Arcydzięgiel - właściwości lecznicze i zastosowanie

W ajurwedyjskim tekście "Chandaamshuka" Angelica archangelica została wymieniona jako jeden z roślinnych surowców znalezionych w górach, który pomaga kontrolować poważne choroby. Ale nie trzeba szukać tak daleko - arcydzięgiel, znany również jako dzięgiel litwor, angelika, dzięgiel lekarski, anielskie ziele lub anielski korzeń, także w rodzimej medycynie tradycyjnej zyskał uznanie.

Jego korzeń stosowano w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, bólach brzucha, atonii jelit, dolegliwościach trawiennych, zawrotach głowy, braku apetytu i wzdęciach, zatruciach pokarmowych i alkoholowych, stanach wskazujących na wyczerpanie nerwowe, bezsenności oraz jako łagodny środek uspokajający¹.

Z kolei obecny w korzeniu olejek jest wykorzystywany do nacierania przy nerwobólach i bólach reumatycznych. Wszystko dzięki zidentyfikowanym w dzięglu składnikom, takim jak beta-felandren (monoterpen), alfa-pinen, kumaryny, pentadekanolid nadający roślinie charakterystyczny zapach, kwas angelikowy, garbniki oraz flawonoidy².

Właściwości lecznicze arcydzięgla

Przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe działanie arcydzięgla

W kilku badaniach olejek eteryczny korzenia A. archangelica wykazywał znaczną aktywność przeciwdrobnoustrojową wobec takich szczepów jak Clostridium difficile, Clostridium perfringens, Enterococcus faecalis, Eubacterium limosum, Peptostreptococcus anaerobius i Candida albicans. Miał również słabsze działanie przeciwko bifidobakteriom³.

Arcydzięgiel chroni wątrobę

Działanie hepatoprotekcyjne arcydzięgla wykazano w testach na myszach, którym podawano etanol 70% w celu podniesienia poziomu aminotransferaz. Po 2 tygodniach stosowania roślinny surowiec znacznie zmniejszył toksyczny efekt i chronił komórki wątrobowe, prawdopodobnie głównie poprzez hamowanie produkcji wolnych rodników tlenowych, które powodowały peroksydację lipidów⁴.

Arcydzięgiel wspiera mózg

Od końca lat 90. XX w. trwają intensywne prace badawcze nad swoistymi, w pełni odwracalnymi inhibitorami esterazy acetylocholinowej, czyli enzymu rozkładającego jeden z acetylocholinę na cholinę i resztę kwasu octowego. Jego odnalezienie może mieć duże znaczenie w objawowym leczeniu choroby Alzheimera, głównie przez poprawę przekaźnictwa w układzie cholinergicznym ośrodkowego układu nerwowego. Badania pokazują, że etanolowe ekstrakty z nasion Angelica archangelica mogą być takim inhibitorem⁵.

Arcydzięgiel pomaga przy wrzodach

Anielski korzeń wykazał również skuteczne działanie przeciwko indukowanym indometacyną wrzodom żołądka u szczurów. Ta zależna od dawki aktywność była związana ze zmniejszoną produkcją kwasu i zwiększonym wydzielaniem mucyny, a także wzrostem uwalniania prostaglandyny E2 i spadkiem leukotrienów⁶.

Arcydzięgiel przy stanach zapalnych

Na odpowiednich modelach in vitro przetestowano również skuteczność olejku eterycznego arcydzięgla pod względem właściwości przeciwzapalnych. Wyniki wykazały, że miał on m.in. zdolność obniżania poziomu interleukiny- 6 i cytokin prozapalnych w ludzkich komórkach śródbłonka pępowiny, w dodatku po poddaniu ich działaniu lipopolisacharydu (LPS) - jednego z najsilniejszych czynników prozapalnych⁷.

Arcydzięgiel łagodzi stres

Naukowcy sprawdzili również zasadność tradycyjnego stosowania surowca w łagodzeniu stanów lękowych. Wykazali, że przy stężeniu 30 mg/kg masy ciała (doustnie) ekstrakty mają istotne działanie przeciwlękowe i obniżające stres. Ponadto arcydzięgiel poprawiał zachowanie w teście interakcji społecznych, lęku oraz w teście odkrywczym eksploracji i aktywności ruchowej u szczurów⁸.

Właściwości przeciwnowotworowe arcydzięgla

Właściwości przeciwmutagenne wodnych i alkoholowych ekstraktów Angelica archangelica wykazano w mysich komórkach szpiku kostnego⁹. Inne badania pokazały, że arcydzięgiel działa cytotoksycznie w komórkach raka piersi i ochronnie przeciwko rozwojowi nowotworów in vivo¹⁰.

Zastosowanie arcydzięgla

Wszystkie części rośliny można wykorzystać jako przyprawę o ostrym, korzennym zapachu i lekko gorzkawym, piekącym smaku. Przykładowo świeże, posiekane listki nadają charakteru śmietankowym serkom, a wymieszane z liśćmi mięty, majonezem lub sosem vinegret tworzą świetną orzeźwiającą sałatkę.

Likier z arcydzięgla

Pokrój drobno i wrzuć do słoja 100 g korzenia arcydzięgla, 100 g świeżego korzenia imbiru i 100 g skórki pomarańczowej. Zalej 2 szklankami spirytusu, szczelnie zamknij i zostaw na 4 dni. Po tym czasie zlej i przefiltruj przez gazę. Zagotuj syrop z 500 g cukru i 3 szklanek wody i do gorącego dodawaj stopniowo spirytus z dzięglem, cały czas mieszając.

Przykryj całość i zostaw do ostygnięcia. Przelej do gąsiorka i odstaw na 10 dni, po czym rozlej wyklarowany likier do butelek i zakorkuj na kilka miesięcy.

Nalewka z arcydzięgla

Ok. 50 g korzeni oskrob, opłucz i osusz na ściereczce. Pokrój na mniejsze kawałki, włóż do słoja, dodaj kilka ziarenek kardamonu. Zalej 0,5 l wódki, szczelnie zamknij i zostaw w cieple na 10 dni, codziennie wstrząsając. Następnie zlej, przefiltruj i wlej do butelek - nalewka powinna stać w nich przynajmniej 2 miesiące.

Można pić ją 3 razy dziennie po łyżce rozcieńczonej w niewielkiej ilości wody (pobudza krążenie, rozgrzewa i ożywia) lub wcierać w obolałe stawy.

Konfitura z arcydzięgla

Wrzuć do garnka 3 szklanki pokrojonych i obranych ze skórki łodyg (zbieranych od połowy maja do połowy czerwca; tylko górna część), 2 pokrojone łodygi rabarbaru i 3 pokrojone w kostkę jabłka. Dodaj szklankę cukru i sok z 1 cytryny. Doprowadź do wrzenia i gotuj na bardzo małym ogniu przez ok. 45 min, co jakiś czas mieszając. Ostudź, przykryj garnek i zostaw na noc.

Następnego dnia ponownie podgrzewaj przez 30-45 min, a pod koniec dodaj startą skórkę z 1 cytryny i laskę wanilii (ziarenka). Gotową konfiturę przełóż do wyparzonych słoików i wstaw do piekarnika nagrzanego do 100°C na 10 min. Na koniec ustaw słoiki do góry dnem do całkowitego ostudzenia.

Herbatka z arcydzięgla

Płaską łyżkę świeżego lub suszonego korzenia arcydzięgla zalej szklanką wrzącej wody i parz ok. 20 min na maleńkim ogniu. Pij po posiłku, by poprawić trawienie. Według księdza Kneippa herbatka z korzenia arcydzięgla skutecznie likwiduje zgagę oraz działa leczniczo przy zapaleniu oskrzeli.