich progesteron i estrogeny, których stężenie zmienia się w trakcie cyklu. To właśnie progesteron odpowiada za rozrost błony śluzowej macicy oraz utrzymanie endometrium w stanie pozwalającym na zagnieżdżenie i dalszy rozwój zarodka. Gdy w danym cyklu dojdzie do zapłodnienia, to za pośrednictwem gonadotropiny kosmówkowej jajniki dostaną sygnał nakazujący im dalszą produkcję progesteronu, a jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, jego poziom spadnie i doprowadzi do miesiączki.
Długości cyklu menstruacyjnego różnią się, najczęściej wynoszą od 23 do 35 dni. Wszelkie wahania w długości cyklu miesięcznego dotyczą najczęściej tej części cyklu, która ma miejsce przed owulacją. Dla większości kobiet wynosi ona od 12 do 16 dni.
Etapy cyklu miesiączkowego
Faza miesiączkowa
Faza ta zachodzi od 1. do 5. dnia cyklu. W jej trakcie warstwa czynnościowa, składająca się z warstwy gąbczastej i zbitej, zostaje złuszczona. Z pozostałych elementów gruczołów warstwy podstawowej zaczyna się odnowa nabłonka, który pokrywa ranę miesiączkową w endometrium. Faza folikularna Przebiega od 6. do 13. dnia cyklu. W jej czasie przysadka w mózgu produkuje hormon stymulujący pęcherzyk jajnikowy (FSH).
W tej fazie początkowo cienka błona śluzowa rozrasta się, a gruczoły powiększają i stają się bardziej liczne. Pęcherzyki jajnikowe – niewielkie zagłębienia wypełnione płynem ‒ znajdują się w jajnikach, a każdy z nich zawiera jedno nierozwinięte jajeczko. Wraz ze wzrostem pęcherzyków jajnikowych poziom estrogenu zaczyna wzrastać. Wówczas jeden pęcherzyk staje się dominujący i zaczyna powiększać się.
Niekiedy dochodzi do sytuacji, gdy jednocześnie dojrzewają dwa lub więcej pęcherzyków. Jeśli dojdzie wtedy do zapłodnienia, ciąża będzie mnoga. W tym samym czasie zwiększa się ilość estrogenu, a wysoki jego poziom jest związany również z pojawieniem się płodnego śluzu w szyjce macicy. Plemniki mogą poruszać się w nim z łatwością i są w stanie przeżyć nawet kilka dni.
Faza owulacyjna
Jest to faza, która obejmuje czternasty dzień cyklu i trwa około 24 godzin. W fazie owulacyjnej poziom estrogenu nadal wzrasta, aż dojdzie do pęknięcia dominującego pęcherzyka jajnikowego i uwolnienia jajeczka. Przedostaje się wówczas ono do jajowodu, gdzie dojrzewa i osiąga wielkość ok. 0,2 mm. Po jednym dniu spędzonym w jajowodzie, jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, jajeczko obumiera. U niektórych kobiet w fazie owulacyjnej może pojawić się ból spowodowany nagłą zmianą stężenia hormonów.
Faza lutealna
Faza lutealna obejmuje 15.-28. dzień cyklu i jest ostatnią, najdłuższą z jego faz. Rozpoczyna się zaraz po owulacji i trwa do ostatniego dnia, poprzedzającego kolejną miesiączkę. Tuż po jajeczkowaniu, pod wpływem działania hormonów LH i FSH, pozostałość po pękniętym pęcherzyku przekształca się w ciałko żółte i zaczyna produkować duże ilości progesteronu. W tym czasie, błona śluzowa macicy grubieje i zaczyna wytwarzać płyn bogaty w substancje odżywcze, by odżywiać zarodek w wypadku zapłodnienia. Jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, ciałko żółte zanika, a macica znów zaczyna się złuszczać, czego efektem jest kolejna miesiączka.
Jak rozpoznawać fazy cyklu?
W normalnym cyklu miesiączkowym, po menstruacji, przychodzą u kobiet dni, podczas których z pochwy nie wydziela się żadna wydzielina. Dopiero po kilku dniach, pojawia się nieprzezroczysty, lepki i biały śluz, który później staje się coraz bardziej rozciągliwy i przezroczysty. Następnie zagęszcza się, staje lepki i mętny lub całkowicie zanika. Znając przebieg i długość poszczególnych faz cyklu, można ustalić, kiedy przypadają dni płodne. Ponieważ plemniki są w stanie przeżyć w ciele kobiety nawet 72 godziny, to jeśli doszło do niezabezpieczonego stosunku na 2-3 dni przed owulacją, zapłodnienie jest prawdopodobne. Może ono również nastąpić do 2 dni po jajeczkowaniu.
Jak dbać o siebie podczas miesiączki?
Miesiączka nie stanowi dla kobiety przeciwwskazania do aktywności. Bez problemu można podczas niej uprawiać sport, pływać i brać gorące kąpiele. Jednakże podczas codziennej higieny nie poleca się stosowania w tym czasie płynów do higieny intymnej. Warto pamiętać, że podpaskę w ciągu pierwszych dni krwawienia powinno zmieniać się co ok. 3-4 godzin, a później co mniej więcej 6. Natomiast przy stosowaniu tamponów, czas ich trzymania w pochwie nie powinien przekraczać 8 godzin, a najlepiej wymieniać je co 3-4 godziny. Nie przestrzeganie tego zalecenia bowiem grozi rozwojem TSS (toxic shock syndrome), poważnej choroby bakteryjnej, objawiającej się wysoką gorączką, bólem mięśni i stawów, zawrotami głowy i wysypką. Również kubeczki menstruacyjne, ponieważ zatrzymują krew miesiączkową w środku organizmu, zwiększają ryzyko wystąpienia TTS.
Pierwsza miesiączka
Pierwsza miesiączka nazywana jest inaczej menarche. Termin ten pochodzi od greckich słów men, czyli miesiąc i arche, oznaczające początek. Wiek, w którym występuje pierwsze krwawienie, zależy przede wszystkim od czynników genetycznych, ale wpływ na niego mają również budowa i masa ciała, ogólny stan zdrowia, choroby, czynniki środowiskowe, aktywność fizyczna oraz dieta.
U Europejek białej rasy pierwsza miesiączka występuje zazwyczaj pomiędzy 11 a 14 rokiem życia. Zaobserwowano, że szybciej dojrzewają dziewczęta z nadwagą, natomiast u szczupłych pierwsza miesiączka pojawia się nieco później. Wraz z nią często występuje nasilony ból podbrzusza, a poprzedzać ją może obrzmienie piersi, ból pleców, wahania nastroju oraz wzmożony apetyt.
W związku z rozwojem cywilizacyjnym dzieci coraz szybciej dojrzewają i pierwsza miesiączka występuje u coraz młodszych dziewczynek. Pojawia się ona przeważnie po 14 miesiącach od tzw. skoku pokwitaniowego, czyli okresu dojrzewania płciowego, w którym dochodzi do gwałtownego przyrostu wysokości i wzrostu masy ciała, a także dynamicznego rozwoju narządów płciowych. Jest to czas, gdy u dziewczynki zaczynają rozwijać się piersi i powiększać brodawki sutkowe. W okresie poprzedzającym wystąpienie pierwszej miesiączki, pojawia się także owłosienie łonowe i pod pachami. Ponadto pierwszą menstruację mogą poprzedzić takie objawy jak: wrażliwość sutków na dotyk, nagły wzrost – rocznie o około 8-9 centymetrów, pot o nieprzyjemnej, wyczuwalnej dla otoczenia woni oraz wydzielanie się z pochwy śluzu. Pierwsza miesiączka to zazwyczaj niewielkie niezbyt obfite plamienie. Niektóre dziewczęta jednak od razu doświadczają normalnego krwawienia. W przypadku braku cech rozpoczęcia dojrzewania przed ukończeniem 13. roku życia lub braku pierwszej miesiączki po ukończeniu 15. roku, a także w sytuacji wystąpienia miesiączki przedwcześnie - przed osiągnięciem 10 lat, należy skontaktować się z lekarzem. Przyczyną braku rozpoczęcia pokwitania i niewystąpienia miesiączki mogą być wady wrodzone narządu rodnego oraz zbyt niska masa ciała, spowodowana na przykład anoreksją. Problem ten może dotyczyć również dziewczynek intensywnie uprawiających sport.
Wśród przyczyn pierwotnego braku miesiączki można wymienić również:
- dysgenezję gonad,
- hipoplazję jajników,
- niewydolność podwzgórza,
- wrodzony przerost nadnerczy,
- zespół braku wrażliwości na androgeny,
- guz przysadki mózgowej,
- wady wrodzone narządów płciowych.
Nieprawidłowości w cyklu menstruacyjnym
Nie u każdej dziewczynki czy kobiety cykl menstruacyjny przebiega prawidłowo. Zdarzają się bowiem różnego rodzaju zaburzenia miesiączkowania, które spowodowane mogą być przez wiele dysfunkcji narządów rodnych. Zaburzenia te mogą też być objawem innych groźnych chorób, niekoniecznie związanych z układem płciowym.
Konsultacji z ginekologiem wymaga z cała pewnością:
- zbyt długi czas trwania miesiączki, dłuższy niż 7 dni,
- zbytnia obfitość – gdy trzeba zmieniać podpaskę lub tampon częściej niż co 2 godziny albo pojawiają się skrzepy,
- duża nieregularność – większa niż 8 dni różnica pomiędzy jedną a drugą menstruacją,
- zanik miesiączki,
- wysoka gorączka, ból mięśni i stawów, zawroty głowy lub wysypka,
- bardzo silny ból podczas krwawienia.
Niewątpliwie zaburzeniem, przy którym należy jak najszybciej udać się do lekarza, jest tzw. wtórny brak menstruacji, czyli sytuacja, gdy u kobiety, która wcześniej miesiączkowała, menstruacja zanika. Zdiagnozowania wtórnego braku miesiączki można dokonać, gdy od ostatniego krwawienia mija co najmniej 6 miesięcy. Stan taki może być wywołany:zaburzeniami czynności osi podwzgórze-przysadka-jajnik, atrezją macicy, lub występować przy zespole policystycznych jajników .
Z kolei przyczynami rzadko pojawiających się miesiączek mogą być:
- cykle bezowulacyjne,
- choroby tarczycy,
- hiperprolaktynemia,
- niewydolność ciałka żółtego,
- wydłużenie fazy folikularnej,
- bardzo duża utrata masy ciała.
Rozregulowanie cyklu menstruacyjnego następuje również u kobiet, które intensywnie ćwiczą lub odchudzają się. Kiedy bowiem poziom tkanki tłuszczowej spada poniżej 17 proc., może nastąpić zatrzymanie miesiączki m.in. na skutek spadku ilości estrogenów. Z kolei o częstych miesiączkach mówimy wtedy, gdy cykl menstruacyjny skraca się nadmiernie i trwa poniżej 21 dni. Występują one często u kobiet z cyklami bezowulacyjnymi, wydłużoną fazą folikularną oraz niewydolnością ciałka żółtego. Innym powodem do zaniepokojenia są bardzo obfite miesiączki, zmuszające do bezustannej wymiany podpasek. W takiej sytuacji należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem gdyż w czasie obfitego krwawienia może dojść do anemii. Przyczynami obfitych krwawień mogą się okazać mięśniaki lub polipy macicy, rak trzonu macicy lub endometrioza.
U niektórych kobiet zdarza się także plamienie okołoowulacyjne występujące w połowie cyklu. Uznaje się je za zjawisko fizjologiczne i, o ile nie towarzyszą mu inne objawy, nie jest powodem do niepokoju. Jednakże, kiedy plamienia stają się intensywne, bądź zdarzają się w różnych momentach cyklu, można podejrzewać istnienie zaburzeń miesiączkowania, którego najczęstszą przyczyną są nieprawidłowości hormonalne.
Zespół napięcia przedmiesiączkowego
Omawiając nieprawidłowości związane z miesiączkowaniem, nie sposób nie wspomnieć, że u wielu kobiet występuje również dysfunkcja zwana zespołem napięcia przedmiesiączkowego, w skrócie PMS. Według danych zaburzenie to pojawia się u ok. 40-60 proc. kobiet, a najsilniej odczuwalne jest między 30. a 40. rokiem życia. PMS obejmuje objawów powodujących nasilenie zaburzeń emocjonalnych i fizycznych, pojawiających się przed miesiączką, począwszy od pogorszenia nastroju po ogólne złe samopoczucie. Przyczyną PMS jest niewyrównany poziom progesteronu i estrogenów, które wpływają na zatrzymywanie płynów w ustroju, powodując także częste uczucie opuchnięcia, ciężkości oraz wzrost masy ciała.
Do objawów PMS zaliczamy:
- obrzęk jelit: wzdęcia, uczucie pełności i rozpieranie brzucha,
- uczucie ciężaru w podbrzuszu – bóle w okolicy krzyżowej,
- napięcie i bolesność piersi,
- opuchnięte ręce, nogi, tkanka podskórna,
- obrzęk komórek ośrodkowego układu nerwowego bóle i zawroty głowy,
- ogólne rozdrażnienie i poddenerwowanie,
- napady płaczu,
- zachowanie agresywne lub gwałtowne,
- bezsenność lub nadmierna senność,
- zaburzenia pamięci lub splątanie,
- lęki, stany paniki, napięcie psychiczne,
- skłonności do depresji,
- skłonność do wzmożonego apetytu, nudności.
Nieregularne cykle miesiączkowe
We wczesnym okresie po wystąpieniu pierwszej miesiączki cykle mogą być jeszcze nieregularne, z czasem jednak ich przebieg powinien się unormować. Niekiedy zdarza się, że po okresie dojrzewania cykle nie regulują się.
Przyczyn tej nieprawidłowości może być kilka, do najczęstszych należą jednak zaburzenia hormonalne. Inne powody nieregularnych cykli to także stres, nieprawidłowa dieta, schorzenia układu rozrodczego lub nowotwór. Zmiennie występujący okres to także symptom początków menopauzy. W czasie klimakterium jajniki z każdym kolejnym cyklem wytwarzają coraz mniej estrogenów.
Inne przyczyny nieregularnych cykli menstruacyjnych, to:
- schorzenia trzustki,
- schorzenia wątroby,
- depresja,
- zespół policystycznych jajników,
- nowotwór jajnika,
- zaburzenia w pracy układu odpornościowego,
- nadużywanie alkoholu i innych używek,
- mięśniaki macicy,
- częste zmiany klimatu,
- nieprawidłowości w anatomii jajników,
- uszkodzenie jajników podczas operacji.
Zanik miesiączki w okresie menopauzy
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, menopauza to ostatnia miesiączka, po której przez okres 12 miesięcy nie wystąpiło już żadne krwawienie. Wiąże się to z utratą aktywności pęcherzyków Graafa w jajnikach i ustaniem płodności. Jednak to, w jakim wieku zanika miesiączka, jest uzależnione od wielu czynników, nie tylko genetycznych.
Przyjmuje się, że w naszej szerokości geograficznej menopauza występuje średnio między 44. a 56. rokiem życia. U około 1 proc. kobiet, menopauza może wystąpić w wieku 40 lat, u 10 procent kobiet do 46. roku życia, a u 90 procent do 55. roku życia. Szybciej okres klimakterium wystąpi u kobiet, które stosunkowo późno miały pierwszą miesiączkę lub jeśli menopauza wystąpiła wcześniej u ich matek. Im wcześniej przekwitanie wystąpiło u matki, tym mniejsza jest rezerwa jajnikowa u jej córki w wieku 35-49 lat.
Wpływ na wcześniejszą menopauzę mają także:
- stresujący tryb życia,
- niewłaściwa dieta,
- palenie papierosów,
- stosowanie leków obniżających poziom estrogenów,
- choroby immunologiczne i cukrzyca,
- chemioterapia, radioterapia i operacja usunięcia jajników.
W okresie menopauzy najpierw występują zaburzenia miesiączkowania i okres kiedy stopniowo maleje płodność. Pojawiają się wówczas objawy takie jak: nagłe uderzenia gorąca, kołatanie serca, nocne poty, zmniejszone libido, suchość pochwy, ból podczas stosunku płciowego. Wczesna faza menopauzalna rozpoczyna się na ok. 7-8 lat przed ostatnią menstruacją, cykle miesiączkowe są wtedy coraz krótsze, a krwawienia skąpe.
Okres może pojawiać się wówczas co kilka miesięcy albo co 2 tygodnie. Na tym etapie życia należy pamiętać, że zaburzenia miesiączkowania we wczesnej fazie klimakterium mogą być przyczyną niechcianej ciąży.
