Nasze magazyny
Zestarzeć się godnie i dożyć sędziwego wieku - to program maksimum na jesień życia. Program osiągalny, ale niełatwy, bo starzejąc się, tracimy sprawność fizyczną i coraz częściej podupadamy na zdrowiu. Wśród wielu obaw o starcze zniedołężnienie prawdziwą zmorą jest wizja choroby Alzheimera. Trudno mówić o godności, tracąc świadomość swojego "ja". A jednak, wobec braku skutecznych terapii, wiele zależy od nas samych, od naszej postawy. Jak spędzimy ostatnie lata życia z alzheimerem?
Choroba Alzheimera jest nieuleczalną i postępującą chorobą neurodegeneracyjną prowadzącą do śmierci pacjenta. Opisana po raz pierwszy przez niemieckiego neuropatologa Aloisa Alzheimera, od 1906 roku nosi nazwę od jego nazwiska. Chory stopniowo traci pamięć i możliwości komunikowania się z otoczeniem, wyłączając się z życia rodzinnego i społecznego. Średnia długość życia po postawieniu diagnozy wynosi ok. 7 lat. Mniej niż 3% chorych przeżywa ponad 14 lat. To nie tak mało dla osoby w wieku 70-80 lat.
Medycyna niewiele może pomóc, ale chory nie musi kapitulować wobec diagnozy - alzheimer. Nie musi, jak to często niestety ma miejsce, unikać kontaktów, wyłączać się z życia rodzinnego i społecznego. Przeciwnie, jeśli mimo postępujących ograniczeń stawi im czoło, jeśli najbliżsi udzielą mu wsparcia, to może znacznie przedłużyć fazę godnego starzenia się. Wszak pytanie: jak żyć?, wobec nieuleczalności tej choroby, nabiera szczególnego znaczenia.
1. Jak to się zaczyna?
Każdemu zdarza się to i owo zapomnieć, szukać przedmiotów, które przed chwilą widzieliśmy, mozolnie szukać w pamięci właściwych słów, itp. To jeszcze nie demencja, choć z wiekiem liczba takich przypadków może rosnąć. Niepokojące staje się dopiero zapomnienie o ważnym spotkaniu, niewyłączenie żelazka lub braki w ubiorze przy wyjściu z domu, szczególnie gdy częstotliwość takich zdarzeń rośnie. Początki alzheimera manifestują się poza tym obniżeniem sprawności intelektualnej, zauważalnym przy realizacji złożonych czynności, takich jak np. wykonanie operacji bankowych czy gotowanie według przepisu "z głowy". Znakami rozpoznawczymi mogą być też zmiany nastroju, unikanie kontaktów z ludźmi, spowolnienie i rozchwianie chodu.
2. Jak diagnozuje się alzheimera?
Diagnostyka choroby Alzheimera rozpoczyna się od oceny pamięci, języka, zdolności poznawczych i funkcjonalnych. Lekarz posiłkuje się gotowymi testami neuropsychologicznymi. Pacjent dostaje różnorodne zadania, takie jak skopiowanie rysunku figur geometrycznych, liczenie od 100 w dół z określonym interwałem, zapamiętywanie słów, czytanie itp. Są też testy na sprawność manualną. Następnym etapem diagnozy jest wywiad rodzinny.
Wprawdzie tylko ok. jednego promila przypadków alzheimera stanowią formy rodzinne, dziedziczone w sprzężeniu z chromosomami innymi niż chromosomy płci, ale jednak dziedziczone odmienności genetyczne mogą grać rolę czynnika ryzyka. Ocenia się, że niespełna 5% przypadków choroby Alzheimera łączy się ze szczególnymi, rzadkimi mutacjami genetycznymi. Bardzo istotne dane do diagnozy może dać wywiad z opiekunem chorego, gdyż pacjent miewa trudności z przekazaniem lekarzowi dokładnych informacji.
W kolejnej fazie diagnozowania chodzi o upewnienie się, że stwierdzone problemy z myśleniem i pamięcią są spowodowane alzheimerem, a nie innymi typami demencji, ewentualnie innymi chorobami lub skutkami ubocznymi przyjmowania określonych leków. Na tym etapie diagnozowania markerem choroby staje się analiza płynu mózgowo-rdzeniowego, wykonywana w celu wykrycia obecności ß-amyloidu i białka τ (tau), gdyż są to proteiny, które według dwóch podstawowych hipotez (jedna odnosi się do ß-amyloidu, a druga do białka τ) rozpoczynają łańcuch zdarzeń chorobowych prowadzących do uszkodzeń tkanki mózgu.
Bibliografia
- Blennow K., de Leon M.J., Zetterberg H. - Lancet 368 (9533)
- Kawas C.H. - Alzheimer Dis Assoc. Disord, 20 (3 Suppl 2), s. 589-96, 2006
- Stern Y. - Alzheimer Disease and Associated Disorders, 20 (2), s 112-117, 2006 - 07
- Panza F. et all, J. Alzheimers Dis., 17 (1), s. 7-31, May 2009
Dla wykluczenia innych niealzheimerowskich przyczyn otępień (np. cukrzyca) robi się uzupełniające badanie krwi. Ostatecznie przesądzające o diagnozie mogą być badania tomograficzne i rezonansem magnetycznym, obrazujące zmiany w mózgu, w szczególności płytki zagregowanych protein ß-amyloidu lub splątki białka τ.
Do genetycznych czynników ryzyka zalicza się specyficzne formy apolipoproteiny APOE4, które nieefektywnie spełniają zadanie oddziaływania na rozpad β-amyloidu (winowajcy powstawania płytek niszczących tkankę mózgu). Około 72% populacji (grupa 1) nie ma w ogóle APOE4, 25% (grupa 2) ma jedną formę APOE4, a 3% (grupa 3) ma dwie formy tej "leniwej" apolipoproteiny. W grupie drugiej ryzyko zachorowania na alzheimera jest 2-4 razy wyższe niż w grupie pierwszej, a kobiety są bardziej zagrożone niż mężczyźni. W grupie trzeciej ryzyko zachorowania na alzheimera jest 10-krotnie wyższe niż w grupie pierwszej, pozbawionej APOE4.
3. Co jest przyczyną alzheimera?
Trudno uważać, że znamy pewną odpowiedź na to pytanie. Jak już stwierdziliśmy, tylko niespełna 5% przypadków choroby Alzheimera jest uwarunkowane genetycznie. Ten odsetek chorych miewa pierwsze objawy choroby już w wieku średnim1. Jednak przytłaczająca większość zachorowań ma miejsce w wieku ponad 65 lat, przy czym ryzyko i prawdopodobieństwo zachorowania rośnie wraz z wiekiem.
Można stwierdzić, że wiek jest najważniejszym czynnikiem zachorowania na alzheimera. W Polsce liczbę chorych szacuje się obecnie na 250 tys., przy czym dla populacji w wieku ponad 80 lat odsetek chorych na alzheimera jest szacowany na 30-40%. Poza wiekiem do istotnych czynników ryzyka zalicza się ogólny zły stan zdrowia, a w szczególności choroby sercowo-naczyniowe, cukrzycę, nadciśnienie i depresję.
4. Czy można się ustrzec choroby alzheimera?
Brak jasnej odpowiedzi2. Chociaż w licznych badaniach twierdzono, że dobry stan zdrowia fizycznego i umysłowego powstrzymuje demencję, w tym również alzheimera, to jednak dowody tych twierdzeń nie są jednoznaczne. Najwięcej zwolenników ma pogląd o dobroczynnym wpływie "gimnastyki" umysłu. Uczenie się języków, rozwiązywanie problemów - wszelka nauka i aktywność intelektualna zaprzęgająca mózg do pracy ma oddalać w czasie demencję, w tym również alzheimera3. Podkreśla się również znaczenie zdrowej diety, ze wskazaniem na dietę śródziemnomorską. Umiarkowane spożycie czerwonego wina też łączy się z mniejszym ryzykiem alzheimera4.
5. Jak się leczy alzheimera?
Tej choroby nie można wyleczyć. Leczenie farmakologiczne ma w zasadzie charakter paliatywny, redukuje tylko nieznacznie niektóre objawy. Farmakoterapia dysponuje obecnie 5 lekami, sprzedawanymi pod nazwami handlowymi Exelon, Razadyne, Namzaric, Namenda i Aricept. Cztery z nich przeciwdziałają rozkładowi neuroprzekaźnika acetylocholiny, a jeden (Namenda) blokuje nadmierne wytwarzanie w mózgu kwasu glutaminowego. Nie wykazano, by te lekarstwa spowalniały rozwój choroby Alzheimera.
Nieskuteczność leków jest często tłumaczona tym, że ich stosowanie rozpoczyna się w takiej fazie choroby, kiedy w mózgu zaszły już zmiany nieodwracalnie degradujące tkankę. Okazuje się bowiem, że akumulacja płytek amyloidowych (głównych winowajców choroby) rozpoczyna się w mózgu 20 lat przed zaobserwowaniem pierwszych objawów demencji. Trwa wyścig firm farmaceutycznych w badaniach, które kiedyś zapewne doprowadzą do opracowania skutecznej farmakoterapii alzheimera. Niedawno (w końcu lipca b.r.) świat obiegła wiadomość o cudownym leku, opóźniającym tempo rozwoju choroby o 80%. Jednak wydaje się, że producent tego preparatu podał zbyt optymistyczną informację, z której media zrobiły sensację, bo od tego są media.
Nareszcie cudowny lek?
W końcu lipca b.r. świat obiegła wiadomość, że oto pojawił się lek, który skutecznie spowalnia rozwój choroby Alzheimera. Jednak media masowe podały komunikat uproszczony i nadmiernie optymistyczny.
W istocie, na konferencji w Toronto1 firma TauRx ogłosiła wyniki badań klinicznych preparatu LMTX, które nie uprawniają jednak do ogłoszenia sukcesu, choć prezes tej firmy, prof.Claude Wischik, część wyników tego badania interpretuje optymistycznie.
W 3. fazie badań preparatu LMTX wzięło udział 891 pacjentów z 16 krajów z łagodnymi i umiarkowanymi objawami alzheimera. 15% badanych otrzymywało sam preparat LMTX, pozostali zaś LMTX wraz z innymi lekami albo placebo.
Bibliografia
- Alzheimer's Association International Conference, Toronto, 2016 July 24-28
- Coghlan Andy (28 July 2016), New Scientist
- Fagan Tom (29 July 2016), Alzforum
U pacjentów otrzymujących placebo lub LMTX wraz z innymi lekami nie zaobserwowano żadnych pozytywnych skutków. Natomiast w podgrupie 15% pacjentów przyjmujących tylko LMTX po 15 miesiącach trwania tej próby zaobserwowano spowolnienie o 80% tempa rozwoju choroby, a badania mózgu rezonansem magnetycznym pokazały spowolnienie zaniku tkanki mózgowej o 33 do 38% w porównaniu z grupą placebo2.
Jednak naukowcy niezwiązani z firmą TauRx przedstawili istotne zarzuty do metodyki statystycznej analizy wyników próby, stosowanej przez tę firmę3.
Profesor Wischik, założyciel firmy TauRx, brak działania LMTX na pacjentów przyjmujących równocześnie inne leki zinterpretował w ten sposób, że te leki usuwały z mózgu LMTX wraz z innymi substancjami toksycznymi.
Niezbędne są dalsze badania dla potwierdzenia tej tezy, jak też dla potwierdzenia wątpliwych w tej chwili danych statystycznych o skuteczności spowalniania rozwoju alzheimera przy użyciu preparatu LMTX.
6. Jak żyć z alzheimerem?
Oto jest pytanie. Jeśli nie można pokonać tej choroby, to trzeba próbować z nią żyć. Przynajmniej w fazie łagodnego i umiarkowanego rozwoju choroby można czerpać z życia wiele satysfakcji. A to przecież ładnych kilka, a może i kilkanaście lat życia. Warto się o nie bić.
Zamieszczony tekst jest jedynie fragmentem artykułu.
