Dobroczynne ciepło. Zalety sauny

Choć zwyczaj ten kojarzymy głównie z zimnymi krajami Skandynawii, saunowanie (czyli po prostu korzystanie z sauny) okazuje się dużo bardziej demokratycznym zjawiskiem. Już starożytni Rzymianie, Turcy i Grecy spotykali się w łaźniach parowych, by poddać swe ciała działaniu wysokiej temperatury, masażu i innych uciech. Później Rosjanie mieli swoją banię, w której dodatkowo okładali się brzozowymi lub jałowcowymi witkami. Ponoć również pierwsi polscy władcy spotykali się ze swymi druhami w parowych łaźniach, a zwyczaj ten stracił na popularności dopiero z nastaniem mody na francuskie perfumy i pudry, które stały się nową formą dbania o higienę.

Wszystkie te zwyczaje łączy nie tylko działanie gorącego powietrza, ale również mocno społeczny wymiar. W końcu to w łaźniach toczono dyskusje, słuchano filozofów i podejmowano istotne decyzje polityczne. Były też po prostu miejscem towarzyskich spotkań. Dziś skupiamy się jednak na zdrowotnych skutkach przebywania w saunie.

Ciepło przegania toksyny

Kiedy przebywamy w gorącej saunie, temperatura naszego ciała podnosi się o 2-3ºC. W efekcie zaczynamy się pocić i to ten mechanizm odpowiada za jej dobroczynny wpływ na organizm.

Po pierwsze wraz z potem pozbywamy się większości toksyn - zarówno wolnych rodników, jak i pestycydów czy lotnych związków organicznych. Ekspertka magazynu What Doctors Don't Tell You Sarah Myhill uważa, że w takiej detoksykacji najlepiej sprawdzają się regularne (3 razy w tygodniu) kąpiele w saunie na podczerwień (infrared). Ważne jest jednak, aby zaraz po wyjściu z niej zmyć pot ciepłą wodą - w przeciwnym razie szkodliwe substancje zostaną wchłonięte przez organizm z powrotem.

Nadmierne obciążenie toksynami jest jedną z przyczyn chronicznego zmęczenia. Dlatego seria zabiegów suchej sauny w temperaturze ok. 60ºC może przynieść ulgę cierpiącym na nie pacjentom, niwelując znużenie, ból, kłopoty ze snem i niewielką gorączkę¹. Taka detoksykacja likwiduje bowiem zaburzenia procesu przekształcania energii w organizmie, które mogą powodować chroniczne zmęczenie.

Przywrócić witalność

Wysoka temperatura stymuluje produkcję przeciwciał². Dzięki temu pozbywamy się z organizmu wirusów i bakterii, a regularne saunowanie pozwala trwale wzmocnić odporność i lepiej radzić sobie z zimowymi infekcjami.

Nie bez znaczenia jest tu również naprzemienne nagrzewanie i ochładzanie ciała. Duża zmiana temperatur hartuje organizm, co pomaga również znosić zmiany temperatur na zewnątrz. Nic dziwnego, że regularne korzystanie z tego rytuału pozwala uniknąć sezonowych przeziębień.

Ciepło generowane w saunie wpływa na układy krążenia, hormonalny, nerwowy i wydalania, co sprawia, że taka kąpiel wywołuje korzystny wpływ na cały organizm³. Chodzi przy tym nie tylko o korzyści fizyczne, ale i psychiczne - to w końcu rytuał relaksacyjny, który ma przynieść ukojenie, odprężenie i wzrost sił witalnych. Według naukowców może łagodzić schorzenia na tle nerwowym, depresję czy zaburzenia odżywiania (takie jak utrata łaknienia, a nawet anoreksja)⁴.

Sauna poprawia również ogólną kondycję zdrowego człowieka. W badaniu prowadzonym przez 20 lat na grupie ponad 2,3 tys. mężczyzn w wieku 42-60 lat sprawdzono, jak wpływa na śmiertelność. Okazało się, że panowie korzystający z sauny fińskiej 4-7 razy w tygodniu mieli aż o 40% mniejsze ryzyko zgonu z jakiejkolwiek przyczyny. Dodatkowo nawet o połowę spadło u nich prawdopodobieństwo śmiertelnego epizodu choroby wieńcowej, udaru mózgu i zawału serca⁵.

Lista korzyści z saunowania

Skoro saunowanie wzmacnia cały organizm, musi również wpływać pozytywnie na poszczególne jego układy. Potwierdzają to kolejne eksperymenty.

Badacze donoszą, że sauna infrared działa korzystnie na mięśnie, powodując ich regenerację u mężczyzn stosujących trening wytrzymałościowy^6. Oznacza to, że taka terapia pozwala sportowcom i osobom aktywnym fizycznie odzyskać siły, przy okazji likwidując zmęczenie i zapewniając relaks.

Obserwacje te pozostają w zgodzie z wcześniejszymi badaniami, które pokazały, że u pacjentów z chorobami reumatycznymi korzystanie z sauny łagodzi ból i poprawia ogólną mobilność - połowa z nich odczuła te skutki już pierwszego dnia po takim seansie⁷.

Efekty te wynikają właśnie z kojącego działania ciepła, które rozluźnia mięśnie (w sensie fizycznym) i działa kojąco w wymiarze psychicznym, zmniejszając odczuwanie przykrych dolegliwości. U pacjentów z napięciowym bólem głowy (CTTH) po 8 tygodniach regularnego saunowania nie odnotowano co prawda zmiany częstości i czasu trwania napadów, ale ochotnicy zgłosili znaczną redukcję ich intensywności, która pozwoliła im ograniczyć farmakoterapię⁸.

Wizyty w saunie poleca się również pacjentom z obturacyjnymi chorobami płuc (takimi jak POChP, astma, przewlekłe zapalenie oskrzeli). Okazuje się, że inhalacje w mokrej saunie poprawiają wydolność i inne funkcje płuc oraz ułatwiają oddychanie, jednak należy unikać ich w ostrej fazie infekcji⁹.

Rozgrzane serce

Regularne kąpiele mogą również rozszerzyć naczynia i poprawiać kondycję układu krążenia. Badania pokazują pozytywny wpływ serii zabiegów infrared na funkcje śródbłonka naczyniowego oraz obniżenie ciśnienia skurczowego¹⁰. W wyniku zwiększenia produkcji noradrenaliny, aktywacji sympatycznego układu nerwowego i rozszerzenia tętnic wysoka temperatura podnosi tętno¹¹. Poprawia to wydolność serca, a zdaniem japońskich naukowców regularne saunowanie może nawet wspomóc leczenie przewlekłej jego niewydolności i poprawiać tolerancję wysiłku¹².

Okazuje się również, że sauna wpływa korzystnie na profil lipidowy zarówno u młodych zdrowych mężczyzn, jak i u kobiet¹³. W jednym z badań po 3 tygodniach regularnych kąpieli w saunie fińskiej (łącznie 10 sesji) zaobserwowano istotny statystycznie spadek stężenia cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji LDL. Jednak w ciągu 2 tygodni od zakończenia eksperymentu ich poziomy stopniowo wróciły do wartości wyjściowych. Mimo to autorzy badania uważają, że pozytywny wpływ na profil lipidowy jest porównywalny do efektów osiąganych dzięki ćwiczeniom fizycznym o umiarkowanej intensywności.

Obalić mity na temat sauny

Jak te wszystkie obserwacje mają się do obiegowej opinii, że choroby układu krążenia są przeciwwskazaniem do saunowania? W końcu wielu kardiologów przestrzega swoich pacjentów, by zrezygnowali z takiej formy odpoczynku. Wszystko przez to, że wysoka temperatura zwykle zmniejsza ciśnienie rozkurczowe (podnosząc tętno), co może prowadzić do omdlenia, a nagłe schłodzenie ciała pod zimnym prysznicem grozi skurczem naczyń. Oznacza to jednak nie tyle, że choroby kardiologiczne są bezwzględnym przeciwwskazaniem, a że wymagają pewnej ostrożności - przykładowo osobom z nadciśnieniem od lat zaleca się, by unikały nagłego chłodzenia po wyjściu z sauny¹⁴.

Ponadto przegląd badań na ten temat wykazał, że kąpiele w saunie nie są ryzykowne u pacjentów z nadciśnieniem, chorobą wieńcową i zastoinową niewydolnością serca, o ile choroby te są stabilne, monitorowane i kontrolowane¹⁵. Niestety nie oznacza to, że każdy pacjent kardiologiczny może korzystać z sauny. Do przeciwwskazań wciąż należą: ciężkie zwężenie aorty, przebyty niedawno zawał mięśnia sercowego (ok. 6 miesięcy) oraz niestabilna dusznica bolesna¹⁶. W przypadku niewyrównanej arytmii lub niewydolności konieczna jest konsultacja z lekarzem prowadzącym.

Rytuał dla wszystkich?

W starożytności utrzymywano, że każdy, kto potrafi wejść do sauny o własnych siłach, może z niej korzystać. Dziś jesteśmy bardziej ostrożni - uznaje się, wysoka temperatura jest bezpieczna dla osób zdrowych (w tym ciężarnych i dzieci) lub w pełni kontrolujących swój stan. W przypadku chorób przewlekłych, niedawnych urazów lub operacji, okresów zaostrzeń lub silnych stanów zapalnych lepiej skonsultować się ze specjalistą. Warto też rozpocząć przygodę z sauną od mniejszej temperatury i krótszego czasu pobytu i uważnie obserwować reakcje swojego organizmu.

Jedno z badań wykazało przykładowo, że wilgotność powietrza w mokrej saunie powoduje większe obciążenie organizmu w porównaniu do warunków panujących w suchej, o czym świadczyły m.in. intensywniejsze subiektywne doznania, większy wzrost tętna oraz wyższy wskaźnik stresu fizjologicznego¹⁷. Jednak ze względu na tę samą wilgotność i niższą temperaturę sauna mokra lepiej sprawdza się przy chorobach układów oddechowego i krążenia.

Dlatego kluczowe jest indywidualne dopasowanie stosowanej kąpieli, a przede wszystkim zdrowy rozsądek. W połowie spośród 158 przypadków nagłej śmierci w saunie (w latach 1976- 1983) w Finlandii istotnym czynnikiem było wcześniejsze spożycie alkoholu, który jest zabroniony ze względu na podnoszenie ryzyka niedociśnienia, omdleń i arytmii¹⁸. Warto o tym pamiętać zwłaszcza w okresie wakacyjnych szaleństw - podobnie jak o innych zasadach zdrowego saunowania (patrz ramka).